Οι ιστορίες δόξας και ανύψωσης πάνω απ’ τη συμβατική μας φύση, η ηρωική διάσταση του παράτολμου που θα «αγγίξει» τα σύννεφα στα 8.848 μέτρα, είναι μόνο η μία όψη του νομίσματος στην κατάκτηση της πιο θρυλικής βουνοκορφής του κόσμου. Για την ακρίβεια αυτή είναι η βιτρίνα. Πίσω από την προσπάθεια «εξημέρωσης» του Έβερεστ και την εκπλήρωση ενός ονείρου ζωής για κάθε ονειροπόλο, υπάρχει μια εφιαλτική πραγματικότητα. Ένα παζλ από εκατοντάδες τραγωδίες, όσα είναι και τα πτώματα που κείτονται στις παγωμένες πλαγιές του μεγαλύτερου ανοιχτού τάφου του κόσμου.
Ο εσκυγχρονισμός των μέσων ορειβασίας και η καταλυτική βοήθεια των οδηγών – αχθοφόρων Σέρπα έχει (μαζί με το ρομάντσο) μειώσει και τον κίνδυνο, σε σχέση με άλλες εποχές. Οι Σέρπα είναι ο ξακουστός ορεινός λαός του Νεπάλ, που με τα χρόνια έχει αναπτύξει υπεράνθρωπες ορειβατικές ικανότητες και αναδείξει πολλούς επαγγελματίες – οδηγούς (επισκεπτών), που γνωρίζουν σαν χαρτογράφοι τα Ιμαλάια.
Η συμμετοχή σε ένα γκρουπ για τουριστικό αλπινισμό στο Έβερεστ είναι μόνο για γερά πορτοφόλια. Φτάνει έως και τα 70.000 δολάρια. Η μαγεία λένε οι παλιοί, οι «αυτόφωτοι» ορειβάτες, έχει χαθεί. Οι σημερινοί επισκέπτες αντιμετωπίζουν την αναρρίχηση στη «Σκεπή του Κόσμου» σαν ένα «παρτάκι» ματαιόδοξων, καθώς διαγκωνίζονται για το ποιος θα ανέβει πρώτος, με έτοιμα σκοινιά και σκάλες που τους έχουν ετοιμάσει οι Σέρπα, ώστε να μπορούν μετά να αυτοαναγορευτούν σε «κατακτητές της Γης».
Ακόμα κι έτσι όμως ο κίνδυνος παραμονεύει σε κάθε βήμα στη «διαβόητη ζώνη του θανάτου». Στατιστικά ένας στους 10 δεν επιστρέφει ποτέ από εκεί. «Ζώνη θανάτου» ορίζεται η περιοχή πάνω από τα 26.000 πόδια (περίπου 8.000 μέτρα). Εκεί η ατμοσφαιρική πίεση είναι περίπου στο 1/3 απ’ ότι στο επίπεδο της θάλασσας, που σημαίνει ότι το διαθέσιμο οξυγόνο για να αναπνεύσει κανείς είναι μειωμένο περίπου κατά 2/3.
Μόνο οι πολύπειροι, αυτοί που έχουν εξοικειωθεί με τις συνθήκες και ακολουθούν το απαιτούμενο πρόγραμμα κατά την ανάβαση, έχουν την ευχέρεια να μην χρησιμοποιήσουν μάσκα οξυγόνου. Αλλά ακόμα κι αυτή (η μάσκα) δεν αποτελεί ασπίδα κόντρα στη «νόσο των βουνών».
Η λάθος διαχείριση των οργανικών αποθεμάτων μπορεί να οδηγήσει από αστάθεια, εξάντληση και δυσφορία έως παραισθήσεις. Σε ένα ύψος δέκα φορές μεγαλύτερο από το υψηλότερο τεχνητό δημιούργημα (Μπουρτζ Χαλίφα), το ανθρώπινο σώμα πασχίζει να εγκλιματιστεί, χρησιμοποιώντας οξυγόνο γρηγορότερα απ’ ότι μπορεί να αναπληρώσει.
Το ζήτημα δεν είναι μόνο να φτάσεις στην κορυφή, αλλά και να… επιστρέψεις. Άλλωστε εκεί πάνω δεν μπορείς να μείνεις παρά μόνο για λίγα λεπτά, λόγω των ασφυκτικών συνθηκών. Ο θάνατος παραμονεύει με παραισθησιογόνα μορφή ή απώλειας συνείδησης. Αποτελεί την κλασική αιτία αποπροσανατολισμού ή λάθος επιλογών.
Πολλοί θάνατοι σε αυτό το υψόμετρο προκλήθηκαν από τις επιπτώσεις της «ζώνης θανάτου», είτε άμεσα (απώλεια ζωτικών λειτουργιών) είτε έμμεσα (μοιραίες αποφάσεις που έγιναν υπό καθεστώς στρες ή σωματικής αποδυνάμωσης).
Πέρα από τους τραυματισμούς μετά από πτώση και τα προβλήματα υγείας από τις συνθήκες, το παζλ των θανατηφόρων αιτιών συμπληρώνουν οι χιονοστιβάδες, η κατάρρευση πάγου και τα κρυοπαγήματα. Οι περισσότεροι θάνατοι σε μια σεζόν σημειώθηκαν το 2014, όταν 16 Σέρπας καταπλακώθηκαν από χιονοστιβάδα.
Από το 1922 που επιχειρήθηκε για πρώτη φορά η κατάκτηση της κορυφής, έως το Μαΐο του 2017 τα επιβεβαιωμένα θύματα είναι 292.
Η οσμή του θανάτου περιβάλλει κάθε απόπειρα αναρρίχησης, καθώς πολλά από τα πτώματα – περίπου 150 στον αριθμό – κοίτονται σε κοινή θέα στις βουνοπλαγιές. Τα περισσότερα δε, είναι εξαιρετικά διατηρημένα, ήτοι κατεψυγμένα λόγω των συνθηκών ψύχους που επικρατούν.
Το πολικό κρύο τα διατηρεί αξιοθαύμαστα άθικτα, μετατρέποντάς τα σε τρομακτικά ορόσημα – συγκλονιστικές υπενθυμίσεις των ακραίων κινδύνων που αντιμετωπίζουν οι επίδοξοι κατακτητές της κορυφής.
Το πτώμα του Ντέιβιντ Σαρπ, ενός πολύπειρου Βρετανού ορειβάτη που επέλεξε να ανέβει μόνος στην κορυφή και ξεψύχησε το 1996 περίπου 550 μέτρα από αυτήν. Η περίπτωση του απέκτησε μεγάλη δημοσιότητα, καθώς πολλοί ορειβάτες τον είδαν αναίσθητο και κατά την ανάβαση και κατά την κατάβαση, ωστόσο κρίθηκε σκόπιμο να μη σταματήσουν για να παράσχουν βοήθεια
Φυσικά, μοιραία έχει σταθεί σε κάποιες περιπτώσεις η υπερτίμηση των δυνατοτήτων. Το 2001 ο Γάλλος Μάρκο Σιφρέντι και ο Αυστριακός Στέφαν Γκατ κατέβηκαν από την κορυφή με snowboard. Την επόμενη χρονιά ο Σιφρέντι διάλεξε μια δυσκολότερη διαδρομή για την κατάβασή του και χάθηκε για πάντα στο βουνό.
Από το 1990 κι ύστερα, το ποσοστό θνησιμότητας για τους ορειβάτες στο Έβερεστ είναι μόλις 3,6%, αλλά σε αυτό το διάστημα έχουν αφήσει την τελευταία πνόη τους στην οροσειρά 187 ορειβάτες. Από το 2010 και έπειτα τα θανατηφόρα κρούσματα έχουν αυξηθεί (76) λόγω της καλπάζουσας τουριστικοποίησης στην περιοχή.
Ο αριθμός των αποστολών που επιχειρούν να ανέβουν κάθε άνοιξη – στο σύντομο χρονικό «παράθυρο» προτού ξεσπάσουν οι μουσώνες, οι οποίοι στο Έβερεστ μεταφράζονται σε φονικές χιονοθύελλες – σχεδόν ταυτόχρονα από τις δύο πλευρές του βουνού είναι πλέον ανεξέλεγκτος. Ο συνωστισμός που σημειώνεται τις «καλές μέρες» έχει ως αποτέλεσμα ακόμα και τον περιορισμό του ζωτικά απαραίτητου οξυγόνου.
Οι εραστές της περιπέτειας πιθανολογούν πως η «θεά του Ουρανού» έχει γίνει καπνός απ’ τη μέρα που το Έβερεστ εξελίχθηκε από απόρθητη κορυφή σε τουριστικό αξιοθέατο και πηγή αισχροκέρδειας του Νεπάλ και της Κίνας, οι κυβερνήσεις των οποίων έχουν μετατρέψει το ιερό βουνό σε μια Disneyland τουριστικής ευδαιμονίας.
«Πρέπει να σταματήσει ο μαζικός τουρισμός στο όρος Έβερεστ», έλεγε από το 2012 ακόμα ο μεγαλύτερος αναρριχητής του κόσμου, ο Ιταλός Ρέινολντ Μέσνερ. Ήταν αυτός που πρώτος ανέβηκε και τα 14 βουνά του κόσμου που ξεπερνούν τα 8.000 μέτρα. «Όσο η νοοτροπία της Disneyland βασιλεύει εκεί, οι άνθρωποι θα πεθαίνουν».
Ομοίως έχουν πέσει στο κενό και οι εκκλήσεις άλλων δύο θρύλων της ορειβασίας. Ο πρώτος «κατακτητής» της κορυφής, ο Νεοζηλανδός Εντμουντ Χίλαρι, είχε αξιώσει επίμονα τα τελευταία χρόνια της ζωής του το «σφράγισμα» του ιερού βουνού των Σέρπα. «Αφήστε το βουνό να ξεκουραστεί», παρακάλεσε το 2003, στην 50ή επέτειο της ιστορικής ανάβασης.
Φυσικά τίποτα τέτοιο δεν συνέβη, όπως δεν συνέβη και μετά την παρέμβαση του Νεπαλέζου Άπα Σέρπα, του ανθρώπου που κατέχει το ρεκόρ των περισσότερων αναβάσεων στην κορυφή (21!),
«Κάθε φορά που ανεβαίνω, τα χιόνια είναι λιγότερα. Περισσότερο από την υπερθέρμανση του πλανήτη όμως, με τρομάζει η βαριά εμπορευματοποίηση του Έβερεστ. Η ιερή, η πνευματική πλευρά του βουνού χάνεται για πάντα…»
Η μάχη είναι έως τώρα άνιση. Τα λεφτά είναι πολλά και συναγωνίζονται τη ματαιοδοξία. Το Νεπάλ παραμένει ένα από τα φτωχότερα και πλέον οπισθοδρομικά κράτη της Γης και οι λιγοστές φωνές απόγνωσης, που ζητούν να αφεθεί το Όρος να ξεκουραστεί, χάνονται μέσα στην ανάγκη για «ζεστό» συνάλλαγμα.
Όσο για την Κίνα, η οποία ελέγχει το βορειοανατολικό πέρασμα, κάνει από την πλευρά της ό,τι μπορεί για να κερδίσει όσο γίνεται περισσότερα δολάρια από τους τουρίστες. Κοστολογεί στα ύψη τις τιμές των αδειών για αναρρίχηση και επιτρέπει αποστολές με μικρότερη και λιγότερο εκπαιδευμένη συνοδεία, οι οποίες συχνά καταλήγουν σε θλιβερές ορειβατικές τραγωδίες.
«Υπάρχει ένας τρομερός τάφος κοντά στον ουρανό. Τον λένε Ιμαλάια», είπε κάποτε ένας περιηγητής, δίνοντας τη δική του εκδοχή για τη μεγαλύτερη πρόκληση που γέννησε ποτέ η φύση: την πλησιέστερη κορυφή της αθανασίας.
Στα 2/3 του ύψους της τροπόσφαιρας όμως, η αθανασία απέχει απ’ το… θάνατο λίγες αναπνοές. Ο θρύλος λέει ότι αν φτάσεις στο Έβερεστ, θα αγγίξεις με το χέρι σου τον ουρανό και αν είναι γραφτό, μπορεί να μιλήσεις με τον ίδιο το Θεό.
Η πραγματικότητα έχει διδάξει ότι αυτό σημαίνει πως θα είσαι ήδη νεκρός…