Πριν από χιλιάδες χρόνια οι Φαραώ τιμωρούσαν με θάνατο οποιονδήποτε σκότωνε το συγκεκριμένο είδος γύπα στο οποίο έδιναν θεϊκή υπόσταση, αντιλαμβανόμενοι την ιδιαιτερότητά του και την ξεχωριστή θέση του στα οικοσυστήματα. Εάν οι σύγχρονοι ηγέτες (και όχι μόνο) έμοιαζαν λίγο στους αρχαίους Αιγύπτιους, ο Ασπροπάρης –όπως είναι γνωστός στην Ελλάδα- δεν θα είχε φτάσει ένα βήμα πριν την εξαφάνιση.
Αυτό το εμβληματικό και παράξενο πτηνό –ένα από τα τέσσερα είδη γύπα που συναντά κανείς στην Ελλάδα- κάποτε μεσουρανούσε (κυριολεκτικά) στα σκληρά βράχια των Μετεώρων, τα οποία είχε μετατρέψει σε βασίλειό του.
Πριν από ελάχιστες δεκαετίες ο πληθυσμός τους αριθμούσε περισσότερα από 250 αναπαραγόμενα ζευγάρια που κάθε χρόνο κατέφθαναν στην Ελλάδα την Άνοιξη, σηματοδοτώντας την έναρξή της, έχοντας διανύσει περίπου 5.000-8.000 χιλιόμετρα κατά τη διάρκεια του ταξιδιού τους από την υποσαχάρια Αφρική. Συνήθως γίνονταν δεκτοί με χαμόγελα και αισιοδοξία από τους κατοίκους της κεντρικής και βόρειας χώρας, που είχαν για αυτούς γνώμη αντίστοιχη με εκείνη των αρχαίων βασιλιάδων.
Ο «τυροκόμος» ή «μπάτζος», όπως είναι μερικά από τα ονόματά του, ήταν ένας μακραίωνος σύμμαχος των αγροτών και των κτηνοτρόφων. Ένας «σκουπιδιάρης» που καθάριζε τα χωράφια από «σκουπίδια» και ψοφίμια, αλλά και από ερπετά ή τρωκτικά που απειλούσαν σοδειές και οικόσιτα ζώα. Ο ερχομός του σηματοδοτούσε την ελπίδα και την αναγέννηση, με αποτέλεσμα –όπως συνέβη και με τους Φαραώ- να κερδίσει μια θέση στις ανθρώπινες καρδιές.
Καθώς, όμως, σταδιακά ο άνθρωπος απομακρυνόταν και αποξενωνόταν από την φύση, ξέχασε τους άρρηκτους δεσμούς που είχε με εκείνη και τα… θαύματά της. Κι ένα από τα σπουδαιότερά της ήταν (και παραμένει παρά την κατάρρευση του πληθυσμού τους) ο Ασπροπάρης. Συνδεδεμένο με μύθους και θρύλους, σύμβολο καλοτυχίας και ευημερίας, το «κουκάλογο», όπως το αποκαλούν λόγω της πεποίθησης ότι κουβαλά στην πλάτη του τον κούκο κάθε άνοιξη, βρίσκεται πιο «στριμωγμένο» από ποτέ και κινδυνεύει άμεσα.
Η μείωση του πληθυσμού τους υπήρξε ραγδαία και αποτελεί μια πικρή ιστορία ευθέως ανάλογη της ερήμωσης της ελληνικής υπαίθρου. Τα 250 ζευγάρια των αρχών της δεκαετίας του ’80 έγιναν 30-50 μετά από περίπου 10 χρόνια. Ο ρυθμός μείωσης συνεχίστηκε χωρίς όμως αυτό να θορυβήσει μια Ελλάδα που ζούσε στο ρυθμό της… ανάπτυξης και αδιαφορούσε για τις συνέπειές της στο περιβάλλον.
Πριν καλά-καλά συνειδητοποιήσει το ευρύ κοινό τι έχει συμβεί, οι λίγοι φυσιοδίφες και επιστήμονες που νοιάζονταν διαπίστωσαν με θλίψη ότι είχαν απομείνει στην περιοχή της Καλαμπάκας δέκα όλοι κι όλοι γύπες. Τρία ζευγάρια και άλλα τέσσερα αρσενικά που μάταια κάθε χρόνο περίμεναν εκεί ψηλά στα απροσπέλαστα Μετέωρα τον ερχομό κάποιου θηλυκού από την μακρινή Αφρική.
Σήμερα ένα από αυτά τα εναπομείναντα πτηνά είναι ο «Στραβοουράς», όπως τον λένε αυτοί που τον παρακολουθούν χρόνια. Ένας… αμετανόητος εργένης που το καλοκαίρι του 2019 υποδέχτηκε μόνο ακόμα ένα αρσενικό του μοναδικού ζευγαριού που είχε απομείνει στην περιοχή, καθώς –δυστυχώς- κανένα θηλυκό δεν έκανε την εμφάνισή του…
Η υποχώρηση του πληθυσμού του Ασπροπάρη δεν είναι αποκλειστικά ελληνικό φαινόμενο. Θεωρείται ως ένα από τα πλέον απειλούμενα είδη σε παγκόσμιο επίπεδο, εξαιτίας και της μοναδικής για γύπα συνήθειάς του να μεταναστεύει. Πολλοί χάνονται κατά την διάρκεια των επίπονων και απαιτητικών ταξιδιών τους πάνω από την θάλασσα του Αιγαίου και το Λιβυκό πέλαγος, ενώ για την σωτηρία τους απαιτείται η συνεργασία πολλών διαφορετικών κρατών, εκείνων δηλαδή που διασχίζει κατά την διάρκεια του ετήσιου επαναλαμβανόμενου σεργιανιού του σε αυτή τη γωνιά του πλανήτη.
Έχει καταρρίψει το παγκόσμιο ρεκόρ για μακρύτερη πτήση διανύοντας 1017 χιλιόμετρα μέσα σε δύο μόνο μέρες, ενώ μόλις τον περασμένο Σεπτέμβρη ένα από τα πουλιά που γεννήθηκαν στην Ελλάδα, κάλυψε μέσα σε 9,5 ώρες συνεχούς πτήσης την απόσταση από την Κάρπαθο μέχρι την Αλεξάνδρεια. Δυστυχώς ένα δεύτερο πουλί δεν τα κατάφερε και χάθηκε για πάντα στα νερά της Μεσογείου.
Αυτές τις πληροφορίες τις δίνουν η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία και η WWF Ελλάς, που εκπροσωπούν την Ελλάδα σε μια διεθνή προσπάθεια διάσωσης αυτού του εμβληματικού πουλιού. 14 χώρες, όσες φιλοξενούν πληθυσμούς κατά τη διάρκεια του έτους, συμμετέχουν σε αυτό το «τελευταίο στοίχημα» για το πουλί των Φαράω, που μετά από μια διαδρομή χιλιάδων ετών που χάνεται στα βάθη της ιστορίας κινδυνεύει πιο πολύ από ποτέ εξαιτίας της ανθρώπινης συμπεριφοράς και αδιαφορίας.
Χάρη στο πρόγραμμα «New Life-Ζωή για τον Ασπροπάρη» έχουν τοποθετηθεί πομποί σε 5-6 δεκάδες πουλιά ώστε να είναι δυνατή η παρακολούθησή τους και να γίνεται καλύτερος έλεγχος των πληθυσμών τους. Τα πρώτα αποτελέσματα μοιάζουν να είναι ενθαρρυντικά. Όταν όμως μιλάμε για ένα είδος που έχει μειωθεί κατά 80% (ή και σε ορισμένες περιπτώσεις περισσότερο) κανείς δεν δικαιούται να είναι ιδιαίτερα αισιόδοξος για το μέλλον αυτού του «επιστάτη της φύσης», ενός από τα ελάχιστα είδη πτηνών με την ικανότητα να χρησιμοποιεί εργαλεία και να μεταλαμπαδεύει γνώση στις επόμενες γενιάς, του οποίου η εξυπνάδα και η οξυδέρκεια δεν έφτασε για να τα βάλει με την απληστία του ανθρώπου.