Αν επιχειρήσεις να γράψεις στο google search «Φινλανδία εκπαίδευση» σε οποιαδήποτε γλώσσα του κόσμου, θα σου βγάλει μια πλειάδα από χτυπήματα και πάνω από ένα εκατομμύριο αναζητήσεις. Κάτι που δεν συμβαίνει για το εκπαιδευτικό σύστημα καμίας άλλης χώρας του πλανήτη.
Τι συμβαίνει και είναι τόσο δημοφιλές το εκπαιδευτικό σύστημα μιας χώρας που δεν μπορούμε ποτέ να την προφέρουμε σωστά και μας έκανε τη ζωή πολύ δύσκολη το καλοκαίρι του 2015;
Γενικά το σκανδιναβικό σύστημα εκπαίδευσης διακατέχεται από τρεις αξίες. Μαθητοκεντρισμός, learning by doing και παιδικότητα.
Στόχος είναι όταν τελειώσει η εκάστοτε βαθμίδα, όλα τα παιδιά να ξεκινούν από την ίδια αφετηρία και να έχουν όλα τα εφόδια ώστε να φτάσουν ως το τέλος της διαδρομής.
Το πρώτο σημαίνει ότι είναι βασικός στόχος να γίνει όσο το δυνατόν πιο σωστά στρωμένος ο δρόμος του κάθε μαθητή προς τη γνώση, την κατάρτιση και την θέση των βάσεων για ένα μέλλον όπου οι επιλογές θα απλώνονται μπροστά του.
Πώς επιτυγχάνεται πρακτικά αυτό; Με πολλούς τρόπους. Πρώτα και κύρια με μικρές τάξεις. Στα δημοτικά σχολεία της Φινλανδίας δεν πρόκειται να βρεις τάξη με περισσότερους από 14 μαθητές. Κι αυτό είναι το ανώτατο όριο. Έστω κι ένας παραπάνω να είναι, το σχολείο ορίζει και βοηθητική δασκάλα.
Αυτός ο αριθμός δεν είναι τυχαίος. Είναι ο αριθμός που έχουν δει ότι μπορεί να κουμαντάρει καλύτερα ένας δάσκαλος ή μια δασκάλα. Πάνω απ΄αυτόν ο δάσκαλος αρχίζει να δυσκολεύεται και σαφώς δεν έχει το χρόνο να καταναλώσει την ίδια προσοχή σε ένα παιδί που δεν αντιλαμβάνεται το ίδιο γρήγορα τα πράγματα.
Εδώ στην Ελλάδα για παράδειγμα η αναλογία 20 μαθητές-1 δασκάλα είναι πολύ συχνό. Όταν πήγαινα σχολείο είχαμε φτάσει στο γυμνάσιο μέχρι και τα 25 άτομα. Στη Νέα Υόρκη έχουν τον ίδιο αριθμό καθηγητών στα σχολεία τους με τη Φινλανδία για διπλάσιο αριθμό παιδιών! Αυτά δεν είναι υπερβολές, είναι δεδομένα.
Αφού μια τάξη εξασφαλίζει αυτό το κομμάτι, πάει στο επόμενο. Αυτό είναι ισότητα για όλα τα παιδιά. Αν ένα παιδί ξεχωρίζει από την ομάδα γιατί θέλει λίγη παραπάνω εξήγηση, τότε μπαίνει στην τάξη μια δασκάλα μόνο για εκείνο. Για να του τα εξηγεί όσο η βασική δασκάλα/καθηγήτρια θα προχωράει παρακάτω. Έτσι, στο τέλος της ημέρας όλα τα παιδιά έχουν μάθει τα ίδια.
Στόχος είναι όταν τελειώσει η εκάστοτε βαθμίδα, όλα τα παιδιά να ξεκινούν από την ίδια αφετηρία και να έχουν όλα τα εφόδια ώστε να φτάσουν ως το τέλος της διαδρομής. Από εκείνα εξαρτάται μόνο η θέση που θα πάρουν. Η απόσταση ανάμεσα στους αδύναμους και τους καλούς μαθητές είναι η μικρότερη στον κόσμο σύμφωνα με μέτρηση του 2010. Αυτό είναι το μαθητοκεντρικό σύστημα.
Η μόνη διαφοροποίηση μεταξύ των μαθητών έρχεται από τους ίδιους. Στην διάρκεια της χρονιάς δεν υπάρχουν τα διάφορα τεστ και διαγωνίσματα που έχουμε μάθει εμείς. Υπάρχει μόνο ένα τεστ στο τέλος της χρονιάς κι αυτό είναι τεστ προόδου. Δεν καθορίζει τη συνέχεια. Το 99% των μαθητών φτάνει πλήρως καταρτισμένο σε αυτό το τεστ.
Γιατί ενώ στις ευκαιρίες που θα πάρουν υπάρχει οριζόντια αντιμετώπιση, στους στόχους τους υπάρχει σαφώς κάθετη. Αυτό σημαίνει ότι οι δάσκαλοι και καθηγητές ρωτάνε τα παιδιά κάθε βδομάδα για τους στόχους τους. Τι θέλουν να κερδίσουν από το σχολείο αυτή την εβδομάδα ή αυτό το μήνα.
Αναμφίβολα δεν είναι όλες οι ηλικίες ικανές να το κρίνουν αυτό. Αλλά με μια εύκολη ανάλυση των δεδομένων και με την παρουσίαση των επιλογών που έχει κάθε παιδί, ο διδάσκων του παρέχει μια κατεύθυνση.
H λέξη homework δεν υπάρχει στο λεξιλόγιο ενός καθηγητή. Το παιδί θα μάθει στις 4-5 ώρες που βρίσκεται στην σχολική τάξη και στις άλλες 2 που περνάει εκτός της τάξης.
Με αυτόν τον τρόπο ξεκλειδώνεται η δεύτερη αξία. Το learning by doing. Μας έλεγε τις προάλλες η Νικολέττα τι συμβαίνει στην καθημερινότητά της στο σχολείο που δουλεύει στη Νορβηγία και μας έκανε και τις συγκρίσεις με την Ελλάδα. Τα παιδιά δεν μαθαίνουν μια απλή θεωρία και μετά πρέπει να πάνε σπίτι τους να την παπαγαλίσουν ή να λύσουν ασκήσεις γι΄αυτή.
Τα παιδιά κάνουν πράγματα εντός κι εκτός τάξης. Ένα στοιχείο που στα δικά μας σχολεία θα το συναντήσεις πολύ στα ιδιωτικά. Το καλό είναι ότι ο κόσμος μας σήμερα φέρνει τους ανθρώπους που τελειώνουν παιδαγωγικά και φιλοσοφικές, φυσικές, μαθηματικά και ό,τι άλλο τους δίνει την επιλογή του καθηγητή σε σχολείο, σε άμεση επαφή με το τι γίνεται αλλού.
Και αυτοί οι άνθρωποι, από μόνοι τους, παλεύουν κάθε μέρα για να αλλάξουν τα αρτηριοσκληρωτικά μυαλά διευθυντών και παλιών καθηγητών. Προσκρούουν πάνω σε τοίχους και καρφιά για εξασφαλίσουν έναν τρόπο εκπαίδευσης που θα προσφέρει «καθαρό αέρα» στα παιδιά.
Το learning by doing είναι μια αξία που έρχεται σε πλήρη συνάφεια με την τρίτη αξία. Τα παιδιά είναι παιδιά. Δεν μπορείς να τα κάνεις κάτι άλλο. Στις δικές μου τις γενιές το σχολείο δεν είχε παιδιά στις αίθουσες. Είχε ρομπότ. Είχε ώριμα παιδιά. Αυτό είναι παρά φύσει. Κάποιοι μπόρεσαν να το κουμαντάρουν, αλλά δεν σημαίνει ότι ήταν επιτυχημένη επιλογή.
Στη Φινλανδία δεν υπάρχει παιδί να πηγαίνει σχολείο πριν το 7ο έτος. Όχι στο 6ο ούτε στο 5ο που τα στέλνουμε εμείς νηπιαγωγείο με στόχο τη μάθηση μέσα από το παιχνίδι. Και η μετάβαση φυσικά από το σπίτι στο σχολείο δεν έχει καμία σχέση. Γίνεται με τόσο σταδιακό και σωστό τρόπο.
Πώς; Με τον κανόνα ότι η λέξη homework δεν υπάρχει στο λεξιλόγιο ενός καθηγητή. Το παιδί θα μάθει στις 4-5 ώρες που βρίσκεται στην σχολική τάξη και στις άλλες 2 που περνάει εκτός της τάξης. Και τα 2 αυτά πολύ σημαντικά. Το παιδί δεν γεμίζει έτσι με την αντίδραση μέσα του. Δεν αισθάνεται πίεση. Όπως είχα δει κάπου, το παιδί δεν ακούει, το παιδί μιμείται. Όσο κι αν του τριβελίζεις τ΄αυτιά, αυτό θα σε αγνοεί. Όταν σε δει να παίρνεις ένα βιβλίο, θα πάρει κι αυτό.
Με αυτή τη φιλοσοφία λειτουργεί και ο δάσκαλος ή ο καθηγητής. Η δασκάλα προτείνει να πάρουν τα παιδιά τα βιβλία. Αν παρατηρήσει κάποιο που δεν θέλει, δεν θα του κάνει παρατήρηση. Θα του το ξαναπροτείνει. Αν αυτό αρνηθεί, θα το αφήσει. Όχι από αδιαφορία. Γιατί ξέρει ότι αν όλα τ΄άλλα παιδιά κρατάνε βιβλίο, θα το πάρει κι αυτό κάποια στιγμή. Μέσα στην τάξη το αίσθημα του ανήκειν σε ομάδα φέρνει αυτό το πλεονέκτημα.
Κάνω εδώ ένα μπρος πίσω. Ανέφερα ότι τα παιδιά περνάνε λιγότερες ώρες στην τάξη και αφιερώνουν τις εναπομείνασες σε εξωσχολικές δραστηριότητες. Αυτό δεν αφήνει απ΄έξω τους δασκάλους/καθηγητές. Όσοι διδάσκουν έχουν μόνο 4 ώρες εντός τάξης. Τις υπόλοιπες 4 τους 8ωρου τους τις περνάνε ως μαθητές. Μαθαίνουν δηλαδή κι αυτοί. Συμμετέχουν σε σεμινάρια, ημερίδες κτλ.
Ένα ακόμα χαρακτηριστικό είναι πως δεν προσλαμβάνονται διδάσκοντες με κάτι λιγότερο από master. Και μάλιστα όχι οποιοσδήποτε. Το κράτος κοιτάζει πάντοτε τα πανεπιστήμια και έχει σε περίοπτη θέση όσους έχουν βρεθεί ψηλότερα στις βαθμολογίες.
Επόμενη στάση: γονείς. Οι γονείς προσαρτώνται σε κάθε μία από τις τρεις αξίες. Κατ΄αρχάς για κάθε σχολείο δε νοείται γονιός που να μη λαμβάνει τουλάχιστον εβδομαδιαία ενημέρωση από την ίδια τη δασκάλα, από τον καθηγητή, για την πορεία του παιδιού του. Όχι όπως εδώ που περιμέναμε συγκέντρωση γονέων και κηδεμόνων ή να ευαρεστηθεί ο γονιός και να πάει να ρωτήσει.
Εφόσον λοιπόν ο γονιός έχει πλήρη ενημέρωση για το παιδί του, μετά ορίζει σε συνεργασία με τον δάσκαλο τι θα επακολουθήσει. Αν για παράδειγμα έχει παρατηρηθεί παιδί με τάσεις βίας ή με κλειστό χαρακτήρα, ο γονιός θα το εξετάσει. Θα ακούσει τι έχει να του πει ο ειδικός. Θα επισκεφτεί και τον ψυχολόγο του σχολείου. Δεν θα αφορίσει ούτε θα αρχίσει τις απειλές ή θα επιτεθεί στον καθηγητή.
Πολύ βασική η έννοια της κατανόησης, της συναίσθησης, της αναγνώρισης στον απέναντι ότι έχει σπουδάσει το αντικείμενο. Πολύ σημαντικό επίσης ότι υπάρχει ψυχολόγος και για τους ίδιους τους διδάσκοντες.
Ένα ακόμα χαρακτηριστικό είναι πως δεν προσλαμβάνονται διδάσκοντες με κάτι λιγότερο από master. Και μάλιστα όχι οποιοσδήποτε. Το κράτος κοιτάζει πάντοτε τα πανεπιστήμια και έχει σε περίοπτη θέση όσους έχουν βρεθεί ψηλότερα στις βαθμολογίες. Μετράει δηλαδή πολύ και ο βαθμός του πτυχίου. Το master στον τομέα της διδασκαλίας-διαπαιδαγώγησης δεν είναι ένα χαρτί.
Έχει μεγάλη σημασία γιατί πιστοποιεί ότι ο άνθρωπος που κάθε χρόνο θα αναλαμβάνει 14 παιδιά, έχει μυηθεί σε σύγχρονες πρακτικές και μπορεί να περάσει στο παιδί τη γνώση χωρίς να του φυτέψει τον σπόρο της αντίδρασης. Μια αντίδραση που όλοι μας είδαμε σε συμμαθητές μας όταν φτάσαμε στα 15-16.
16. Η ηλικία που εμείς είμαστε δευτέρα λυκείου. Στη Φινλανδία η ηλικία που το σχολείο τελειώνει. Η χρονιά μέχρι τα 18, μέχρι να μπουν στο πανεπιστήμιο ή κάποιο κολέγιο, είναι χρονιά ελεύθερης αναζήτησης. Τα περισσότερα συμμετέχουν σε κοινωφελείς δράσεις, ίσως κι ανά τον κόσμο. Από τα 16 τους οι γονείς τους τους βγάζουν από το καβούκι τους. Εκεί είναι ο θάλαμος ωρίμανσής τους. Στη σωστή ηλικία. Των 16. Όχι των 6.Όλα τα παραπάνω δεν έγιναν φυσικά σε μια μέρα. Πίσω στο 1975 περίπου η Φινλανδία ήταν σε άσχημη οικονομική κατάσταση, με τα κατάλοιπα της σοβιετικής λαίλαπας σε κάθε σημείο της χώρας. Οι τότε κυβερνώντες έκαναν μεταρρυθμίσεις. Σε κάθε τομέα. Στην παιδεία πρωτίστως. Οι μεταρρυθμίσεις διανθίζονταν συνεχώς μέχρι και το 2000. Και δεν σταμάτησαν.
Απλώς όταν έχεις χτίσει κάτι σε στέρεες βάσεις, μετά δεν χρειάζεσαι θεμελιώδεις αλλαγές. Κάνεις μικρές προσθήκες κάθε φορά. Αποτέλεσμα όλων των παραπάνω ήταν η Φινλανδία να βρίσκεται τουλάχιστον στην πρώτη δεκάδα σε όλες τις στατιστικές του PISA (Programme for International Student Assessment), ένα διεθνές τεστ που αξιολογεί παιδιά ηλικίας 15 ετών.
Το 2009 οι Φινλανδοί μαθητές ήταν πρώτοι στις επιστήμες παγκοσμίως, τρίτοι στην ανάγνωση και έκτοι στα μαθηματικά. Το 66% όσων αποφοιτούν από το λύκειο ακολουθούν ακαδημαϊκή πορεία. Το υψηλότερο ποσοστό στην Ε.Ε.
Για το κλείσιμο να αναφερθεί κάτι που είναι επίσης εκ των ων ουκ άνευ. Η αποτελεσματικότητα του εκπαιδευτικού συστήματος δεν είναι αυτόφωτη. Έχει πλήρη συνάφεια με την κοινωνία. Η Φινλανδία έχει ένα από τα 5 μικρότερα ποσοστά φοροδιαφυγής στην Ευρώπη. Αυτό σημαίνει περισσότεροι πόροι για την παιδεία και περισσότεροι πόροι για παροχές.
Για παράδειγμα, μια μητέρα παίρνει 3 χρόνια άδεια μητρότητας για να είναι κοντά στο παιδί. Ουσιαστικό για την ψυχολογία ενός τρίχρονου. Έστω και σε ασυνείδητο επίπεδο. Μετά τα παιδιά έχουν στο σχολείο όσα χρειάζονται. Ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, φαγητό, ώρες συμβουλευτικής, ακόμα και ταξί για να το γυρίσει σπίτι. Αυτά φυσικά είναι παροχές μιας κοινωνίας με ευημερία και κοινωνική ευταξία-ευσυνειδησία.
Φανερώνουν όμως μια αμοιβαιότητα. Μια αμφίδρομη σχέση σεβασμού. Ο γονιός σέβεται το κράτος με το να είναι νομοταγής. Το κράτος σέβεται τον γονιό με το να σέβεται το παιδί του και να κρατάει το γονιό ενήμερο και να του δίνει λόγο.
Στο τέλος της ημέρας μπορούμε να υποθέσουμε τα 16χρονα ποιας χώρας έχουν ξεζουμίσει την παιδικότητά τους, έχουν χαρεί την κάθε ηλικία τους όπως της αρμόζει και δεν διακατέχονται από καμία αρνητικότητα ή και ρεβανσισμό σε ορισμένες περιπτώσεις. Απέναντι στο γονιό ή και στο σχολείο.
Μπορούμε να υποθέσουμε ποια 16χρονα έχουν όλες τις προσλαμβάνουσες για να αποφασίσουν που θα τους βγάλει η ζωή τους!