Πριν από λίγες μέρες «έτυχε» να καταπιαστώ με τις ακριβείς λεπτομέρειες της περίφημης Bloody Sunday. Της πιο άσχημης Κυριακής στη σύγχρονη Ιστορία της Μεγάλης Βρετανίας. Φυσικά δεν ήταν τόσο τυχαίο. Η αιτία δόθηκε από το βιβλίο του Jonathan Lee, την Κατάδυση, το οποίο διάβαζα αυτές τις μέρες. Ο Βρετανός συγγραφέας δεν ασχολείται βέβαια με αυτή την Κυριακή. Ασχολείται με ένα από τα παρελκόμενα εκείνης της μέρας. Με ένα από τα επακόλουθα μιας δεκαπενταετίας που βάφτηκε με μπόλικο αίμα. Κυρίως αθώων Ιρλανδών και μετά αστυνομικών της RUC. Την βομβιστική επίθεση στο Grand Hotel του Μπράιτον.
Δέκα χρόνια μετά την αποφράδα Κυριακή, η Margaret Thatcher έχει καταφέρει να γίνει η Σιδηρά Κυρία της πολιτικής σε παγκόσμια κλίμακα. Το 1982 θα γινόταν το συνέδριο των Torries, των μελών δηλαδή του Συντηρητικού Κόμματος και των στελεχών της κυβέρνησης, προϊσταμένης της Thatcher. Το κόμμα είχε επιλέξει το Μπράιτον και το εν λόγω ξενοδοχείο για τη συγκέντρωση των μελών του. Εκεί ο Moose, υπεύθυνος του Grand Hotel και προαλειφόμενος την θέση του διευθυντή που είχε μείνει κενή, βρίσκεται σε πυρετώδεις προετοιμασίες για να προσφέρει το καλύτερο δυνατό στην Thatcher.
Μαζί με την κόρη του Freya είναι το ένα σκέλος της αφήγησης του Lee. Το έτερο είναι ο Roy Walsh. Ή για την ακρίβεια ο Dan, όπως είναι το πραγματικό του όνομα. Το άλλο ήταν το ψευδώνυμο με το οποίο πήγε στο ξενοδοχείο μερικές μέρες πριν το συνέδριο και τοποθέτησε τη βόμβα που του είχαν μηνύσει τα ανώτερα στελέχη του IRA, του Ιρλανδικού Επαναστατικού Στρατού.
Σε ένα διαρκές πινγκ πονγκ, ο Lee μας μεταφέρει από την εξέλιξη της πορείας του ενός στην εξέλιξη των άλλων. Πρώτα βλέπουμε το πως μπήκε ο Dan στον IRA. Μετά μαθαίνουμε λίγα πράγματα για τον Moose και την κόρη του. Την διαρκή τους αντιπαράθεση για το αν θα πάει στο πανεπιστήμιο ή όχι. Ο Moose έχει μεταφέρει στις πλάτες της κόρης του όλα τα βάρη που δεν στάθηκε εκείνος ικανός να σηκώσει. Η Freya νιώθει την ανάγκη να κατηγορήσει κάποιον για το γεγονός ότι η μαμά της την παράτησε και δεν ασχολήθηκε ποτέ μαζί της.
Από αυτό το σημείο ο Lee πετυχαίνει με έναν μαεστρικό τρόπο να μας απλώσει όλες τις λεπτομέρειες που αφορούν τις δύο πλευρές. Από τη μία έχουμε τον απογοητευμένο και γεμάτο μίσος Dan, που είδε να σκοτώνουν τον πατέρα του χωρίς αιτία. Από την άλλη η Freya μεγαλώνει με έναν πατέρα, αλλά δίχως μητέρα. Αυτηνής δεν της την πήρε κανένα όπλο καταστολής. Την παράτησε. Η Freya δεν αντιλαμβάνεται ότι έχει μίσος. Γιατί ο φταίχτης που το γέννησε δεν είναι παρών. Αντιθέτως, ο Dan βλέπει, ακούει, ξέρει που είναι ο στόχος του.
Το κοινό και ταυτόχρονα διαφοροποιημένο στοιχείο που ενώνει τους δύο είναι κι αυτό που τους φέρνει κοντά. Για μια και μόνο φορά. Για μια ελάχιστη στιχομυθία. Παρά το γεγονός ότι ανταλλάσσουν μετρημένες κουβέντες, η Freya συνειδητοποιεί ότι κάνει χωρίς να το ελέγχει προβολές της εικόνας του Roy Walsh στον προτζέκτορα του μυαλού της. Ο Dan αναρωτιέται τι θα γίνει σε αυτή την ευγενική κοπέλα που του μίλησε, καθώς ετοιμάζει τη βόμβα.
Είναι καταπληκτικός ο τρόπος που ο Lee προσφέρει στον αναγνώστη μια πλειάδα λεπτομερειών. Ακόμα και για μικροπράγματα. Φαινομενικά ασήμαντα. Όλα συνηγορούν στον μεγάλο σκοπό. Αυτός είναι να φύγει η ιδέα του αναγνώστη από την βομβιστική επίθεση. Παρόλο που μιλάμε για ένα ιστορικό γεγονός, άρα είναι γνωστό εξ αρχής, εκείνο που συμβαίνει είναι ότι μόνο στο τέλος το σκέφτεσαι.
Όλος αυτός ο σχεδιασμός των προφίλ των τριών χαρακτήρων καταλαμβάνει όλο σχεδόν το χώρο στις σελίδες, αλλά και στην αίσθηση του αναγνώστη. Η τόσο λεπτομερής απόδοση ζωντανεύει τους ήρωες μπροστά μας, ώστε να έχουμε την εντύπωση πως τους ξέρουμε. Πως είναι απτοί και στέκονται κοντά μας.
Το «καταπίστευμα» στην Κατάδυση είναι και το βάθος των αρσενικών χαρακτήρων. Μοιάζουν να ψάχνουν στα μάτια των άλλων την επιβεβαίωση, τον θαυμασμό και τον σεβασμό. Το αιώνιο κυνήγι μας παίρνει τον χώρο που του αρμόζει. Όταν φτάνουμε στο σημείο να μην μπορούμε να τα προκαλέσουμε αυτά με σωστό τρόπο, τότε έρχεται η στιγμή που οδηγούμαστε σε άλλες μεθόδους. Ο Moose δεν είχε το θάρρος να το κάνει. Ο Dan το έκανε και είδε ότι δεν ωφελούσε. Παρά το ότι έβαλε τη βόμβα, ανακουφίστηκε που εν τέλει δεν πέτυχε το σκοπό της.
Ο Lee θέλει να παίξει με την δομή της Ιστορίας και της καταγραφής. Παίρνει ένα γεγονός και το πλάθει με δικούς του κανόνες. Ξεφεύγει από τον κύκλο. Αντιλαμβάνεται τις λέξεις του ως μοχλούς της φαντασίας του κι όχι ως ερμηνευτικές δυνάμεις του πραγματικού. Μέσα από την φαντασία θέλει να κάνει το Ιστορικό πιο ανθρώπινο και πιο κοντά στον σύγχρονο άνθρωπο.
Το να διαβάζεις για ιστορικά γεγονότα είναι μια απλή έκφανση της ανάγκης για γνώση. Αλλά το να βλέπεις τις ιστορίες πίσω και μέσα σε αυτά τα γεγονότα είναι κάτι που ξεσηκώνει τα συναισθήματα. Και ο Lee δείχνει σπουδαία δείγματα ως προς αυτό!
Κατάδυση, Εκδόσεις Καστανιώτη, Μετάφραση: Μαργαρίτα Ζαχαριάδου