Τον Ιούνιο του 2025 η Κομισιόν, σε νέο κείμενο παρατηρήσεων για την Ελλάδα, έκανε ευθέως λόγο για στεγαστική κρίση και ζήτησε από την ελληνική κυβέρνηση να ληφθούν μέτρα για την καταπολέμηση της φτώχειας και της υλικής και κοινωνικής στέρησης.
Η είδηση πέρασε στα ψιλά από τα Μ.Μ.Ε. και δεν δρομολόγησε κάποια δραστική δέσμη μέτρων.
Τον Αύγουστο η Ελλάδα κατέγραψε την υψηλότερη αύξηση ενοικίων στην Ευρωζώνη, με 10,9% τον Αύγουστο έναντι μόλις 2,9% στον μέσο όρο. Τον ίδιο μήνα ο πληθωρισμός στις υπηρεσίες άγγιξε το 4,9%, έναν από τους υψηλότερους ρυθμούς στην Ευρωζώνη, ενώ παρά την πτώση των διεθνών τιμών πετρελαίου, τα τιμολόγια ηλεκτρικού ρεύματος για τα νοικοκυριά αυξήθηκαν κατά 11,5% το πρώτο εξάμηνο του 2025, έναντι 1,6% στην Ευρωζώνη.
Ο Νο. 1 τομέας «αιμορραγίας» όμως παραμένει το κόστος στα τρόφιμα και το σοκ που προκαλούν οι τιμές στο σούπερ μάρκετ σε κάθε νέα επίσκεψη των Ελλήνων καταναλωτών σε αυτά.
Για δυο – τρία χρόνια η κυβέρνηση έκανε λόγο για «εισαγόμενο πληθωρισμό», λόγω της πανδημίας, του πολέμου στην Ουκρανία και της κλιματικής κρίσης. Και η αλήθεια είναι ότι έπειθε πάρα πολλούς, όπως έδειξε το ποσοστό της στις τελευταίες εκλογές. Πλέον όμως το αφήγημα έχει ξεθωριάσει. Εδώ και καιρό τα στοιχεία αποδεικνύουν πως οι πιέσεις στην ελληνική οικονομία είναι καθαρά ενδογενείς.
Μετά ένα τρίμηνο σταθεροποίησης, οι τιμές βρίσκονται από τον Μάρτιο ξανά σε θετικό πρόσημο. Εκεί που πιστεύεις ότι έχουν πιάσει ταβάνι και είναι αδύνατο να ανέβουν άλλο, διαπιστώνεις ότι οι… εκπλήξεις δεν σταματούν ποτέ. Ενδεικτικά, τον Αύγουστο η τιμή του κρέατος αυξήθηκε επιπλέον 11,31%, τα ζαχαρώδη και οι σοκολάτες 9,02%, τα ψάρια και τα θαλασσινά 5,69% και τα είδη πρωινού +5,61%. Όχι μόνο δεν διαφαίνεται στον ορίζοντα καμία προοπτική σημαντικής αποκλιμάκωσης, αλλά ειδικά για το μοσχαρίσιο κρέας, διατυπώνονται έντονες ανησυχίες από παράγοντες της αγοράς ότι μπορεί να φτάσει ακόμα και τα 20 ευρώ το κιλό τους επόμενους μήνες!
Μπορεί να γίνει κάτι για να ανατραπεί – έστω και τώρα – το σκηνικό και να πάρουν ανάσα τα νοικοκυριά; Προφανώς και υπάρχουν τρόποι να μετριαστεί το φαινόμενο από τη στιγμή που είναι σαφές πια ότι σε μεγάλο ποσοστό απηχεί σε πρακτικές αισχροκέρδειας.
Τα κουπόνια που δόθηκαν κάποια στιγμή ήταν σταγόνα στον ωκεανό και πιθανότατα επιδότησαν την ακρίβεια, ενώ η τελευταία φορά που διαβάσαμε για πρόστιμα στις πολυεθνικές ήταν τον περασμένο Δεκέμβριο. Τότε, αυτά είχαν επιβληθεί για αισχροκέρδεια σε 191 προϊόντα. Είναι αμφίβολο αν αυτά εισπράχθηκαν στο σύνολό τους (είναι πάγια η τακτική αμφισβήτησής τους από τις πολυεθνικές και τελικά περικοπής τους σε ένα πολύ μεγάλο βαθμό), αυτό που γνωρίζουμε με βεβαιότητα όμως είναι ότι η κερδοσκοπία δεν επηρεάστηκε στο ελάχιστο.
Η πρώτη πρωτοβουλία αφορά τη συγκρότηση νέας αρχής για την προστασία του καταναλωτή και τον έλεγχο των τιμών στην αγορά. Ο νέος φορέας θα συγκεντρώσει όλους τους ελεγκτικούς μηχανισμούς που αντιμετωπίζουν στρεβλές πρακτικές, αναμένεται να ενεργοποιηθεί σύντομα και θα στελεχωθεί με περίπου 500 εργαζόμενους, εκ των οποίων οι 300 θα είναι ελεγκτές, σύμφωνα με το υπουργείο Ανάπτυξης.
Ασφαλώς προς τη σωστή κατεύθυνση είναι η εξαγγελία του πρωθυπουργού για τη συγκρότηση νέας αρχής για την προστασία του καταναλωτή και τον έλεγχο των τιμών στην αγορά. Ο νέος φορέας, ο οποίος θα υπάγεται στο Υπουργείο Ανάπτυξης, θα συγκεντρώσει όλους τους ελεγκτικούς μηχανισμούς που αντιμετωπίζουν στρεβλές πρακτικές και θα στελεχωθεί με περίπου 500 εργαζόμενους, εκ των οποίων οι 300 θα είναι ελεγκτές. Η Ανεξάρτητη Διοικητική Αρχή θα λειτουργεί στα πρότυπα της ΑΑΔΕ προσομοιάζοντας το μοντέλο της Σουηδίας. Όπως αναφέρεται από το Υπουργείο Ανάπτυξης, θα ξεκινήσει τη λειτουργία της στις αρχές του 2026 και φιλοδοξεί να βάλει τέλος στην αλληλοεπικάλυψη αρμοδιοτήτων, στη διοικητική σύγχυση και στην ανεπάρκεια ελέγχων που κυριαρχούν σήμερα.
Ωστόσο, η διαδικασία αναμένεται να είναι χρονοβόρα και τα αποτελέσματά της δεν θα φανούν στο ράφι σύντομα (αν ποτέ φανούν).
Αντιθέτως, υπάρχουν πέντε μέτρα, που θα μπορούσαν να εφαρμοστούν και να φέρουν άμεσα ή μεσοπρόθεσμα αποτελέσματα, ρίχνοντας τις τιμές των προϊόντων. Προϋποθέτει όμως διάθεση σύγκρουσης με τα συμφέροντα των πολυεθνικών – παρόχων και των μεγάλων αλυσίδων σούπερ μάρκετ.
1. Πλαφόν στο περιθώριο κέρδους σε βασικά είδη
Θέσπιση ανώτατου επιτρεπτού ποσοστού κέρδους για συγκεκριμένες κατηγορίες ειδών πρώτης ανάγκης, όπως για παράδειγμα στο γάλα, τα αυγά, το ψωμί, το λάδι, τα όσπρια, κ.λπ. Σε αυτό το ενδεχόμενο, η εταιρία υποχρεούται να δηλώνει την τιμή προμήθειας και η τελική τιμή δεν μπορεί να υπερβαίνει ένα «Χ» ποσοστό πάνω από αυτή (π.χ. 20%).
Στην Ελλάδα ίσχυσε από τις 31 Δεκεμβρίου 2021 έως τις 1 Ιουλίου 2025 το πλαφόν στο μικτό περιθώριο κέρδους των επιχειρήσεων σε τρόφιμα και άλλα βασικά αγαθά διαβίωσης. Το μέτρο του πλαφόν είχε εφαρμοστεί αρχικά ως έκτακτο μέτρο κατά τη διάρκεια της πανδημίας και από τότε ακολούθησαν πολλές παρατάσεις της ισχύος του. Οδηγός για το περιθώριο κέρδους των επιχειρήσεων ήταν, κατ’ ανώτατη τιμή, το περιθώριο κέρδους του Σεπτεμβρίου του 2021.
Ωστόσο, εκ του αποτελέσματος αποδείχτηκε ότι το μέτρο εφαρμόστηκε μόνο θεωρητικά, χωρίς να αποδώσει χειροπιαστά αποτελέσματα. Οι τιμές των προϊόντων αυξάνονταν σε όλο αυτό το διάστημα με γεωμετρική πρόοδο, με τις ανατιμήσεις να φτάνουν σε κάποιες περιπτώσεις έως και στο 60-70% (ελαιόλαδο, γαλακτοκομικά, απορρυπαντικά).
2. Υποχρεωτική σήμανση «τιμής παραγωγού» VS «τελικής τιμής»
Για κάτι τέτοιο θα χρειαζόταν νομοθετική ρύθμιση, με επίκληση τη διαφάνεια. Δεν χρειάζεται να διαθέτουμε μεγάλη φαντασία για να καταλάβουμε πόσο θα μειωνόταν το περιθώριο κέρδους μεσαζόντων και αλυσίδων λιανικής αν σε κάθε βασικό προϊόν αναγραφόταν πόσο πληρώθηκε ο παραγωγός και με ποια τιμή φτάνει το προϊόν στον καταναλωτή. Θα αρκούσε η εικόνα της τεράστιας διαφοράς τιμής για να προκαλέσει… σοκ και δέος στους καναλωτές και να πυροδοτήσει εξελίξεις.
3. Ενίσχυση δημοτικών/κρατικών καταστημάτων ειδών πρώτης ανάγκης
Η ίδρυση ή ενίσχυση δημοτικών σούπερ μάρκετ ή συνεργατικών που πωλούν προϊόντα, χωρίς εμπορικό κέρδος, θα πρόσφερε φτηνότερες εναλλακτικές λύσεις στους καταναλωτές, δημιουργώντας πίεση στον ανταγωνισμό. Θα απαιτούσε κρατική ή δημοτική χρηματοδότηση και προμήθειες απευθείας από παραγωγούς ή συνεταιρισμούς.
4. Απαγόρευση προσφορών-παγίδων και «καμουφλαρισμένων αυξήσεων»
Το φαινόμενο των παραπλανητικών προσφορών έχει αναδειχθεί αρκετές φορές από ενώσεις καταναλωτών και ο μόνος τρόπος να παταχθεί είναι φυσικά τα υπέρογκα πρόστιμα. Είναι γνωστή η τακτική υποτιθέμενης προσφοράς σε προϊόν με το τέχνασμα της μείωσης του όγκου του ή των ψεύτικων προσφορών 1+1 ή 3+1, στις οποίες η τιμή δεν ανταποκρίνεται στην προσφορά που αναφέρεται.
Για την αντιμετώπιση αυτών των πρακτικών απαιτούνται βέβαια αυστηροί έλεγχοι από τη Διυπηρεσιακή Μονάδα Ελέγχου Αγοράς (ΔΙΜΕΑ) του υπουργείου Ανάπτυξης.
5. Βαριά φορολόγηση υπερκερδών λιανεμπορίου / επιστροφή στους πολίτες
Στα πρότυπα της φορολόγησης υπερκερδών παραγωγών ΑΠΕ, η κυβέρνηση θα μπορούσε να λάβει αντίστοιχα μέτρα και για τα υπερκέρδη των επιχειρήσεων λιανεμπορίου, με ορίζοντα την επιστροφή των εσόδων στα ευάλωτα νοικοκυριά. Μέτρο με κοινωνικό πρόσημο, που ωστόσο θα ήταν πιθανότατα αχρείαστο αν εφαρμοζόταν κάποιο ή κάποια από τα παραπάνω.