Ο Λεονάρδο Παδούρα είναι αναμφίβολα ο σπουδαιότερος συγγραφέας της Κούβας και ένας από τους καλύτερους της αμερικανικής ηπείρου συνολικά. Το πάθος του για την διαπλοκή ιστορικής καταγραφής με τις δικές του νοητικές παρεμβάσεις οδηγεί πάντα σε βιβλία που σου απλώνουν στις σελίδες τους το υπόβαθρο μιας ολόκληρης χώρας, μιας ολόκληρης εποχής.
Στο τελευταίο του βιβλίο που εκδόθηκε στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Καστανιώτη, ο Παδούρα περιγράφει μια αναζήτηση για ένα θαυματουργό άγαλμα της Παναγίας, στήνει μέχρι και πλοκή αστυνομικού μυθιστορήματος, αλλά αυτά είναι τα παρελκόμενα. Το βασικό του ενδιαφέρον είναι να μιλήσει για μια νέα Κούβα. Την Κούβα που αλλάζει και μεταμορφώνει τους ανθρώπους της σε κάτι άλλο.
Χωρίς να είμαι σε θέση να γνωρίζω αν οι περιγραφές του για τους ανθρώπους άπτονται πλήρως της πραγματικότητας ή αν οι χαρακτήρες που φτιάχνει έχουν απόλυτη αλήθεια ή εμπεριέχουν μεγάλο φορτίο φαντασίας, η Κούβα του σήμερα μοιάζει να βαδίζει ταυτόχρονα σε ένα καλό και σε ένα άσχημο μονοπάτι. Κι αυτούς τους χαρακτηρισμούς μπορούν να τους δώσουν μόνο οι άνθρωποι που γεννήθηκαν, μεγάλωσαν εκεί, που έζησαν κάθε στιγμή παρακμής της.
Πίσω από την αναζήτηση του πρωταγωνιστή του Μάριο Κόντε, πίσω από τον σπαραγμό του Μπόμπι να βρει την Παρθένο της Ρέγλα, πίσω από τους λαθρέμπορους έργω τέχνης, ξεδιπλώνεται μια Κούβα που προσαρτά πάνω της νέα κοινωνικά χαρακτηριστικά και απωθεί άλλα. Κι αυτή η μετάλλαξη μοιάζει να χτυπά τον ρομαντισμό και αυτό που ένωσε τους παλιούς Κουβανούς με αυτόν τον τόπο.
Όλα ξεκινούν όταν ο Ρόμπερτ Ρόκε Ροσέλ ή αλλιώς Μπόμπι, ένας 60άρης που κάνει μεταπώληση έργων τέχνης, χάνει ένα άγαλμα της Παρθένου της Ρέγλα. Τουλάχιστον αυτό ισχυρίζεται ότι είναι. Γιατί δεν θέλει να αποκαλύψει την πραγματική ταυτότητα του αγάλματος σε άλλους. Ο Μπόμπι απευθύνεται στον παλιό του συμφοιτητή, τον πρώην αστυνομικό και νυν ντετέκτιβ Μάριο Κόντε.
Ο Κόντε είναι στην ίδια ηλικία, λίγο πριν κλείσει τα 60 για την ακρίβεια, και έχει αφήσει πίσω του τις καλές μέρες, τις ένδοξες. Όχι μόνο από την άποψη της δράσης, αλλά κι από την άποψη της οικονομικής ευκολίας. Η πρόταση του Μπόμπι έρχεται σαν μια ευκαιρία που πρέπει να αρπάξει. Για να επιβιώσει αλλά περισσότερο για να ξανανιώσει ότι ο χρόνος δεν τον νίκησε. Μια ψευδαίσθηση ίσως.
Σε αυτό το κυνήγι ενός αγάλματος που ο ιδιοκτήτης του αποκαλύπτει αργότερα ότι είναι θαυματουργό, ο Κόντε θα περιπλανηθεί στις διαχωριστικές γραμμές της Αβάνας. Από τα στέκια των πλουσίων, αυτών που κάνουν τις τίμιες δουλειές, πληρώνουν τους φόρους τους, όχι όλους βέβαια, και είναι υπεράνω πάσης υποψίας, στα στέκια των κλεφτών, των λωποδυτών και όσων είχαν την ατυχία να γεννηθούν σε αντίστοιχες οικογένειες.
Ο Παδούρα βέβαια δεν επιχειρεί να κάνει έναν διαχωρισμό με θετικά και αρνητικά χαρακτηριστικά. Απλώς τα περιγράφει. Σε ορισμένες αποστροφές του λόγου του μπορεί και να δίνει μιας μορφής άφεση σε αυτή την κατάσταση. Γιατί στο κάτω κάτω όλοι μας είμαστε υποχείρια της μοίρας στην αρχή και στο τέλος της ζωής μας. Οι ενδιάμεσες επιλογές μας μας καθορίζουν μεν, έχουν επηρεαστεί δε από το σημείο που μας άφησε η Θεά Τύχη.
Η Διαφάνεια του Χρόνου είναι αυτό που λέει. Μπορείς να δεις το πέρασμα του χρόνου μέσα από τις περιγραφές του Παδούρα. Μπορείς να φανταστείς τους χαρακτήρες σαν ακτινογραφίες.
Γράφει στο τέλος του βιβλίο ο Παδούρα με το προσωπείο του Κόντε. «Έχεις δώσει μια άνιση μάχη με τις ικανότητες σου προσπαθώντας να βρεις και να εκφράσεις κάποιο νόημα ή τουλάχιστον κάποια χαραμάδα νοήματος, στο μυστήριο της ύπαρξης που περισσότερο σε τρώει: πώς φτιάχνεται μια ζωή ή, στην πραγματικότητα, πώς διαλύεται, γυμνωμένη, δαρμένη, παρασυρμένη από τις θύελλες των τελεσίδικων, τυραννικών συγκυριών. […]
Τίποτα δε μένει πια από τις εκπλήξεις στις αναζητήσεις και τις πιθανές συναντήσεις που σε κέντριζαν όταν πάσχιζες να μετατρέψεις σε αναπλασμένο παρόν πράξεις και σκέψεις από τις παρελθούσες και τετελεσμένες ζωές κάποιου που μπορούσες μόνο να βαφτίσεις πάντα με το ίδιο όνομα. Ξανά και ξανά το ίδιο όνομα, παρόλο που ήταν ένας άλλος άνθρωπος στον οποίο είχες παραχωρήσει το άπιαστο χάρισμα της μετενσάρκωσης ή της επιστροφής…»
Μέσα σε αυτό το χωρίο απηχούν οι ιδέες και οι πνευματικές βάσανοι του Παδούρα. Όλες γύρω από τον χρόνο, την κίβδηλη γραμμικότητά του και την επενέργειά του στους κατά καιρούς εαυτούς μας. Γιατί είναι σαφές πως εγώ ο 18χρονος δεν είμαι ο ίδιος με τον εγώ 25χρονο. Και ο 55χρονος εγώ πάλι δεν θα είναι ο ίδιος. Αλλά εμείς αποφασίσαμε κάποτε αυτές οι διαφορετικές εκδοχές να έχουν ίδιο όνομα. Άρα να έχουν παρελθόν. Άρα να αφήνονται στις πληγές του.
Οι πληγές δεν τοποθετούνται σε κάποιο αόριστο εννοιολογικό πλαίσιο. Είναι παρούσες. Είναι παρούσες μέσα στον Κόντε. Κι αν για κάποια στιγμή τις ξεχνάει, εκείνες υπενθυμίζουν την παρουσία τους με μια σκληράδα.
Στη Διαφάνεια του Χρόνου έχουμε την ανάμειξη χαρακτήρων κάθε λογής και καταβολής. Συναντάμε ψυχολογικά κατάλοιπα των ηρώων. Παρατηρούμε πως αυτό το παρελθόν τους κινεί προς την κατεύθυνση που αυτό θέλει. Και στη σκιά όλων αυτών η μετάβαση της Κούβας σε έναν τόπο που οι παλιοί της άνθρωποι δεν τον γνωρίζουν και δεν θα μπορέσουν να τον συνηθίσουν.
Σε έναν τόπο που τους εξηγεί ότι είναι πια σε αυτή την ηλικία που ο Χρόνος δεν είναι σύμμαχος. Είναι κριτής τους. Στέκεται αντιμέτωπος. Κι ο Λεονάρδο Παδούρα γίνεται ο Μάριο Κόντε που το αποδέχεται αυτό. Όπως ήταν ο Άνθρωπος που Αγαπούσε τα Σκυλιά και είχε την ίδια ακριβώς στάση.
Η Διαφάνεια του Χρόνου, Εκδόσεις Καστανιώτη, Μετάφραση: Κώστας Αθανασίου