Η χρήση του «χρησιμοποιείτο» αντί του «χρησιμοποιούταν» είναι ένα ενδιαφέρον σημείο στην ελληνική γλώσσα, που αναδεικνύει τη διαφορά ανάμεσα σε μια γλωσσική μορφή περισσότερο σύμφωνη με τους κανόνες και σε μια άλλη, την οποία συχνά υιοθετεί η καθημερινή ομιλία. Ο καθηγητής Μπαμπινιώτης, με τη βαθιά κατανόησή του στη γλωσσολογία και τη γλώσσα ως πολιτιστικό εργαλείο, υποδεικνύει την ορθότερη μορφή «χρησιμοποιείτο» σε σχέση με την πιο ανεπίσημη, «χρησιμοποιούταν», και εξηγεί γιατί, για εκείνον, η ορθή χρήση της γλώσσας έχει ιδιαίτερη σημασία.
Η διαφορά μεταξύ των δύο τύπων έγκειται κυρίως στο πώς διατηρούν τη σύνταξη και τη δομή που ακολουθεί τους κλασικούς κανόνες της ελληνικής γλώσσας. Ο τύπος «χρησιμοποιείτο» ακολουθεί την παράδοση του παρατατικού στις παθητικές φωνές και επιβεβαιώνει τον κανόνα με σταθερότητα. Αντίθετα, το «χρησιμοποιούταν» είναι προϊόν της σύγχρονης γλωσσικής τάσης προς μια πιο χαλαρή και προφορική έκφραση, που βασίζεται στη φυσική ροή της ομιλίας αλλά απομακρύνεται από τη γραμματική κανονικότητα.
Η ελληνική γλώσσα, όμως, όπως τονίζει ο κ. Μπαμπινιώτης, δεν είναι απλώς ένα μέσο επικοινωνίας αλλά και μια πηγή πολιτισμού, παιδείας και ταυτότητας. Η υιοθέτηση ανεπίσημων εκφράσεων, αν και συχνά κατανοητή, μπορεί να αποδυναμώσει την αίσθηση της δομής και της λογικής που χαρακτηρίζει τα ελληνικά. Στην περίπτωση του «χρησιμοποιείτο», η ορθότητα της χρήσης αναδεικνύει τη λεπτομέρεια και την ακρίβεια που εμπεριέχει η παραδοσιακή μορφή της γλώσσας, κρατώντας ζωντανή τη σύνδεση με την κλασική της παράδοση.
Η επιλογή του τύπου «χρησιμοποιείτο» αποτελεί, κατά μία έννοια, σεβασμό στην πολιτιστική μας κληρονομιά και στην προσπάθεια να διατηρηθεί η γλώσσα μας σε ένα υψηλό επίπεδο έκφρασης και ακρίβειας. Ο γλωσσολόγος υπογραμμίζει, λοιπόν, ότι παρότι τα γλωσσικά λάθη είναι ανθρώπινα και αναπόφευκτα, ειδικά όταν μιλάμε για τις περίπλοκες δομές της ελληνικής γλώσσας, ο σεβασμός στη σωστή μορφή είναι δείγμα αγάπης για τη γλώσσα και για την ιστορική της αξία.
Η συζήτηση, εν τέλει, για τις «σωστές» λέξεις και τις «λάθος» συνήθειες στη γλώσσα αναδεικνύει τη σημασία που έχει για κάθε λαό να σέβεται τις ρίζες του και να κατανοεί ότι η γλώσσα δεν είναι ένα απλό εργαλείο αλλά ένα ζωντανό κομμάτι της ταυτότητάς του. Η επιλογή του «χρησιμοποιείτο» έναντι του «χρησιμοποιούταν» μοιάζει απλώς μια μικρή απόφαση στη ροή της γλώσσας· είναι, όμως, μια απόφαση που, για τον Μπαμπινιώτη, έχει βαρύτητα – όπως κι η αλήθεια που κρύβει η παράδοση και η ιστορία της γλώσσας μας.
Μέχρι και ο Μπαμπινιώτης το έκανε λάθος
Αν σε στεναχώρησε που μπορεί να χρησιμοποιείς και εσύ λάθος το ρήμα αυτό μην ανησυχείς και μη νοιώθεις μόνος. Το ρήμα αυτό το κάνει λάθος μέχρι και ο καθηγητής Μπαμπινιώτης, όπως ο ίδιος παραδέχτηκε σε πρόσφατη συνέντευξή του στο Βήμα, όταν ερωτήθηκε για τα γλωσσικά λάθη που κάνει.
Έχετε κάνει γλωσσικά λάθη;
«Εδώ να διαλύσω μια πλάνη. Δεν υπάρχει ομιλητής της γλώσσας που δεν κάνει λάθη. Το λάθος στη γλώσσα μάλιστα είναι συνυφασμένο με την αγωνία του λόγου, όταν προσπαθεί κάποιος να εκφραστεί σε δύσκολα θέματα ή νοήματα. Το αλάνθαστο είναι κάτι που έχει σχέση με την ιδέα του ιδανικού ομιλητή και ιδανικός ομιλητής δεν υπάρχει».
Εσείς ποια τέτοια λάθη θυμάστε;
«Ένας τύπος που μου έχει ξεφύγει για παράδειγμα είναι το «υποκαθιστώ» αντί του «αντικαθιστώ», που είναι διαφορετικές λέξεις, ή σε τύπους γραμματικούς έχει τύχει να μην πω «χρησιμοποιείτο», αλλά «χρησιμοποιούταν», κάτι που δεν θα το ενέκρινα. Ωστόσο, σημασία έχει να πούμε ότι ο γλωσσολόγος, γνωρίζοντας πόσο πολύπλοκο είναι στη δομή του το σύμπαν της γλώσσας, δεν έχει ποτέ την οίηση να νομίζει ότι είναι αλάνθαστος. Ο γλωσσολόγος είναι ο πιο επιεικής κριτής, καθώς γνωρίζει πώς γίνονται τα λάθη της γλώσσας και την πολυπλοκότητά της. Αντίθετα, τους πιο άγριους, επιθετικούς, μειωτικούς χαρακτηρισμούς σε αντίστοιχα θέματα θα τους ακούσεις από εκείνους ακριβώς που έχουν τα μεγαλύτερα προβλήματα στη χρήση της».