Ο αντίκτυπος της έννοιας «φυτοφάρμακα» είναι σχεδόν καθολικά αρνητικός, καθώς παραπέμπει στη διάβρωση κάτι αγνού και παρθένου με χημικά συστατικά. Κι όμως, το φυτοφάρμακο, όπως το έχουμε στο μυαλό μας, είναι το καλό σενάριο για ένα φρούτο η λαχανικό που θα βρεθεί στο τραπέζι μας. Κι αυτό γιατί έχει γίνει της μόδας πλέον η χρήση παράνομων φυτοφαρμάκων από τους αγρότες. Όπως αποκαλύπτει, σε εκτενές ρεπορτάζ, το πρακτορείο Reuters, η πρακτική αυτή έχει εκτιναχθεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση και μάλιστα η Ελλάδα είναι στην πρώτη γραμμή αυτής της σκιώδους αγοράς.
Σύμφωνα με την εν λόγω έρευνα, το 14% των φυτοφαρμάκων που χρησιμοποιούνται σήμερα στις ευρωπαϊκές καλλιέργειες είναι παράνομα. Όπως αναφέρει η Ελληνική Ένωση Φυτοπροστασίας (ΕΣΥΦ), το ποσοστό αυτό στη Θεσσαλία φτάνει ακόμη και το 25%!
Στο Reuters μίλησαν Έλληνες αγρότες και όσοι παραδέχτηκαν τη χρήση παράνομων φυτοφαρμάκων ζήτησαν να διατηρηθεί η ανωνυμία τους λόγω φόβων για αντίποινα από τις αρχές.
Πιεζόμενοι από την οικονομική πίεση, τις πληγές της κρίσης της περασμένης δεκαετίας και την κλιματική αλλαγή, η οποία έχει ξεράνει τα εδάφη τους και έχει προκαλέσει εξάρσεις παρασίτων, αρκετοί αγρότες στρέφονται σε προϊόντα «χωρίς ετικέτα» – φθηνότερα και, όπως λένε, πιο αποτελεσματικά. Ωστόσο, όπως δείχνουν τα εργαστηριακά τεστ, πρόκειται για ουσίες απαγορευμένες εδώ και χρόνια από την ΕΕ, λόγω κινδύνων για την υγεία και το περιβάλλον.
Κάποιοι αγρότες δηλώνουν πως δεν έχουν επιλογή: «Είναι άλλο να παρανομείς για να κερδίσεις και άλλο για να επιβιώσεις».
Τα φυτοφάρμακα μπορεί να φτάνουν έως και το 50% του ετήσιου κόστους, όπως ανέφεραν κάποιοι αγρότες. Το κόστος για ένα λίτρο ενός δημοφιλούς εντομοκτόνου στην Ελλάδα φτάνει έως 380 ευρώ, όταν στην μαύρη αγορά, ένα παραποιημένο προϊόν πωλείται 200-230 ευρώ, πρόσθεσαν.
Τι σημαίνει όμως μαύρη αγορά; Το λαθρεμπόριο κάνει θραύση. Όπως είπαν στο Reuters, αγρότες και αξιωματούχοι, τα προϊόντα εισάγονται λαθραία στην Ελλάδα μέσω ξηράς από τη Βουλγαρία σε εφεδρικά λάστιχα ή μεταφέρονται σε σχεδίες που χρησιμοποιούνται από διακινητές για τη μεταφορά μεταναστών από την Τουρκία στην Ευρώπη! Οι αγρότες πληρώνουν με μετρητά, ψεκάζουν τη νύχτα και καίνε τα άδεια δοχεία για να εξαφανίσουν κάθε στοιχείο.
Ανώτερος αξιωματικός της Ελληνικής Αστυνομίας δήλωσε υπό καθεστώς ανωνυμίας ότι το παράνομο εμπόριο γίνεται όλο και πιο οργανωμένο, παραπέμποντας σε δομημένο οικονομικό έγκλημα. Οι ρόλοι έχουν διαχωριστεί σε εισαγωγή, αποθήκευση και διανομή.
Τα κατασχεμένα προϊόντα αποστέλλονται στο Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο στην Αθήνα για ανάλυση. Πολλά φέρουν τουρκικές ή βουλγαρικές ετικέτες – ή απλώς καμία. Κάποια μιμούνται εγκεκριμένα σκευάσματα, αλλά περιέχουν τοξικές ή αγνώστου προελεύσεως ουσίες. Βάσει ελληνικής νομοθεσίας, μόνο φυτοφάρμακα με ελληνικές ετικέτες είναι νόμιμα. Στο ρεπορτάζ του Reuters αναφέρεται ότι η Ελληνική Αστυνομία και η Europol δηλώνουν ότι πολλές από αυτές τις ουσίες προέρχονται από την Κίνα.
Το 2024 εντοπίστηκαν στην Ελλάδα περισσότερα από 12 απαγορευμένα φυτοφάρμακα, μερικά από το 2009. Οι ουσίες αυτές συνδέονται με πιθανές βλάβες σε ήπαρ, νεφρά και πνεύμονες ή θεωρούνται πιθανοί καρκινογόνοι. Το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης ανέφερε στο Reuters ότι τον τελευταίο χρόνο, δέκα απαγορευμένα φυτοφάρμακα εντοπίστηκαν σε ελληνικά προϊόντα όπως ελιές, κεράσια, ντομάτες, σταφύλια και πορτοκάλια.
«Όποιος δηλητηριάζει την τροφική μας αλυσίδα για κέρδος, πρέπει να αντιμετωπίζεται ως εγκληματίας», λέει ο Γιώργος Ποντίκας, πρόεδρος του Ελληνικού Συνδέσμου Φυτοπροστασίας. Απορρίπτει τους ισχυρισμούς των αγροτών ότι τα φυτοφάρμακα είναι ακριβά και αναποτελεσματικά και δηλώνει ότι οι αρχές δεν τιμωρούν επαρκώς τους παραβάτες.
Στο κρίσιμο ερώτημα για το ποιες θα μπορούσαν να είναι οι επιπτώσεις για την υγεία από την κατανάλωση τέτοιων ουσιών, ασφαλώς το κριτήριο είναι η ποσότητα και συχνότητα. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας αναφέρει ότι ο κίνδυνος για τους καταναλωτές από χαμηλά επίπεδα φυτοφαρμάκων είναι ελάχιστος. Δεν φαίνεται να ισχύει ωστόσο το ίδιο για τους αγρότες που χρησιμοποιούν παράνομα χημικά.
Το Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο της Λάρισας συνέδεσε από τις αρχές της δεκαετίας του 2000 τη χρήση φυτοφαρμάκων και το κάπνισμα με την εμφάνιση μιας σπάνιας αλλά σοβαρής πάθησης, της Συνδυασμένης Πνευμονικής Ίνωσης και Εμφυσήματος (CPFE). Πνευμονολόγοι του θεσσαλικού Νοσοκομείου είχαν παρατηρήσει ότι πολλοί ασθενείς που κάπνιζαν και είχαν εκτεθεί σε φυτοφάρμακα ανέπτυσσαν μια σπάνια μορφή ουλής στους πνεύμονες. Το 2006, τα ευρήματά τους, μαζί με παρόμοια έρευνα στη Γαλλία, συνέβαλαν στην αναγνώριση της εν λόγω νόσου. Σε άλλες αγροτικές περιοχές της Ελλάδας, γιατροί δηλώνουν ότι έχουν παρατηρήσει αύξηση στις αναπνευστικές παθήσεις τα τελευταία χρόνια. «Σχεδόν όλοι οι ασθενείς που εκτέθηκαν σε κάπνισμα και φυτοφάρμακα ανέπτυξαν αυτή τη διακριτή παθολογία», λέει ο γιατρός Ηλίας Δήμεας.
Tο τελευταίο έτος για το οποίο υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία κατάσχεσης παράνομων φυτοφαρμάκων είναι το 2022. Τότε η Europol κατέσχεσε 2.040 τόνους τέτοιων ουσιών στην ΕΕ – τετραπλάσια ποσότητα σε σχέση με το 2019. Ωστόσο, η πραγματική έκταση του φαινομένου είναι άγνωστη και φαίνεται παράλληλα να υπάρχει και μια σύγχυση αρμοδιοτήτων. Ενώ η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δηλώνει ότι επιταχύνει τις εγκρίσεις νέων, ασφαλών ουσιών, επισημαίνει ότι η καταπολέμηση του λαθρεμπορίου επαφίεται στα κράτη – μέλη της Ένωσης.