Αν και πρωτοεκδόθηκε πίσω στο 1994, το Mr Vertigo βρήκε την δεύτερη του έκδοση στα ελληνικά μόλις τον περασμένο Νοέμβριο από τις εκδόσεις Μεταίχμιο (είχε εκδοθεί ξανά με άλλη μετάφραση από τις Εκδόσεις Ζαχαρόπουλος στο παρελθόν). Σε αυτό το βιβλίο ο συγγραφέας της Τριλογίας της Νέας Υόρκης, Πολ Όστερ, επιχειρεί να πάρει στοιχεία απ΄όλους τους σπουδαίους Αμερικάνους συγγραφείς της αμερικανικής τρέλας. Λίγο από Τζακ Κερουάκ, λίγο από Μπρετ Ίστον Έλις, λίγο από Φιτζέραλντ και Φόκνερ. Απλώς η δική του αποτίμηση δεν είναι πεσιμιστική και φρενήρης διαδρομή όπως στο Λιγότερο Από Το Μηδέν ή το Πλουσιόπαιδο. Στο Mr Vertigo βλέπουμε μια πολύ γλυκιά αναπαράσταση της δόξας και της επιτυχίας.
Στο μυαλό του Πολ Όστερ οι μεγάλες κατακτήσεις δεν είναι απαραίτητη διαδρομή για να φτάσεις στην πηγή της θλιβερής αναπόλησης. Είναι στόχοι για το μέλλον και απλές αναφορές όταν αυτό το μέλλον έχει γίνει παρελθόν. Έτσι τις πλάθει στο Mr Vertigo.
Κάπου στο Κάνσας, στην περιοχή Ουιτσίτα, ένας δάσκαλος ονόματι Γεχούντι έχει τοποθετήσει κάθε ελπίδα του για ευημερία σε ένα 9χρονο αγόρι που το στόμα του είναι πιο μεγάλο από το μόριο του. Δυσανάλογα πιο μεγάλο. Ο Γουόλτερ Ρόουλι ανατράφηκε από τον θείο και τη θεία του, το οποίο είναι σαφώς χειρότερο από το να είχε γνωρίσει θαλπωρή από ένα ζευγάρι λιοντάρια. Ο Γεχούντι διακρίνει στον μικρό μια τρομερή ικανότητα, η οποία ξεπερνά τα τετριμμένα των ανθρώπινων δυνατοτήτων και ενώνεται με ιδιότητες που διακαώς κυνηγούσε ο άνθρωπος. Αναλαμβάνει την ανατροφή του Γουόλτερ προς τέρψιν της εγκληματική αδιαφορίας των θείων και τον παίρνει σε ένα σπίτι πιο απόμακρο από την πόλη.
Εκεί, μαζί με μια μαύρη γυναίκα και τον Αίσωπο, έναν μαύρο πιτσιρικά, θα ξεκινήσει η διαδικασία εξάσκησης και προπόνησης του Γουόλτερ για να πετύχει έναν υπερβατικό στόχο: να πετάξει! Να νικήσει τη βαρύτητα και να αποκτήσει νοητά φτερά. Πρόκειται για μια απίστευτα επώδυνη διαδικασία 33 σταδίων. Για ένα παιδί δεκτικό θα περνούσε γρήγορα. Για ένα παιδί όπως αυτό, που από την πρώτη στιγμή έμοιαζε για μεγαλύτερο, η υπακοή χωρίς να χρειάζονται αποδείξεις και εξηγήσεις, θα ήταν ένα κακοτράχαλο μονοπάτι.
Μετά από 3 χρόνια εκπαίδευσης, ο Γουόλτερ θα αποχωριστεί τον κόσμο των ανθρώπων. Θα γίνει ένα με τα πτηνά. Έχοντας ξεπεράσει μαζί με τον δάσκαλο ένα τραγικό γεγονός, οραματίζεται ένα μέλλον επικερδές. Mε εκείνον σημείο αναφοράς στον χώρο του θεάματος. Οι παραστάσεις σε μικρές πόλεις που τις κυριεύει η φτώχεια χτίζουν σε γερά θεμέλια την φήμη του Γουόλτερ. Τα λεφτά ρέουν άφθονα. O πιτσιρικάς βιώνει καταστάσεις μιας άλλης ηλικίας και σπρώχνει την ζωή του, πιέζει τα χρόνια του σαν ακορντεόν!
Η παρομοίωση της ζωής με ένα τρενάκι που φτάνει απότομα σε ένα υψηλό σημείο με μόνο σκοπό να κατέβει ακόμα πιο απότομα, δεν είναι τυχαία. Πάντοτε υπάρχει αυτό που λένε οι Αμερικάνοι «catch». Μια τέτοια καταπάτηση των νόμων της φύσης επιφέρει de jure επιλογές-διχάλες. Σημεία που έχεις να διαλέξεις ανάμεσα σε δύο δρόμους. Και γνωρίζεις ότι όποια κι αν είναι η επιλογή, θα σε βασανίζει στο μέλλον να γυρίζεις πίσω το βλέμμα για να φανταστείς το υποθετικό πως.
Ο Γουόλτερ έγινε ένας Πινόκιο στην επιμέλεια του Γεχούντι. Tο καταχάρηκε, βρήκε έναν άξιο γονέα, έγινε ιαχή στο στόμα λαϊκών ανθρώπων. Η επιτυχία έχει ημερομηνία λήξης. Για να την επιμηκυνεί, απαιτείται μια θυσία που ο ίδιος δεν θα φανταζόταν ποτέ. Ιδίως σε μια ηλικία που μόλις είχε αρχίσει να ζει για την αυτοϊκανοποίηση, να καλύπτει αφειδώς τις λιβιδινικές του ορέξεις.
Η εποχή της αφέλειας είχε κιόλας τελειώσει για εκείνον. Πριν προλάβει να το ευχαριστηθεί. Η μοίρα φύλαγε για εκείνον ακόμα μια στιγμή που κάτι θα κοβόταν απότομα. Κι ήταν μόλις 13 ετών. Από εκείνο το σημείο και μετά ο Γουόλτερ ζούσε για την εκδίκηση. Έφτασε στα 18, την πήρε και βρέθηκε να ανακτά και πάλι μια οικονομική αίγλη που του προσέφερε ελευθερία και αυτονομία να κυνηγήσει πολλά. Αν δεν είχε ζήσει αυτό το παρελθόν, ίσως και να άντεχε περισσότερο σε αυτόν τον κόσμο.
Οι δεκαετίες πέρασαν χωρίς να ρωτήσουν, ανερυθρίαστα και ο Γουόλτερ ήταν πια κοντά στα 65 του, πίσω στην Ουιτσίτα, σε ένα μέρος που εμφύτευσε τις στοιχειωμένες αναμνήσεις του. Σε ένα σπίτι που είχε ενσταλάξει τα φροϋδικά του κατάλοιπα. Η ουσία του Mr Vertigo βρίσκεται στην παρακμή. Μια παρακμή που δεν περιβάλλεται από πάθος. Είναι αυτό που είναι. Μετρήσιμη, αντιμετωπίσιμη, όχι αυτή που θα σε βυθίσει.
Ο Πολ Όστερ πετυχαίνει με το Mr Vertigo να κλείσει ολόκληρη την αμερικανική νοοτροπία και εξέλιξη του 20ου αιώνα σε ένα μικρό παιδί. Ο Γουόλτερ κερδίζει δόξα και κέρδη γύρω στο 1927 και δύο χρόνια αργότερα τελειώνουν για εκείνον οι μέρες της τρίφυλλης αποχαύνωσης. Η παραλληλία με το κραχ του 1929 είναι σαφής. Μετά ακολουθεί μια διαφορετική ανάδυση του στάτους της ζωής του. Όπως και της Αμερικής.
Το απίθανο γίνεται πιθανό σε μια εποχή ασαφή εν γένει, αλλά σαφή ως προς το μεγάλο θέλω του κόσμου. «Να ξεφύγουμε από τον χαμηλό ουρανό, να ανοίξουμε τα σύννεφα και να τα βλέπουμε κάτω μας». Αυτό ήταν για πρώτη φορά τότε το μοτίβο και δεν έπαψε από τότε να είναι. Βιρτουόζος στην χαρακτική του αμερικανικού τρόπου ζωής, ο Πολ Όστερ συστήνει την έννοια του Wonder. Όπως ακριβώς χαλυβδώνεται στο φαντασιακό από το 1935 κι έπειτα.
Η ζαλάδα είναι ίδιον της ταχύτητας και της περιστροφής. Και τα δύο «παντρεύτηκαν» για χάρη της επιθυμίας του είδους ανθρώπου που βγήκε τότε στο προσκήνιο. Όλα είναι στο εδώ και το τώρα. Κι ας μην υπάρξει ποτέ μετά!
*Mr Vertigo, Εκδόσεις Μεταίχμιο, Μετάφραση Ιωάννα Ηλιάδη