Έχεις ποτέ σκεφτεί πώς θα ήταν η ζωή σου αν μια συγκεκριμένη στιγμή στο παρελθόν άλλαζε; Πώς θα είχες εξελιχθεί και τι αποφάσεις, διλήμματα, ευκαιρίες θα είχαν ορθωθεί μπροστά σου αν κάπου στο παρελθόν σου είχες κάνει ένα βήμα αριστερά αντί να πας ευθεία ή δεξιά; Κι αν το έχεις σκεφτεί, έχεις σκεφτεί τι μπορεί να άλλαζε αν κάποιος άλλος μέσα στη ζωή σου έκανε κάτι διαφορετικό τι αλλαγές θα είχε επιφέρει στο δικό σου μέλλον;
Μιλάμε για τρομερές διακλαδώσεις και απίστευτα άπειρες πιθανότητες. Όχι μόνο γιατί στη ζωή υπάρχουν πολλές περισσότερες διλημματικές στιγμές απ΄αυτές που μετράμε στο μυαλό μας, αλλά και γιατί οι παράγοντες στη ζωή μας είναι απειράριθμοι. Οι γονείς, τα αδέρφια, οι έτεροι συγγενείς, οι φίλοι, οι απλοί περαστικοί, οι συνεργάτες, οι συμφοιτητές, οι δάσκαλοι, οι καθηγητές.
Είναι τρομακτικό αν κάτσεις να το σκεφτείς το πόσο επιδρούν αυτά στην ύπαρξη μας όσο προχωράμε. Ακόμα και το παραμικρό. Ακόμα και οι μη φυσικές επαφές, όπως το να δεις μια είδηση στην τηλεόραση. Ή να ακούσεις για τον θάνατο κάποιου διάσημου. Το κάθε τι σου αφήνει κάτι μέσα σου και ανάλογα το μέγεθος του συναισθήματος, αυτόνομου ή ως αποτέλεσμα σκέψης, μένει ή εξαφανίζεται.
Στο τελευταία μεταφρασμένο βιβλίο του Πολ Όστερ από τη Μαρία Ξυλούρη τις Εκδόσεις Μεταίχμιο, έχουμε έναν ήρωα ο οποίος κομματιάζεται σε τέσσερα μονοπάτια. Τέσσερις διαφορετικές ζωές. Τέσσερις ζωές όπου είτε τα γεγονότα είτε οι εκ των προτέρων αποφάσεις του τον κατεύθυναν σε άλλες επιθυμίες και διαφορετικές προοπτικές.
Ο Άρτσι Φέργκιουσον είναι παιδί της ένωσης της Ρόουζ Άντλερ και του Στάνλεϊ Φέργκιουσον. Δύο γονείς από εβραϊκές οικογένειες που οι δικοί τους γονείς ήρθαν στην Αμερική λίγα χρόνια πριν τη μεγάλη ύφεση. Κι αν στις τέσσερις ιστορίες η βασική παρουσία είναι αυτή της μαμάς Ρόουζ με την οποία είναι τρομερά δεμένος ο Άρτσι, εκείνο που τίκτει τις παραλλαγές είναι το επώνυμο του μπαμπά. Το Φέργκιουσον.
Ένα επώνυμο που δεν ανήκει καν στις ρίζες της οικογένειας. Είναι παράγωγο λανθασμένης ακοής. Ο πατέρας του Στάνλεϊ ήρθε στην Αμερική και του είχαν πει όταν φτάσει στον έλεγχο και τον ρωτήσουν το όνομα του, να πει κάτι αμερικάνικο για να μην τον σταμπάρουν. Του είχαν πει να δηλώσει Ροκφέλερ. Εκείνος όμως το ξέχασε και εκστόμισε μια φράση στα γίντις που ηχητικά έμοιαζε με Ίκαμποντ Φέργκιουσον.
Και κάπως έτσι συνέβη μια δεύτερη γέννα. Κάτω απ΄αυτό το πρίσμα, ο Πολ Όστερ «τεντώνει» τις 4 ζωές του Άρτσι Φέργκιουσον. Οι τρεις είναι τα απεικάσματα, οι σκιές. Η μία είναι η πραγματική. Σχεδόν πάντα όμως η πραγματική ζωή δεν μας επιτρέπει να συμπεριλάβουμε αυτά που θέλουμε. Γι΄αυτό γράφουμε τα εναλλακτικά της σενάρια με πράγματα που θα θέλαμε να δούμε να μας συμβαίνουν.
Το 4, 3, 2, 1 δεν είναι απλώς ένα βιβλίο υποθετικών σεναρίων, δεν έχει μόνο τα λεγόμενα what if. Ο Όστερ φροντίζει να τοποθετήσει σε κάθε ιστορία γεγονότα πραγματικά, γεγονότα που στη βάση τους δεν θα απουσίαζαν από κανένα σενάριο της ζωής μας που δεν πραγματοποιήθηκε. Όπως η δολοφονία του Κένεντι. Όπως οι διαδηλώσεις για τη θέση των μαύρων στην Αμερική του ’50 και του ’60. Ο πόλεμος στο Βιετνάμ.
Πράγματα που μας υπενθυμίζουν πως η παρουσία μας στον υλικό κόσμο δεν είναι αυτόνομη ούτε αυτή που τα κινεί όλα. Ότι είμαστε μέρος μιας τεράστιας εικόνας και δεν πρόκειται ποτέ να την δούμε ολόκληρη. Ούτε καν τη μισή. Περπατάμε κάθε φορά από σημείο σε σημείο και το ψηλαφούμε.
Την ίδια στιγμή θα παρατηρήσεις και αρκετές ομοιότητες στην πορεία που παίρνει κάθε ιστορία. Γιατί όντως το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του κάθε ένα από εμάς βασίζεται στο τυχαίο, σε αυτό που τείνουμε να εκλαμβάνουμε ως μοιρολατρία, αλλά δεν είναι έτσι όπως το αποδίδουμε. Είναι η ομορφιά της ύπαρξης μας αυτό το κατά λάθος, αυτό που έρχεται μόνο του. Για οτιδήποτε δεν μπορούμε να αποφασίσουμε, να διορθώσουμε, να σχηματίσουμε εμείς, αναλαμβάνει η ζωή.
Υπάρχουν όμως και πράγματα που με τον έναν ή τον άλλο τρόπο θα γίνουν. Ό,τι και να γίνει. Γιατί βασίζονται σε συναισθήματα κι επιθυμίες που γεννήθηκαν σε ένα στάδιο της ζωής μας που δεν υπήρχε συνείδηση για να βαφτίσει κάτι ως επιλογή. Υπήρχε μόνο το επόμενο βήμα και το «μαθαίνω τον κόσμο». Ο Άρτσι Φέργκιουσον γίνεται συγγραφέας ιστοριών στις 3 από τις 4 ιστορίες του που προχωράνε.
Με αυτό τον τρόπο ο Όστερ ίσως να θέλει να δείξει ότι εκείνα τα βαθιά, τα μύχια θα βρίσκουν την ενέργεια να συμβούν σε κάθε παραμορφωμένη διάσταση της ζωής μας. Κι όλα αυτά δένονται αρμονικά με την αποκάλυψη του Όστερ στο τέλος του βιβλίου. Εκεί που εξηγεί τους σκοπούς αυτής της διάσπασης, της τετρατόμησης.
Το 4, 3, 2, 1 είναι ένα βιβλίο 1200 σελίδων που εντυπώνεται με τόση άνεση και ομορφιά μέσα σου, ώστε στο τέλος της διαδρομής δεν βρίσκεις το λόγο να τελειώσει. Δεν αρκείσαι με ένα τέρμα στα 20 και κάτι χρόνια της ζωής του Άρτσι. Θες να δεις ολόκληρη τη ζωή του Άρτσι Φέργκιουσον.
«4, 3, 2, 1», Εκδόσεις Μεταίχμιο, Μετάφραση: Μαρία Ξυλούρη