Στο αχανές Youtube, το οποίο εδώ και καιρό έχει πάψει να είναι απλά μια πλατφόρμα που φιλοξενεί βίντεο και έχει μετατραπεί σε ένα νέο είδος social media, θα βρει κανείς να ανθούν διαφόρων ειδών φρούτα: η στροφή ορισμένων «κλασικών» youtubers σε περιεχόμενα πιο «σοβαρά», πιο πολιτικά, υποτίθεται πιο φιλοσοφικά, είναι ένα τέτοιο φρούτο. Κλασικό παράδειγμα και τρελό viral τις τελευταίες μέρες, ο Mikeius.
Ο Mikeius, ένας από τους παλιότερους Έλληνες youtuber που ωστόσο επιχειρεί να διευρύνει το προφίλ του και από απλός χαβαλές να πλασαριστεί ως σκεπτόμενος και ταυτόχρονα κουλ φιλελεύθερος (κάτι σαν τον Μπογδάνο αλλά σε έκδοση Youtube), έχει μια εκπομπή που λέγεται «What the fact». Σε αυτήν, μιλάει για επιστημονικά θέματα με εκλαϊκευτικό λόγο, επιχειρεί να συνδυάσει το pop ύφος του Youtube με το θαυμασμό στην επιστήμη και τις αποδείξεις που απορρέουν από αυτή.
Πρόσφατα, ο Mikeius έβγαλε ένα βίντεο με τίτλο: «Ο ευγενής άγριος και η βία της αναρχίας». Σε αυτό το βίντεο, το οποίο συζητήθηκε άπειρα και προκάλεσε μαζικούς αντίλογους, επιχειρεί να μπλέξει τις πολιτικές του αντιλήψεις με την επιστήμη. Να αποδείξει με άλλα λόγια ότι ο (δεδομένος) θαυμασμός του στη φιλελεύθερη οπτική των πραγμάτων και τον καπιταλισμό καθώς και η ταυτόχρονη απέχθειά του για τις κομμουνιστικές αντιλήψεις, τεκμηριώνονται με επιστημονικούς και (άρα) με αντικειμενικούς όρους.
Πρόκειται φυσικά, για μια προσπάθεια εξ’ ορισμού μπακαλίστικη. Και αυτό ανεξάρτητα από το έτσι κι αλλιώς χαμηλό επίπεδο του Mikeius στις πολιτικές συζητήσεις, αφού άλλωστε όσο και αν ο ίδιος υποκρίνεται πως είναι κάτι παραπάνω από ένας τύπος που έγινε γνωστός κάνοντας κάφρικο χαβαλέ, παραμένει απλά αυτό. Μια τέτοιου τύπου προσπάθεια ωστόσο δεν έχει να κάνει με το πολιτικό επίπεδο του εκάστοτε φορέα της – του Mikeius στην προκειμένη περίπτωση. Είναι μια προσπάθεια ανορθολογική εξαιτίας της ίδιας της μεθοδολογίας της.
Η πολιτική είναι μια δημόσια μάχη για την ηγεμονία των ιδεών. Πρόκειται εξ’ ορισμού για την σύγκρουση αντιθετικών αλλά υποκειμενικών πεποιθήσεων (αυτός είναι άλλωστε και ο λόγος που δεν υπάρχουν «πολιτικά ορθές» απόψεις – αλλά αυτό είναι μια άλλη συζήτηση). Η προσπάθεια λοιπόν να επικαλυφθούν οι (όποιες) πολιτικές απόψεις με επιστημονικά κριτήρια, άρα με μια επίφαση αντικειμενικότητας, είναι μια προσπάθεια απολίτικη. Ταυτόχρονα, είναι μια προσπάθεια που αναδεικνύει την πολιτική αδυναμία όποιου επιχειρεί να χρησιμοποιήσει μια τέτοιου τύπου μεθοδολογία, να στηρίξει με αληθινά επιχειρήματα τις απόψεις του: ο Mikeius καταφεύγει σε «αντικειμενικές αλήθειες» (που μόνο στο μυαλό του υπάρχουν όσον αφορά την πολιτική) γιατί δεν έχει στιβαρές απόψεις, γιατί δεν μπορεί να υπερασπιστεί με πειστικούς όρους τις αντιλήψεις του.
Τι κάνει ακριβώς ο Mikeius λοιπόν σε αυτό το περίφημο επεισόδιο; Επιχειρεί, παραθέτοντας στοιχεία αναφορικά με τη χρήση βίας κατά τη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας, να μας πείσει πως ο άνθρωπος είναι «από τη φύση του» ένα ον που είναι καταδικασμένο να ασκεί βία στους όμοιούς του. Άρα η μετάβαση σε ένα σύστημα δομικά παρεμβατικό πάνω στην ανθρώπινη καθημερινότητα -όπως ο καπιταλισμός- είναι αναγκαιότητα για την ίδια την επιβίωσή του. Χωρίς θεσμοθετημένη και στιβαρή εξουσία, με άλλα λόγια, οι άνθρωποι θα είχαν αλληλοεξολοθρευτεί – πάντα κατά την Mikeius θεωρία.
Μάλιστα, στο συγκεκριμένο βίντεο ο Mikeius συγκρίνει το ποσοστό βίας που ασκήθηκε κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα (εκείνου που ορίστηκε από δυο Παγκόσμιους Πολέμους, από το Ολοκαύτωμα και από άπειρες διακρατικές και εμφύλιες πολεμικές συρράξεις) με τα ποσοστά βίας που ασκούνταν στις προκαπιταλιστικές κοινωνίες. Και, σε μια προσπάθειά του «να την πει» στις κριτικές φωνές απέναντι στον καπιταλισμό, παραθέτει αριθμούς που τεκμηριώνουν ότι η βία του 20ου αιώνα είναι ελάχιστη μπροστά στην προκαπιταλιστική βία. Άρα, «μιλώντας με στατιστικά και αριθμούς», ο καπιταλισμός είναι το καλό σύστημα.
Να εδώ και το βίντεο του Mikeius:
Φυσικά, ο Mikeius λέει καταπληκτικές μπούρδες. Η ίδια η μεθοδολογία που χρησιμοποιεί για να στοιχειοθετήσει τις απόψεις του είναι για τα μπάζα. Το αληθινά γελοίο δε είναι πως αναλύει με έναν επιστημονικοφανή τόνο πράγματα τόσο αστεία, που μπορεί κανείς να τα αποδομήσει με την ίδια ευκολία που βάζει να πιει ένα ποτήρι νερό. Το ρεσιτάλ μπουρδολογίας ξεκινάει από μια πληροφορία, που ο ίδιος τη διαχειρίζεται λες και μόλις έχει ανακαλύψει πως η Γη είναι στρογγυλή: οι πρωτόγoνοι πληθυσμοί (άκουσον, άκουσον) πολεμούσαν μεταξύ τους! Απίστευτο πραγματικά (not). Ο πόλεμος, με άλλα λόγια, δεν είναι μια ανακάλυψη του 20ου αιώνα και ευτυχώς που ο Mikeius μας άνοιξε τα μάτια.
Γιατί αυτή η υποτιθέμενα φοβερή και τρομερή ανακάλυψη έχει σημασία όμως; Διότι, όπως μας εξηγεί ο Mikeius, «η ζωή των πρωτόγονων είναι ό,τι πιο κοντινό έχουμε σαν δείγμα από τον άνθρωπο στη φυσική του κατάσταση. Αν βρούμε τι ηθικές αξίες είχαν αυτοί οι άνθρωποι τότε ανοίγουμε ένα παράθυρο στην αγνή, ακατέργαστη φύση». Και εκτός από το να μας πληροφορήσει πως κατά τα προϊστορικά χρόνια «οι άνθρωποι ζούσαν σε μια κατάσταση κολεκτιβίστικης αναρχίας», τονίζει πως «ακόμα και σήμερα θέλουμε να ξέρουμε αν κατά βάθος είμαστε καλό ή κακό ζώο».
Ένας σοβαρός άνθρωπος, μόνο και μόνο στο άκουσμα των παραπάνω, θα έπρεπε να έχει μια αντίδραση σαν αυτή που είχε κάποτε ο Γεωργίου όταν διάβαζε πως «ο Ολυμπιακός είναι πολύ γρήγορη ομάδα»:
Ας ξεκινήσουμε λοιπόν από τα βασικά: τα επιχειρήματα του Mikeius ορίζονται ως επιχειρήματα της πλάκας και μόνο από τη στιγμή που αυτός βάζει στην ίδια πρόταση την έννοια της «φυσικής κατάστασης του ανθρώπου» με αυτή των «ηθικών αξιών του». Ακριβώς και μόνο μέσω της παραδοχής ότι θέλει να μελετήσει τις «ηθικές αξίες» των πρωτόγονων ανθρώπων, υποπίπτει σε μια μεγάλη αντίφαση ταυτίζοντάς τις με την «φυσική κατάσταση του ανθρώπου». Και αυτό διότι δεν υπάρχει «φυσική ηθική».
Η ίδια η έννοια της ηθικής είναι ένα ανθρώπινο κατασκεύασμα, καθορισμένο από την κοινωνική συναναστροφή και τους νόμους που διέπουν μια οργανωμένη κοινωνία (προωθημένη σε τεχνολογικό επίπεδο ή μη, δεν έχει σημασία) σε μια δεδομένη χρονική συγκυρία. Ακριβώς επειδή ο Mikeius λοιπόν θέλει να μελετήσει την ηθική των ανθρώπων κατά τις διαφορετικές περιόδους ανθρώπινης εξέλιξης, το αληθινό μέλημά του είναι να διακρίνει αν υπάρχει μια «φυσική ηθική» και μια «μη φυσική ηθική». Με απλά λόγια, αυτό που επιχειρεί να κάνει είναι εξ’ αντικειμένου άκυρο.
Οι διαφορετικές ηθικές που έχουν καθορίσει μια σειρά ιστορικών γεγονότων, από τα πρωτόγονα χρόνια μέχρι την σύγχρονη εποχή, διακατέχονται από μια κοινή συνισταμένη: είναι αποτέλεσμα της δυνατότητας του ανθρώπου να διαμορφώνει ηθικούς κώδικες και αντίστοιχα, να παράγει γεγονότα που προκύπτουν από αυτούς.
Αυτό σημαίνει πως μια πρωτόγονη κοινωνία στο εσωτερικό της οποίας προκύπτει πόλεμος και μια άλλη πρωτόγονη κοινωνία, διαφορετικά οργανωμένη (διότι, να το πούμε και αυτό: δεν υπήρχε ένα σύστημα κοινωνικής οργάνωσης σε όλο τον πλανήτη στην προϊστορία, όπως προσπαθεί να μας πείσει ο αμόρφωτος Mikeius, αλλά πολλά), που ζει ειρηνικά , συγκροτούν δυο εξίσου «ανθρώπινες» κατάστασεις. Και αυτό το μοτίβο διακατέχει ολόκληρη την ανθρώπινη ιστορία.
Η Παρισινή Κομμούνα και το Ολοκαύτωμα είναι δύο εξίσου ανθρώπινες καταστάσεις. Το στρατιωτικό πραξικόπημα στην Ελλάδα του ’67 και το Πολυτεχνείο του ’73 είναι δύο εξίσου ανθρώπινες καταστάσεις. Η αναρχική Βαρκελώνη του ’36 και η χιτλερική Γερμανία της ίδιας δεκαετίας είναι δυο εξίσου ανθρώπινες καταστάσεις. Αυτό που διαχωρίζει αυτές τις εξίσου ανθρώπινες καταστάσεις είναι οι αξίες που τις διέπουν. Και αυτό που τις ενοποιεί είναι πως προέκυψαν ως αποτέλεσμα της ανθρώπινης δραστηριότητας: ολόκληρη η ανθρώπινη ιστορία είναι τμήμα της ανθρώπινης φύσης. Ακριβώς με τους ίδιους όρους που οι πρωτόγονες κοινωνίες είναι «φυσικές», άλλο τόσο «φυσική» είναι και η υπόλοιπη ανθρώπινη ιστορία. Αν δεν ήταν, απλά δεν θα νοούταν ως ιστορία.
Με βάση την αμφισβήτηση αυτής της απλής και αντικειμενικής πραγματικότητας, ο Mikeius ξεδιπλώνει ένα σκεπτικό που αναπόφευκτα διακατέχεται από άκυρα επιχειρήματα. Λογικό: όταν η αφετηρία της σκέψης σου βασίζεται σε μια άκυρη αναγωγή, τότε ολόκληρο το οικοδόμημά της απλά δεν στέκει. Ταυτόχρονα, πολλά από τα λεγόμενά του, αναδεικνύουν και την βαθιά ασχετοσύνη του για μια σειρά ζητημάτων. Για παράδειγμα, η έννοια του κολεκτιβισμού που χρησιμοποιεί για να περιγράψει τα προϊστορικά χρόνια είναι μια έννοια μεταγενέστερη εκείνης της περιόδου: η κουτοπονηριά του να προσπαθήσει να ταυτίσει τον αναρχισμό με την πρωτόγονη κατάσταση τον οδηγεί σε αυτό το άλμα λογικής, σύμφωνα με το οποίο ορισμοί και έννοιες της μετανεωτερικότητας μπορούν με τον οποιονδήποτε τρόπο να περιγράψουν καταστάσεις προγενέστερες αυτών – τρέμε επιστήμη!
Ή η άγαρμπη και αρπακολατζίδικη αντιπαραβολή των θεωριών του Ρουσό και του Χομπς, οι οποίες παρουσιάζονται μέσα από μεμονωμένες φράσεις προκειμένου να εξυπηρετηθεί ένα προαποφασισμένο συμπέρασμα, διαμορφώνουν ένα παντελώς απολίτικο συλλογισμό: οι Ρουσό και Χομπς, κατά τον Mikeius, δεν ήξεραν τι έλεγαν επειδή δεν είχαν τα ανεπτυγμένα τεχνολογικά και επιστημονικά tεργαλεία που έχουμε. Εδώ ο Mikeius, ταυτίζοντας την εγκυρότητα μιας αντίληψης με το βαθμό τεχνολογικής ανάπτυξης, ουσιαστικά ακυρώνει το 99,999% της ανθρώπινης σκέψης (ένα τυχαίος youtuber όλα αυτά, έτσι;)!
Εν τέλει, ο Mikeius, αφού έχει κάνει επίδειξη ανορθολογικής συλλογιστικής ταυτίζοντας τη «φύση» με την «ηθική», καταλήγει στο παράδειγμα που υποτίθεται θα επικυρώσει υπό μορφή κατακλείδας την άποψή του. Μας βάζει ένα ηθικό δίλημμα και ταυτόχρονα, μας καθησυχάζει: «Είναι από αυτά τα διλήμματα που έχουν σωστή απάντηση. Αρκεί να εστιάσουμε στα στατιστικά». Αφού μας τονίζει πως «οι πόλεμοι στην παλαιολιθική εποχή ήταν -βάση αριθμών- πιο θανατηφόροι από τον Β’ Παγκόσμιο», μας θέτει το δίλημμα: «Αν γεννιόμουν τυχαία σε μια από τις δυο αυτές εποχές σε ποια από τις δυο έχω τη μικρότερη πιθανότητα να σκοτωθώ σε μάχη; Θα ήθελα λοιπόν να γεννηθώ στον 20ο αιώνα ή στην πρωτόγονη εποχή;».
Εδώ η μπουρδολογία του Mikeius χτυπάει ταβάνι. Ταυτόχρονα δε, γίνεται και επικίνδυνη. Καταρχάς, το δίλημμα είναι ειπωμένο με βολικό -για το προαποφασισμένο συμπέρασμα του Mikeius- τρόπο. Θα μπορούσε να τεθεί με μπόλικους άλλους τρόπους. Για παράδειγμα: θα προτιμούσες να είσαι Εβραίος στο Άουσβιτς ή Ινδιάνος στην Αμερική πριν την ανακαλύψει ο Κολόμβος; Ινδιάνος στην Αμερική προτού την ανακαλύψει ο Κολόμβος ή μετά την κατάκτησή της; Μαύρος στην πρωτόγονη και ελεύθερη Αφρική ή μαύρος στις ΗΠΑ της προόδου αλλά και της δουλοκτησίας; Σύμφωνα με τον Mikeius αυτές οι διακρίσεις δεν έχουν αληθινή αξία. Το ζήτημα για τον ίδιο είναι το σε ποια εποχή «θα πέθαινες σε μάχη» εσύ ο λευκός δυτικός του 2020. Στο μυαλό του, οι απόλυτοι αριθμοί σχετικοποιούν κάθε κτηνωδία που έλαβε χώρα τον 19ο και τον 20ο αιώνα, κάθε κτηνωδία που λαμβάνει χώρα και σήμερα. Ας τον πληροφορήσει κάποιος ότι αναπαράγει θεωρίες πάνω στις οποίες βασίζεται το ιδεολόγημα της λευκής ανωτερότητας και πως ο τρόπος σκέψης του οδηγεί ευθέως στον ναζισμό…
Πάνω από όλα όμως, η επιχειρηματολογία του Mikeius, μια επιχειρηματολογία που διακατέχεται από την αγωνία να μας πείσει πως η σύγχρονη εποχή οφείλει να είναι το τέλος του κοινωνικού προτσές (το κατά Φουκουγιάμα «τέλος της ιστορίας» με άλλα λόγια), είναι -παρά τις περί του αντιθέτου διακηρύξεις της- μια επιχειρηματολογία κόντρα σε κάθε υπόνοια δυναμικής σκέψης. Διότι μέσα από τους απόλυτους αριθμούς που παραθέτει φιλοδοξεί να σταματήσει την -με αληθινά ουσιαστικούς όρους- πολιτική συζήτηση: είναι το υπάρχον σύστημα ανθρώπινο ή απάνθρωπο; Το συμπέρασμα πως σε σχέση με τις προγενέστερες περιόδους κοινωνικής οργάνωσης, η βία είναι μειωμένη οδηγεί αυτόματα στο συμπέρασμα πως η κριτική στον καπιταλισμό είναι αχρείαστη; Πως η ανθρωπότητα δεν μπορεί προοδεύσει πέρα από το σημερινό στάδιο εξέλιξής της;
Αν ήταν λιγάκι έξυπνος ο Mikeius θα ήξερε πως η συλλογιστική του είναι αντιθετική της προόδου που υποτίθεται πως υπερασπίζεται και πολύ πιο κοντά στην (αντεπιστημονική) κατάσταση της στασιμότητας. Ναι, ο geek με την επιστήμη Mikeius εκφράζει, στην πραγματικότητα, βαθιά αντεπιστημονικές σκέψεις…
Αλλά εντάξει, μιλάμε για τον Mikeius, τον τύπο που κάποτε φώναζε «στα τρένα» κάνοντας αστειάκια με το ολοκαύτωμα: ποιος σοβαρός άνθρωπος θα μπορούσε να περιμένει από αυτόν ορθολογική μορφή σκέψης; Το βασικό πρόβλημα με την πάρτη του είναι πως επιχειρεί από το χαμηλό (και ρατσιστικό) επίπεδο αστείων να προχωρήσει στη θεωρητικοποίηση επικίνδυνων αντιλήψεων. Ας μείνει στα εφηβικά αστεία, θα τον συμβουλεύαμε. Είναι κρίμα η (ας είμαστε ευγενικοί…) αφέλειά του να ξεπλένει την βαρβαρότητας με πιο σοβαρούς όρους…