Μπορεί να πιστεύουμε ότι είναι νωρίς ακόμα για το καρναβάλι, αλλά στην Πάτρα οι προετοιμασίες έχουν αρχίσει εδώ και μήνες. Ευτυχώς και φέτος, όπως και πέρυσι, δεν θα ξαναδούμε ένα έθιμο που έγραψε αρνητική ιστορία.
Συνηθίζουμε να θεωρούμε κάθε έθιμο ως μια κατάσταση που δεν πρέπει να αμφισβητούμε ποτέ. Για τις τοπικές κοινωνίες, τα έθιμα και οι παραδόσεις είναι ιερά στοιχεία της ζωής τους – το να «ξεριζώνονται» είναι κάτι ασυγχώρητο. Ακόμα και αν πολλές φορές το περιεχόμενο μιας παράδοσης είναι άθλιο.
Ναι, οι λέξεις «άθλιο» και «παράδοση» μοιάζουν ασύμβατες – τόσο ψηλά βρίσκεται στο υποσυνείδητό μας η έννοια της παράδοσης. Αλλά ποιος είπε ότι κάθε τι που εδραιώνεται από τον λαό ως κάτι σεβαστό είναι αυτόματα και κάτι που… πρέπει να σεβόμαστε; Πολλές φορές, εδραιώνονται και ανήθικες καταστάσεις.
Μια τέτοια ήταν και το έθιμο της «Γιαννούλας της Κουλουρούς», που για αμέτρητα χρόνια έπαιρνε σάρκα και οστά στην Πάτρα. Ήταν ένα έθιμο αποκριάτικο που αναβιώνε μέχρι πέρυσι κάθε Τσικνοπέμπτη, ένα έθιμο που αποτελούσε την ντροπή της πόλης σύμφωνα με μπόλικους ντόπιους, ένας εκ των οποίων ήταν και ο δήμαρχος της Πάτρας, Κωνσταντίνος Πελετίδης που κίνησε τις απαραίτητες διαδικασίες ώστε να καταργηθεί αυτό το κατάλοιπο, σύμφωνα με το οποίο ένας άνδρας ντυμένος νύφη αναζητά στον μόλο έναν γαμπρό στο λιμάνι και ταυτόχρονα, γίνεται ο ανάλογος χαβαλές από κόσμο που βρίσκεται μπροστά στο σκηνικό.
Το (άθλιο είναι η αλήθεια) αυτό έθιμο ήταν βασισμένο σε μια αληθινή ύπαρξη και συγκεκριμένα μια γυναίκα με ήπια νοητική υστέρηση. Είχε γεννηθεί το 1868 και κατοικούσε στην Πάτρα όπου έβγαζε τα προς το ζην πουλώντας κουλούρια. Όπως εύκολα μπορεί να φανταστεί κανείς, ήταν θύμα καθημερινής χλεύης και ρατσισμού εξαιτίας της ψυχικής της κατάστασης.
Μια μέρα, μια παρέα πατρινών ξεκίνησε ένα κάφρικο αστείο που εν τέλει διήρκησε πολύ παραπάνω από το κανονικό. Ήταν εποχές που μια γυναίκα ζούσε και ανέπνεε για να βρεί έναν «γαμπρό να την αποκαταστήσει» και όπως εύκολα μπορεί να γίνει κατανοητό, η Γιαννούλα δύσκολα θα τον έβρισκε.
Εκείνα τα καλόπαιδα λοιπόν, έντυσαν νύφη την Γιαννούλα, ξεκίνησαν να την περιφέρουν στους δρόμους της Πάτρας και σταδιακά μαζεύτηκαν γύρω της διάφορα άλλα καλά παιδιά γεμάτα εκλεπτυσμένο χιούμορ που άρχισαν να την κοροϊδεύουν.
Μια χρονιά αργότερα, οι ίδιοι άντρες οργάνωσαν μια αντίστοιχη πλάκα στην άτυχη γυναίκα. Την έπεισαν πως υπάρχει ένας γαμπρός που την περιμένει στην εκκλησία να την παντρευτεί. Η Γιαννούλα ντύθηκε νύφη, πήγε στην εκκλησία υπό τη συνοδεία διάφορων εκλεκτών μελών της τότε κοινωνικής πλέμπας. Εκεί δύο υποτιθέμενοι στρατιωτικοί ήρθαν και «συνέλαβαν» τον «γαμπρό» με την φάρσα να ολοκληρώνεται με την Γιαννούλα να βάζει τα κλάματα και τον κόσμο που είχε μαζευτεί να σκάει στα γέλια.
Η ελεϊνή αυτή συνήθεια συνεχίστηκε για χρόνια. Σύντομα, έγινε κανονικό έθιμο στην πόλη της Πάτρας και μια φορά το χρόνο, κάθε Τσικνοπέμπτη, ο κόσμος μαζευόταν για να κάνει πλάκα στην Γιαννούλα. Φυσικά, η κατάληξη την ήθελε πάντα να «ξεμένει» από γαμπρό, τον κόσμο να γελάει και την ίδια να κλαίει. Οι αφηγήσεις της εποχής λένε πως στα πλαίσια μιας τέτοιας πλάκας, κάποτε η Γιαννούλα πήγε στην εκκλησία υπό την συνοδεία 10.000 ανθρώπων!
Το έθιμο κράτησε για περίπου 30 χρόνια! Από το 1914 μέχρι και τον θάνατο της Γιαννούλας στις αρχές της δεκαετίας του ’40. Μάλιστα, το περιστατικό έγινε και θεατρική επιθεώρηση, όπου τη Γιαννούλα υποδυόταν ένας άνδρας, ο βαυαρικής καταγωγής Εδμόνδος Φυρστ. Η ντροπή αυτή ήταν άμεσα συνδεδεμένη με τις Τσικνοπέμπτες της Πάτρας μέχρι και πέρυσι. Ευτυχώς η πόλη της Πελοποννήσου αποφάσισε να δώσει ένα τέλος, όπως θα έπρεπε να ‘χει γίνει εδώ και χρόνια…
*H κεντρική φωτογραφία του κειμένου είναι από την ιστοσελίδα patrasevents.gr.