«Πόντος». Μία λέξη, δεκάδες αναμνήσεις, σκέψεις, συνειρμοί. Για κάποιους- μια τεράστια κοινότητα στην Ελλάδα- στο νου έρχονται ο ξεριζωμός, οι αλύτρωτες πατρίδες και οι αποκρουστικές εικόνες της γενοκτονίας.
Φυσικά, ανάμεσα σε όλα, φιγουράρει και η ποντιακή διάλεκτος, η οποία μοιάζει, εδώ και καιρό, να πνέει τα λοίσθια: το ποσοστό των ανθρώπων στον ελλαδικό χώρο που μιλάει την συγκεκριμένη γλώσσα συρρικνώνεται χρόνο με το χρόνο, μιας και είναι οι μεγαλύτεροι ηλικιακά αυτοί που συνεχίζουν να τη μιλούν, την στιγμή που οι νεότεροι… απέχουν.
Επομένως, δείχνει να είναι θέμα χρόνου μια γλώσσα που- σύμφωνα με την UNESCO- βρίσκεται «σίγουρα σε κίνδυνο» να «σβήσει», σωστά;
Ολότελα λάθος. Κι αυτό γιατί υπάρχουν άνθρωποι όπως η φιλόλογος κ. Γιώτα Ιωακειμίδου και ο δημοσιογράφος κ. Χρήστος Κωνσταντινίδης, που σε πείσμα των καιρών κρατούν την ποντιακή φλόγα αναμμένη: οι δύο συνεργάτες, ο καθένας από το δικό του πόστο, παραδίδουν online μαθήματα ποντιακών προκειμένου να σωθεί η διάλεκτος, με την ανταπόκριση του κόσμου να είναι κάτι παραπάνω από ενθαρρυντική.
Το menshouse επικοινώνησε και με τους δύο, προκειμένου να μάθουμε από πρώτο χέρι περισσότερες πληροφορίες για τη δουλειά τους.
Πάμε να δούμε τι μας είπαν…
Κατ’ αρχάς… συστηθείτε: Ποιοι είστε;
Γ.Ι.: Είμαι η Γιώτα Ιωακειμίδου, φιλόλογος, υπηρέτησα στη Μέση Εκπαίδευση πάνω από 3 δεκαετίες. Μητρική μου γλώσσα είναι η Ποντιακή Διάλεκτος, την οποία ερευνώ και μελετώ με τα όπλα της επιστήμης μου. Είμαι εκπαιδεύτρια της Ποντιακής Διαλέκτου στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και συνεργάτης του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου στο τμήμα Παρευξείνιων Γλωσσών και Φιλολογίας.
Χ.Κ.: Είμαι ο Χρήστος Κωνσταντινίδης, δημοσιογράφος. Εργάζομαι ως αθλητικογράφος από το 2008 και είμαι μεταπτυχιακός φοιτητής στη Διοίκηση Επιχειρήσεων με κατεύθυνση “Ηλεκτρονικό Επιχειρείν” του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής. Έλκω και εγώ την καταγωγή μου από τον Πόντο.
– Πώς σας ήρθε η ιδέα να ξεκινήσετε το συγκεκριμένο πρότζεκτ;
Γ.Ι.: Μου αρέσει πολύ η τεχνολογία και οι δυνατότητες που μας δίνει. Εκατοντάδες φίλοι με παρότρυναν να κάνω διαδικτυακά μαθήματα, έτσι όταν μου το πρότεινε ο Χρήστος, το δέχτηκα ασμένως. Οι παραδοσιακές αξίες αμφισβητούνται και υπέρτατη αξία θεωρείται το χρήμα και ο υλισμός. Το αντιπαραδοσιακό κλίμα της εποχής μας και η βαθιά οικονομική και κοινωνική κρίση δεν ευνοούν αξίες και ανθρώπινα συναισθήματα.
Μέσα σ΄ αυτό το κλίμα επιβάλλεται να σκύψουμε ξανά και να αντλήσουμε πρότυπα και αξίες ζωής στην παράδοση και την κουλτούρα μας.
Οι Πόντιοι προσπαθούν να κρατήσουν τα θετικά στοιχεία που τους κληροδότησαν οι πρόγονοί τους και να τα γονιμοποιήσουν μέσα στο νέο τους περιβάλλον, έτσι ώστε οι νέες γενιές μέσα από τις παραδοσιακές αυτές αξίες να αποκτήσουν πρότυπα και στάση ζωής. Αυτές οι σκέψεις ήταν που οδήγησαν να χρησιμοποιηθεί σαν όχημα η δυνατότητα της τεχνολογίας, η οποία είναι τεράστια.
Χ.Κ.: Έχω αρκετές παραστάσεις και ακούσματα από τους Πόντιους παππούδες μου και από μικρός είχα μεράκι με τα ποντιακά. Σύμφωνα με τον «Άτλαντα των παγκόσμιων γλωσσών που βρίσκονται σε κίνδυνο» της UNESCO, η ποντιακή διάλεκτος κατατάσσεται στην κατηγορία κινδύνου «σίγουρα σε κίνδυνο», αφού τα παιδιά δε μαθαίνουν πλέον τη γλώσσα ως μητρική στο σπίτι.
Αυτή η πραγματικότητα μετέτρεψε το μεράκι σε ανησυχία! Και μάλιστα έντονη. Γιατί αυτή η διάλεκτος που είναι τόσο κοντινή με τα αρχαία ελληνικά μας θυμίζει τους παλιούς που ήλθαν κατατρεγμένοι από τη Μαύρη Θάλασσα, τους καημούς τους, την ανθρωπιά τους, την εργατικότητά τους, τον πολιτισμό τους. Αποτελεί το σήμα κατατεθέν της ποντιακής φυλής. Γι’αυτό και θεωρώ, ότι πρέπει να εξαντληθούν όλα τα μέσα για να μην περιέλθει στη λήθη, κάτι που πρεσβεύει με μεγάλο πάθος η κα. Γιώτα, η γνωριμία με την οποία ήρθε για να δημιουργήσει κάτι νέο στη μάχη αυτή που δίνεται από τον ποντιακό κόσμο για να διατηρηθεί ζωντανή η διάλεκτος.
– Υπάρχει ανταπόκριση από τον κόσμο;
Γ.Ι.: Η ανταπόκριση είναι ενθαρρυντική νομίζω, δεν είναι ακόμα ευρέως γνωστή, νομίζω πως έχει μέλλον αυτή η ιστορία. Έρχονται κοντά μας άνθρωποι από όλα τα μορφωτικά επίπεδα και από όλες τις ηλικίες. Αυτό δείχνει τη δίψα που έχει ο κόσμος να πάρει γνώση από ανθρώπους που γνωρίζουν και έχουν επιστημονική γνώση του αντικειμένου. Το να γνωρίζει απλά και να μιλάει κάποιος μια διάλεκτο, δεν τον κάνει αυτόματα ικανό και να την διδάξει. Υπάρχουν και άλλοι εκπαιδευτές, πιστοποιημένοι, αλλά ελάχιστοι φιλόλογοι με μητρική την Ποντιακή. Ο κόσμος λοιπόν αντιλαμβάνεται, κρίνει και ακολουθεί την προσπάθεια, όταν αυτή συνοδεύεται από γνώση και επιστήμη.
Χ.Κ.: Το ενδιαφέρον του κόσμου φαίνεται από τις αλληλεπιδράσεις στις αναρτήσεις, οι οποίες περιέχουν πολύ ποιοτικό περιεχόμενο και ιδιαίτερα ψαγμένο. Ο κόσμος αντιδρά, σχολιάζει, κάνει τις παρατηρήσεις, μοιράζεται ιστορίες, ρωτά για λέξεις. Είναι μία εποικοδομητική διαδικασία όλο αυτό που γίνεται, το οποίο χτίζεται σταδιακά.
– Πόσο σημαντική είναι η αρωγή της τεχνολογίας στο πρόγραμμά σας;
Γ.Ι.: Η τεχνολογία γενικά νομίζω πως βοηθάει όλες τις γλώσσες που τελούν υπό εξαφάνιση, καθώς και τις διαλέκτους. Όλες οι γλώσσες δέχονται την ολομέτωπη επίθεση των ισχυρών γλωσσών. Οι Διάλεκτοι πάλι δέχονται επίθεση από τις ομιλούμενες γλώσσες κάθε χώρας. Στο επίπεδο της τεχνολογίας οι Διάλεκτοι και οι μικρές γλώσσες μόνον να κερδίσουν έχουν.
Χ.Κ.: Η τεχνολογία μας βοηθά να κερδίσουμε τον χαμένο χρόνο. Γιατί μη γελιόμαστε, έχουμε χάσει πολύ χρόνο μία πραγματικότητα που έχει ιστορικές προεκτάσεις, τις οποίες καλύτερα να μην αναλύσουμε στην παρούσα συνέντευξη, γιατί θα ξύσουμε πολύ βαθιές πληγές. Είναι στο χέρι ολωνών να χρησιμοποιήσουμε την τεχνολογία για αυτόν τον σκοπό. Θα κερδίσουμε πολλές μάχες και θα χάσουμε κιόλας. Σημασία έχει να συνεχίσουμε να πολεμούμε για αυτήν τη διάλεκτο
– Είναι πράγματι η ποντιακή γλώσσα μία εξ αυτών που βρίσκονται «υπό εξαφάνιση»;
Γ.Ι.: Η ποντιακή Διάλεκτος, περί Διαλέκτου πρόκειται, βρίσκεται σε κίνδυνο, όπως όλες οι αδύναμες γλώσσες και οι Διάλεκτοι. Στην Ευρώπη υπάρχουν εκατοντάδες Διάλεκτοι, όπου θεωρούνται μνημεία μνήμης και υποστηρίζεται η διάσωσή τους τα τελευταία χρόνια. Οι ενεργοί ομιλητές είναι λίγοι, νομίζω πως η δική μου, η τρίτη γενιά, είναι ίσως η τελευταία, η οποία έχει μητρική την Ποντιακή. Οφείλουμε λοιπόν εμείς να μην αφήσουμε την Διάλεκτο να χαθεί στα χέρια αυτής της γενιάς.
Σύμφωνα με την γλωσσολογία νεκρή είναι μια γλώσσα ή διάλεκτος η οποία δεν έχει πια φυσικούς ομιλητές. Η ποντιακή θα επιβιώσει ,γιατί υπάρχει το ενδιαφέρον της νέας γενιάς να την μάθει και να την διατηρήσει. Όταν χάνεται μια διάλεκτος ,χάνεται ένα κομμάτι πολιτισμού. Αν χαθεί η ποντιακή, θα χαθεί και μια όψη της ελληνικής γλώσσας, ένας κρίκος της ελληνικής με ό,τι αυτό συνεπάγεται.
Χ.Κ.: Βρίσκεται σε κίνδυνο γιατί δεν μιλιέται πλέον όπως μιλούμε στην καθημερινότητα. Μόνο κάποιοι παππούδες και κάποιες γιαγιάδες στα χωριά της Μακεδονίας επικοινωνούν στα ποντιακά και φυσικά στα ελληνόφωνα χωριά της Τραπεζούντας, όπου παρέμειναν εξισλαμισμένοι πληθυσμοί μετά την ανταλλαγή πληθυσμών του 1923. Ωστόσο έχουμε μεγάλο πλούτο από κείμενα ακόμα και σύγχρονα. Θεωρώ, ότι αν αξιοποιήσουμε τις δυνάμεις που έχουμε μπορούμε να καταφέρουμε θετικά αποτελέσματα και αυτό που λέω δεν είναι ουτοπικό. Γιατί ο κόσμος ενδιαφέρεται πραγματικά να μάθει.
– Παλαιότερα τα ποντιακά αποτελούσαν υλικό για… ανέκδοτα και χλεύη. Πλέον, έχουμε την αίσθηση ότι σιγά-σιγά καταλαμβάνουν τη θέση που τους αξίζει σε γλωσσολογικό επίπεδο και αποτελούν αντικείμενο θαυμασμού. Ισχύει κάτι τέτοιο ή πέφτουμε έξω;
Γ.Ι.: Τα ανέκδοτα πάντα είχαν στόχο κοινωνικές ομάδες, από την αρχαιότητα ακόμα. Το αντιπαρέρχομαι αυτό και θα τονίσω πως ανάμεσα στους εκπαιδευόμενούς μου υπάρχει και ένα αξιοσημείωτο ποσοστό ανθρώπων που δεν είναι Πόντιοι. Η κουλτούρα και ο πολιτισμός μας είναι κρίκοι του ελληνικού πολιτισμού και ως τέτοιοι προκαλούν το ενδιαφέρον μεγάλου μέρους της κοινωνίας μας, ειδικά εδώ στη Βόρειο Ελλάδα, στη Θεσσαλονίκη, όπου ζω.
Χ.Κ.: Ισχύει, ότι πολύς κόσμος δεν ήξερε και δεν ξέρει τί εστί Πόντος και Πόντιος. Ακόμα και σήμερα πολλοί Νεοέλληνες δεν είναι τόσο εξοικειωμένοι και τείνουν να χλευάζουν. Η ιστορία μας, ο πολιτισμός, η κουλτούρα και πολλά άλλα στοιχεία που αντιπροσωπεύουν την ποντιακή ράτσα έχουν κερδίσει πολύ κόσμο με αποτέλεσμα να μιλάμε σήμερα για μη Πόντιους που αισθάνονται περισσότερο Πόντιοι και από εμάς. Υπάρχουν πολλά τέτοια παραδείγματα ανθρώπων που έχουν ενστερνιστεί σε τεράστιο βαθμό τον ποντιακό πολιτισμό.
– Οι μαθητές σας, ας τους πούμε έτσι, είναι μεγάλης ηλικίας άνθρωποι που κινούνται από την νοσταλγία, τρόπον τινά, για να θυμηθούν μια γλώσσα που κάποτε μιλούσαν ή έχετε και νέα παιδιά;
Γ.Ι.: Διδάσκω τη Διάλεκτο αρκετά χρόνια, πάντα στη βάση του εθελοντισμού, οι μαθητές μου είναι από 18 έως 85. Οι μεγαλύτεροι γνωρίζουν τη Διάλεκτο και έρχονται να μάθουν περισσότερα. Οι νέοι είναι παθητικοί ομιλητές, καταλαβαίνουν, αλλά δεν μιλάνε. Τελειώνοντας τα σεμινάρια μαθαίνουν αρκετά πράγματα και κυρίως τους διδάσκω πώς θα εξελιχθούν μόνοι τους, μελετώντας πια οι ίδιοι, αν βέβαια το επιθυμούν.
Χ.Κ.: Εγώ από την πλευρά μου έχω συντονιστικό ρόλο στα Μαθήματα Ποντιακής Διαλέκτου, καθότι δεν είμαι φιλόλογος. Παρατηρώ πολύ έντονη τη δίψα από νεώτερους για να μάθουν τη διάλεκτο και να επικοινωνήσουν μέσω αυτής. Είναι πολύ ενθαρρυντικό να βλέπεις νέους ανθρώπους να φωτίζουν τα πρόσωπά τους από λαχτάρα και από αγάπη. Αν μη τι άλλο αυτό μας δίνει ακόμα μεγαλύτερη δύναμη για να συνεχίσουμε την προσπάθεια και γιατί όχι, να δώσουμε κίνητρο και σε άλλους γνώστες να ακολουθήσουν.
– Τα μαθήματά σας πέραν της εξάσκησης της γλώσσας, επικεντρώνονται και σε άλλους τομείς, έτσι δεν είναι; Λαογραφία, ιστορία, πολιτισμός…
Γ.Ι.: Η γλώσσα είναι φορέας πολιτισμού, τα κουβαλάει όλα: ήθη, έθιμα, λαογραφία. Μέσα από τη διδασκαλία έρχονται σε επαφή με όλα αυτά. Προσπαθώ να αποφύγω τον φιλολογικό σκόπελο εμμένοντας μόνον στη γλωσσική διδασκαλία, αλλά να μεταφέρω όλα όσα προανέφερα.
Χ.Κ.: Το μάθημα είναι διαδραστικό. Η κα. Γιώτα παραδίδει κάνοντας αναφορές με τη μορφή διήγησης των λαογραφικών στοιχείων που μπορεί να εμπεριέχει ένα κείμενο. Παράλληλα οι μαθητές με τη διδάσκουσα ανταλλάσσουν εμπειρίες και ιστορίες από τα παλιά που μπορεί να ταιριάζουν με το περιεχόμενο ενός κειμένου, όπως για παράδειγμα μία παροιμία ή μία ρήση που μπορεί να έλεγε ένας παππούς ή μία γιαγιά. Αυτό δημιουργεί ακόμα πιο όμορφη ατμόσφαιρα στο μάθημα.
– Ποιος είναι ο στόχος σας- τόσο στο εγγύς όσο και στο απώτερο μέλλον;
Γ.Ι.: Ο στόχος ζωής μου στα όσα χρόνια θα είμαι ενεργή πνευματικά είναι μονόδρομος: Ποντιακή Διάλεκτος. Να κάνω κοινωνούς της κουλτούρας, της ιστορίας και της Διαλέκτου χιλιάδες ανθρώπους.
Χ.Κ.: Στο άμεσο μέλλον θα θέλαμε να μεταγλωττίσουμε κάποια γνωστά κινούμενα σχέδια στα ποντιακά, έτσι ώστε να δώσουμε στα μικρά παιδάκια τη δυνατότητα να αρχίζουν να μαθαίνουν με ευχάριστο τρόπο τη διάλεκτο. Γιατί μην ξεχνάμε, ότι η δύναμη της εικόνας είναι τεράστια. Στο απώτερο μέλλον, ένα ινστιτούτο εκμάθησης της ποντιακής διαλέκτου με στόχο την διάδοση και διάσωσή της θα ήταν ευχής έργον.
– Σας ευχαριστούμε πολύ για τον χρόνο σας!
Γ.Ι.- Χ.Κ.: Εμείς ευχαριστούμε.