Ο Ουίνστον Τσόρτσιλ και ο Θίοντορ Ρούσβελντ ήταν δύο μόνο από τις εξέχουσες προσωπικότητες που αναπαύτηκαν, ως πιτσιρικάδες, στη ράχη του. Τιμή τους και καμάρι τους. Εκείνος ήταν διάσημος προτού γίνουν αυτοί. Κοσμοπολίτης όσο λίγοι. Έζησε σε Παρίσι, Λονδίνο και Νέα Υόρκη, όπου εδραίωσε το μύθο του. Παντού έγινε η απόλυτη attraction στο είδος του. Και για αυτό ο απροσδόκητος θάνατός του προκάλεσε παγκόσμια συγκίνηση, εμπνέοντας πλήθος λογοτεχνικών κειμένων.
Ένα από αυτά, παραφρασμένο, έγινε μεγάλη επιτυχία της Disney στο μακρινό 1941. Το παιδικό μυθιστόρημα της Έλεν Άμπερσον, «Ντάμπο, ο ιπτάμενος ελέφαντας», που δημοσιεύτηκε το 1939, ήταν αφιερωμένο στο γνωστό ελεφαντάκι με τα τεράστια αυτιά. Όλοι ήξεραν όμως ότι η συγγραφέας είχε αλλάξει το «J» με το «D» και είχε απομονώσει το μέγεθος στ’ αυτιά.
Αν δεν έχετε αναρωτηθεί για ποιον λόγο τα υπερμεγέθη αεροσκάφη τύπου Boeing λέγονται Jumbo (ομοίως και τα γνωστά πολυκαταστήματα, με το σχετικό έμβλημα), τότε είναι καιρός να γνωρίσετε την ιστορία του πιο προβεβλημένου ζώου που έζησε ποτέ.
Ο Jumbo γεννήθηκε το 1860 στα σύνορα του Σουδάν και της Αιθιοπίας. Όταν ήταν δύο χρόνων, κυνηγοί σκότωσαν τη μητέρα του και τον αιχμαλώτισαν. Ακολούθως τον πούλησαν σε έναν Ιταλό ζωέμπορα, ονόματι Λορέντσο Καζανόβα, ο οποίος εμπορευόταν στην Ευρώπη ζώα από την Αφρική. Ο έμπορος τον πούλησε σε έναν ζωολογικό κήπο στο Παρίσι, όπου έζησε έως τα πέντε του χρόνια.
Τότε, τα αφρικανικά ζώα ήταν ακόμη άγνωστα στους Ευρωπαίους, οι οποίοι συνέρρεαν στους ζωολογικούς κήπους για να τα δουν από κοντά. Οι ελέφαντες της Αφρικής ήταν μεγαλύτεροι από της Ασίας και πιο περιζήτητοι.
Ύστερα από τρία χρόνια παραμονής στο Παρίσι, ο Jumbo μεταφέρθηκε στο Λονδίνο και τον πήρε υπό την προστασία του o Μάθιου Σκοτ, με τον οποίο απέκτησε πανίσχυρο δεσμό. Στο Λονδίνο βαφτίστηκε Jumbo λόγω της σωματικής ανάπλασης του. Το όνομα αποτελούσε πάντως σύνθεση δύο φράσεων στη διάλεκτο Swahili: jambo που σημαίνει «γεια» και jumbe που σημαίνει «αρχηγός».
Ο Σκοτ προσελήφθη από το τσίρκο και ήταν ο άγρυπνος σύντροφος του. Πολλές φορές κοιμόταν μαζί του στο βαγόνι του. Ο ίδιος έχει αναφέρει στην αυτοβιογραφία του (1885) ότι πολλές φορές έπιναν παρέα αλκοόλ (!), ο ίδιος ουίσκι και ο Jumbo την αγαπημένη του… μπύρα. Ο ελέφαντας έγινε τάχιστα το ζώο – σταρ της Βικτοριανής εποχής, καθώς θα έφτανε σε ύψος τα 3,23 μέτρα και σε βάρος τους 5 τόνους.
Στην πλάτη του προσδέθηκε ένα τεράστιο «καγιάκ», το οποίο φιλοξενούσε καθημερινά τους μικρούς επισκέπτες του ζωολογικού κήπου. Μεταξύ αυτών και οι Τσόρτσιλ, Ρούσβελτ, ενώ φημολογήθηκε ότι και τα παιδιά της Βασίλισσας Βικτωρίας είχαν επιβιβαστεί στον Jumbo, κατά τη διάρκεια κρυφών επισκέψεων στο ζωολογικό κήπο με τη μητέρα τους.
Ο Jumbo διαφημίστηκε ως υπερφυσικός ελέφαντας και η φήμη του εξαπλώθηκε σε όλο τον κόσμο. Σύντομα το όνομά του έγινε αργκό για όσους ήταν υπέρβαροι, μολονότι δεν ήταν ο μεγαλύτερος του κόσμου (ο διάδοχος του στο Λονδίνο Jingo ήταν 5 πόντους ψηλότερος).
Πίσω από το συμπαθές, οικείο προσωπείο όμως, ο Jumbo ήταν ένα ταραγμένο ζώο, που έπασχε από κλειστοφοβία και φαίνεται ότι δεν είχε ανέκαμψε ποτέ από το τραύμα των παιδικών χρόνων του.
Έρευνες έχουν δείξει ότι οι ελέφαντες είναι ικανοί να βιώσουν θλίψη, γεγονός που μπορεί να εξηγήσει γιατί ήταν επιρρεπής σε ξαφνικές εκρήξεις οργής κατά τη διάρκεια των μοναχικών βραδιών του στο κλουβί. Μεταξύ άλλων έπεφτε με δύναμη πάνω στους τοίχους, προκαλώντας ζημιά στους χαυλιόδοντές του.
Οι υπεύθυνοι του ζωολογικού κήπου άρχισαν να φοβούνται ότι θα μπορούσε ένα βίαιο ξέσπασμα του Jumbo να αποβεί θανατηφόρο για κάποιον υπάλληλο ή επισκέπτη. Ο μόνος που μπορούσε πια να τον πλησιάσει άφοβα ήταν ο Σκοτ.
Η κατάσταση επιδεινώθηκε επιπλέον το 1881, όταν ο Jumbo, έχοντας μπει πια σε εφηβική ηλικία (21), είχε το πρώτο ετήσιο ξέσπασμα του «musth», το τσουνάμι τεστοστερόνης, που ωθεί τους αρσενικούς ελέφαντες να ζευγαρώσουν. Τότε προέκυψε και ένα άλλο πρόβλημα. Ο Jumbo δεν θα μπορούσε πια να εκτίθεται σε μια χώρα με απαράβατη αρχή τη Βικτωριανή σεμνότητα. Ο λόγος ήταν ότι το… μόριο του έφτανε πια το 1 μέτρο και 20 εκατοστά.
Δεδομένου ότι αυτό συνέβη δεκαετίες πριν από τον πρώτο επιτυχημένο ευνουχισμό ενός ελέφαντα, ο επιτηρητής το Zoo Άμπρααμ Μπάρτλετ πίστεψε ότι δεν είχε άλλη επιλογή παρά να θανατώσει το ζώο. Τότε όμως ο ζωολογικός κήπος έλαβε ένα απροσδόκητο τηλεγράφημα.
Προερχόταν από τον Φινέας Μπάρνουμ, συνιδιοκτήτη του τσίρκου Barnum & Bailey της Νέας Υόρκης. Ζητούσε να μάθει ποιο θα μπορούσε να ήταν το χαμηλότερο τίμημα για την αγορά του Jumbo. Η συμφωνία έκλεισε μόλις στα 2.000 δολάρια, καθώς ο Μπάρτλετ ήθελε να ξεφορτωθεί όπως-όπως τον Jumbo.
Στην κοινή γνώμη και τον Τύπο της Αγγλίας έγινε ο κακός χαμός. Χιλιάδες Λονδρέζοι ήταν αντίθετοι με την απόφαση του Ζωολογικού Κήπου και έστελναν γράμματα στη Βασίλισσα Βικτώρια να εμποδίσει την πώληση του Τζάμπο. Λέγεται ότι τα γράμματα που έφτασαν στο παλάτι από μαθητές έφτασαν σε εξαψήφιο νούμερο. Στις εφημερίδες δημοσιεύτηκαν εξτρεμιστικές επιστολές, αναφορές έγιναν ακόμα και στο Κοινοβούλιο, ενώ εκτοξεύτηκαν και απειλές κατά της ζωής του Μπάρνουμ…
Η εξέλιξη ήταν όμως δρομολογημένη. Το Μάρτιο του 1882 ο Jumbo θα έκανε το υπερατλαντικό ταξίδι. Την ημέρα της προγραμματισμένης αναχώρησής του ωστόσο αρνήθηκε να μπεί στο κλουβί, με το οποίο θα μεταφερόταν στο λιμάνι. Αλυσίδες τοποθετήθηκαν γύρω από τα πόδια και το λαιμό του και τραβήχτηκαν από τη μεγαλύτερη δύναμη ρυμούλκησης του πολεμικού ναυτικού που μπορούσε να στρατολογήσει ο ζωολογικός κήπος, αλλά το πελώριο παχύδερμο ήταν ανένδοτο.
Ο Σκοτ φαινόταν να βοηθάει, αλλά υπήρχαν υποψίες ότι μυστικά σηματοδότησε στον Jumbo να αντισταθεί προκειμένου να διαπραγματευτεί μια ευνοϊκή προσωπικά σύμβαση με τον Μπάρνουμ.
Αν ναι, κατέληξαν αναμφίβολα σε συμφωνία, καθώς, δύο εβδομάδες αργότερα, ο Jumbo μπήκε τελικά σε ένα τεράστιο κλουβί με τη συνοδεία του Σκοτ. Δέκα άλογα επιστρατεύτηκαν για να τραβήξουν το βαγόνι και η επιχείρηση έγινε υπό μυστικότητα, σε ώρα (2 το πρωί) που ήταν αδύνατο για τους διαδηλωτές να μπλοκάρουν το μονοπάτι τους στις αποβάθρες του λιμανιού.
Κατά τη διάρκεια του δεκαπενθήμερου ταξιδιού στη Νέα Υόρκη με ατμόπλοιο, ο jumbo, υποφέροντας και από ναυτία, ήταν εξαγριωμένος. Τουλάχιστον έως ότου ο Σκοτ τον ποτίσει με άφθονη μπύρα και του δώσει να μασάει καπνό, που λειτούγησε στο ζώο εντυπωσιακά αγχολυτικά!
Στα χρόνια που ακολούθησαν την άφιξή του στις 9 Απριλίου 1882, ο Jumbo αποδείχθηκε τόσο επιτυχημένος στις ΗΠΑ όσο και στην Αγγλία.
Στα διαφημιστικά δελτία Τύπου ο Μπάρνουμ «ψήλωσε» επιπλέον τον Jumbo, παρουσιάζοντας τον ως το μεγαύτερο ζώο ξηράς στον κόσμο και ως «έναν Πύργο-Μονάρχη Φυλής, που ο κόσμος δεν θα έχει την ευκαιρία να δει ξανά».
Κατά την επίσημη παρουσίασή του, στο «Madison Square Garden», επικράτησε παροξυσμός. Μέσα σε τρεις εβδομάδες περισσότεροι από 30.000 άνθρωποι τον είδαν από κοντά και το τσίρκο έκανε σε αυτό το διάστημα απόσβεση των χρημάτων που είχε δαπανήσει για την απόκτηση του.
Παραδόξως, στη Νέα Υόρκη δεν υπήρξαν ενδείξεις των προβλημάτων συμπεριφοράς που είχε ο Jumbo στο Λονδίνο. Μια εξήγηση ήταν ότι το τσίρκο του Μπάρνουμ είχε πολλούς ακόμα ελέφαντες και δεδομένου ότι πρόκειται για ζώα συναινετικά προς τη φύση τους, αυτό επέδρασε ευεργετικά στην ψυχολογία του.
Οποιοσδήποτε και αν ήταν ο λόγος, ο Jumbo έγινε και στις ΗΠΑ τόσο δημοφιλής που το όνομά του χρησιμοποιήθηκε για να εμπορευτεί τα πάντα, από κρέμες μέχρι καθαρτικά.
Ο ελέφαντας – «πριμαντόνα» τιτλοφορήθηκε και ήταν πράγματι το «μεγαλύτερο show στη Γη.
Πάνω που όλα όμως έβαιναν κατ’ ευχήν, ο Jumbo προβλήθηκε από μια μυστηριώδη ασθένεια «σπατάλης» βάρους και μυικού ιστού. Αυτό αποδείχτηκε κατόπιν μελετών μετά το θάνατό του και αποτέλεσε μια παράμετρο πάνω στην οποία αναπτύχθηκε μια διαφορετική εκδοχή για το τέλος του: ίσως τελικά να μην ήταν και τόσο ατύχημα…
Το 1885 το τσίρκο έκανε περιοδεία στη Βόρεια Αμερική και τα εκθέματα του εμφανίστηκαν στο Οντάριο. Τότε, μετά την παράσταση, τα ζώα επέστρεφαν στο βαγόνι τους. Για να φτάσουν εκεί έπρεπε να διασχίσουν μερικά μέτρα από τις ράγες του τρένου. Καθώς ο Τζάμπο βάδιζε στον σιδηρόδρομο, ένα τρένο εμφανίστηκε από το… πουθενά και έπεσε με μεγάλη ταχύτητα πάνω του με αποτέλεσμα να τον σκοτώσει.
Η είδηση του θανάτου του συγκλόνισε τον κόσμο. Εφημερίδες της Ευρώπης και της Αμερικής έγραψαν για το ξαφνικό τέλος του διασημότερου ζώου της εποχής και η συγκίνηση για το χαμό ενός ζώου ήταν πρωτοφανής.
Ο Jumbo νεκρός
Το τσίρκο Barnum & Bailey ωστόσο βρήκε νέο τρόπο για να επωφεληθεί από τον θάνατό του. Εφόσον δεν μπορούσαν να εκθέτουν το ζώο ξεκίνησαν να εκθέτουν τον σκελετό του, με διόλου ευκαταφρόνητα οφέλη.
Σε ένα βιβλίο για τη ζωή του Jumbo που δημοσιεύτηκε το 2014, o συγγραφέας, Τζον Σάδερλαντ, υποστηρίζει ότι ο θάνατος του ζώου ήταν σχεδιασμένος. Η θεωρία είναι ότι προτιμήθηκε μια θεαματική έξοδος από την απελευθέρωση (του), που θα επέφερε μοιραία η ασθένεια και σωματική παρακμή του.
Ο Jumbo θα έπρεπε να αφεθεί ελεύθερος στη φύση, δεν υπήρχε κανένας λόγος να παραμείνει στο τσίρκο ως κομπάρσος, αν έφθινε σε βάρος και μέγεθος.
Το βασικό επιχείρημα του συγγραφέα είναι ότι ο Σκοτ βρισκόταν μαζί του λίγο πριν περάσει τις ράγες του τρένου.
Τη νύχτα του θανάτου του Jumbo, ο Σκοτ κράτησε τον ελέφαντα πολύ πίσω πίσω από τα άλλα ζώα και του επέτρεψε να προχωρήσει μόνο όταν τα υπόλοιπα πέρασαν ασφαλώς τις ράγες. Μοιάζει επίσης περίεργο το γεγονός ότι ο Jumbo φαινόταν να τρέχει προς την επικείμενη αμαξοστοιχία, ακόμη και υπό τη στενή φροντίδα του φύλακα του, που φάνηκε να μην κάνει τίποτα.
Γιατί ο Σκοτ δεν απέτρεψε τον Jumbo από το θανατηφόρο μονοπάτι του; Πιθανότατα επειδή τον είχε πληρώσει ο Μπάρνουμ να (μην) το πράξει ή επειδή προτίμησε αυτό το τέλος για τον αγαπημένο του σύντροφο από το να χαθεί, μακριά του, στη ζούγκλα.
Αν ήταν ένοχος, ο Σκοτ φαίνεται ότι μετάνιωσε πικρά αμέσως μετά το συμβάν. Κατέρρευσε ψυχολογικά και μάλλον δεν συνήλθε ποτέ. Χρειάστηκε η δύναμη έλξης περίπου 200 ανδρών για να τραβήξει το τεράστιο κουφάρι από τη γραμμή του τρένου και να το θρηνήσει.
Ο Σκοτ το φρουρούσε όλη νύχτα, κλαίγοντας με οργή, καθώς προσπαθούσε να διώξει τους κυνηγούς σουβενίρ, που έκοψαν κομμάτια αυτιών και νυχιών για να τα διαμορφώσουν αργότερα σε σταχτοδοχεία.
Σύμφωνα με τις αναφορές της εποχής, ο Σκοτ φέρεται να έζησε καταθλιπτικά και στα πρόθυρα της τρέλας τα υπόλοιπα χρόνια της ζωής του. Τις τελευταίες ημέρες δε, οι μαρτυρίες έκαναν λόγο για έναν άνθρωπο που μιλούσε απελπισμένα σε ένα φανταστικό Jumbo, πιθανόν ικετεύοντας συγχώρεση από τον ελέφαντα, το όνομα του οποίου χρησιμοποιείται έως σήμερα για να περιγράψει τα πάντα μεγάλα στη ζωή μας.
Αν και μάλλον θα έπρεπε να είναι συνώνυμο της πιο μεγάλης και σκληρής εκμετάλλευσης του ζώου από τον άνθρωπο…