Την περασμένη εβδομάδα, μια είδηση πέρασε σχεδόν στα ψιλά: κλιμάκιο της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Καταπολέμησης της Απάτης, γνωστής ως OLAF, εμφανίστηκε στα γραφεία του ΟΠΕΚΕΠΕ στην Αθήνα, πραγματοποιώντας επιτόπια έρευνα και συλλογή εγγράφων. Επρόκειτο για μια από τις πιο ηχηρές παρεμβάσεις ευρωπαϊκού οργάνου σε ελληνική δημόσια υπηρεσία τα τελευταία χρόνια. Η OLAF δεν είναι ένας απλός ελεγκτικός μηχανισμός. Είναι, σύμφωνα με πολλούς γνώστες των ευρωπαϊκών θεσμών, η πιο ανεξάρτητη, αποτελεσματική και αδιάβλητη υπηρεσία που διαθέτει η Ευρωπαϊκή Ένωση. Μια υπηρεσία που, όταν αποφασίσει να μπει σε έναν φάκελο, κανείς δεν μπορεί να την εμποδίσει.
Η αποστολή της είναι ξεκάθαρη. Να προστατεύει τον προϋπολογισμό της ΕΕ από απάτες, διαφθορά, κατάχρηση εξουσίας και κακοδιαχείριση. Συστάθηκε το 1999, σε μια εποχή που η Ευρώπη έψαχνε τρόπους να επιβάλει ουσιαστικό έλεγχο στον τρόπο με τον οποίο δαπανώνται τα κοινοτικά κονδύλια. Από τότε μέχρι σήμερα έχει εξελιχθεί σε έναν ιδιαίτερα δραστήριο οργανισμό, με διεθνή εμβέλεια και πολύ συγκεκριμένα εργαλεία: έχει το δικαίωμα να διενεργεί διοικητικές έρευνες, να πραγματοποιεί εφόδους, να συλλέγει στοιχεία και να εκδίδει συστάσεις για πειθαρχικές και οικονομικές κυρώσεις.
Το κλειδί είναι η ανεξαρτησία. Ο επικεφαλής της OLAF δεν υπόκειται σε πολιτικό ή διοικητικό έλεγχο από κυβερνήσεις, θεσμικά όργανα ή επιτροπές. Όπως λένε άνθρωποι που γνωρίζουν εκ των έσω τη λειτουργία της, «η OLAF δεν ακούει κανέναν και δεν φοβάται τίποτα». Γι’ αυτό και έχει το προνόμιο να ερευνά ακόμα και τα ίδια τα θεσμικά όργανα της ΕΕ, Ευρωκοινοβούλιο, Επιτροπή, υπηρεσίες, επιτρόπους, κρατικούς υπαλλήλους.
Στην περίπτωση της Ελλάδας, η έρευνα προφανώς αφορά το γνωστό θέμα με το σκάνδαλο των αγροτικών επιδοτήσεων που εκταμιεύονται μέσω του ΟΠΕΚΕΠΕ. Όταν η Υπηρεσία κρίνει ότι έχει επαρκείς ενδείξεις, προχωρά χωρίς ανακοινώσεις, προειδοποιήσεις ή… διπλωματικές ευγένειες.
Αυτό ακριβώς συνέβη τώρα. Οι ελεγκτές εμφανίστηκαν αιφνιδιαστικά στο κτίριο του ΟΠΕΚΕΠΕ, αναζήτησαν φακέλους, συστήματα, υπολογιστές, συμβάσεις. Ό,τι χρειάζονταν για να ολοκληρώσουν το πρώτο σκέλος της έρευνάς τους. Σύμφωνα με ευρωπαϊκές πηγές, η OLAF εξετάζει πλέον αν η υπόθεση συνιστά ποινικό αδίκημα σε βάρος του ευρωπαϊκού προϋπολογισμού. Αν ναι, τότε αναμένεται να διαβιβάσει τον φάκελο στην Ευρωπαϊκή Εισαγγελία (EPPO), η οποία έχει την αρμοδιότητα να κινήσει ποινικές διαδικασίες.
Η συνεργασία μεταξύ των δύο οργανισμών είναι στενή αλλά με σαφή διαχωρισμό αρμοδιοτήτων. Η OLAF διεξάγει διοικητικές έρευνες, συγκεντρώνει στοιχεία, αναλύει και προτείνει. Η EPPO, από την άλλη, ασκεί ποινικές διώξεις και μπορεί να διατάξει τις εθνικές αρχές να κινηθούν. Αν η OLAF είναι το «μάτι» που βλέπει, η EPPO είναι το «χέρι» που ενεργεί.
Το πιο σημαντικό στην υπόθεση είναι ότι η OLAF δεν λογοδοτεί σε πολιτικά σώματα. Δεν υπάρχει κυβέρνηση που να μπορεί να «τη μαζέψει», να της τραβήξει το αυτί, να την πιέσει να κάνει πίσω. Είναι ίσως το μόνο όργανο της ΕΕ που παραμένει πλήρως αποπολιτικοποιημένο. Αυτό ακριβώς την καθιστά εξαιρετικά αποτελεσματική, αλλά και «επικίνδυνη» για όποιον έχει… λερωμένη τη φωλιά του.
Όπως γίνεται εύκολα αντιληπτό, ο πιο στενός «συνεργάτης» της είναι το πρόσωπο που βρίσκεται στην κορυφή της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας. Δηλαδή η γνωστή και μη εξαιρετέα Λάουρα Κοβέσι, που έχει αναχθεί σε εμβληματική φιγούρα στον αγώνα κατά της διαφθοράς. Με θητεία-ορόσημο στην εισαγγελία διαφθοράς της Ρουμανίας και ισχυρό προσωπικό αποτύπωμα σε υποθέσεις μεγάλης απήχησης, η Κοβέσι έχει γίνει συνώνυμη της αμεροληψίας και της επιμονής απέναντι σε οργανωμένα συμφέροντα. Η συνεργασία της EPPO με την OLAF υπό την ηγεσία της έχει ήδη αποδώσει καρπούς σε αρκετές υποθέσεις και η Ελλάδα είναι αυτή την εποχή στο επίκεντρο των ερευνών για τις υποθέσεις ΟΠΕΚΕΠΕ και «Καλυψώ».
Από το 1999 έως σήμερα, η OLAF έχει βοηθήσει στην ανάκτηση δισεκατομμυρίων ευρώ για τον ευρωπαϊκό προϋπολογισμό, έχει ξεσκεπάσει πολυεθνικά κυκλώματα απάτης και έχει φέρει στο φως πολιτικές ατασθαλίες που αλλιώς ίσως να έμεναν για πάντα στην αφάνεια. Δεν είναι εισαγγελία, αλλά ένας μηχανισμός που κανείς δεν θέλει να βρει απέναντί του. Και η παρουσία της στην Αθήνα τις προηγούμενες μέρες, έστω κι αν πέρασε σχεδόν αθόρυβα, ίσως σηματοδοτεί εξελίξεις που σύντομα δεν θα μπορούν να αγνοηθούν.