Πολλά χωριά στην Ελλάδα είναι ξακουστά για τις ιδιαιτερότητες τους. Αυτό το κάτι διαφορετικό που αποτυπώνεται στο φωτογραφικό φακό και διοχετεύεται σε μορφή καρτ ποστάλ, είτε στο προσωπικό άλμπουμ αναμνήσεων για τους πιο… ψαγμένους.
Αν θέλαμε όμως να φτιάξουμε μια λίστα με τα πιο ιδιαίτερα χωριά στην Ελλάδα, θα ήταν ατελής αν δεν συμπεριλαμβάναμε σε αυτά και ένα τέτοιο που η ιδιομορφία του δεν είναι ορατή. Κυριολεκτικά, γιατί ποτέ το γυμνό μάτι δεν θα αντιληφθεί ότι το υπέδαφος σε αυτό το χωριό μετακινείται προς τα… κάτω περίπου 1,5 εκατοστό την ημέρα.
Αυτό συμβαίνει τις καλές… ημέρες. Διότι υπήρξε και μια μικρή περίοδος που η πτώση αυτή κυμαίνονταν από 3 έως 7 εκατοστά ημερησίως (!), προξενώντας τελικά τη μεγάλη κατολίσθηση της 10ης Ιουνίου του 2017, που κατέστησε τελικά το χωριό των 300 τότε κατοίκων μην κατοικήσιμο.
Οι Ανάργυροι βρίσκονται σε υψόμετρο 610 μέτρων, σε απόσταση 18 χλμ. από το Αμύνταιο και 15 χλμ. από την Πτολεμαΐδα. Στα ανατολικά του χωριού, σε απόσταση περίπου 7 χλμ. είναι ο Ατμοηλεκτρικός Σταθμός Αμυνταίου και ανάμεσά τους μεγάλο λιγνιτικό ορυχείο της ΔΕΗ.
Η εξορυκτική δραστηριότητα στο ορυχείο ήταν και ο λόγος της κατολίσθησης – μαμούθ του ’17, που σε λίγα λεπτά άλλαξε τον χάρτη της περιοχής, βύθισε μέρος του οικισμού και κατέστρεψε σπίτια, δρόμους και υποδομές. Σύμφωνα με κατοίκους των Ανάργυρων, εκείνη την ημέρα, στις 11 το πρωί, ακούστηκαν δυνατοί κρότοι και η γη άρχισε να τρέμει. Οι κολόνες της ΔΕΗ στο ορυχείο πλάγιασαν και τα σύρματα κόπηκαν. Σε αρκετά σπίτια οι τοίχοι άνοιξαν, ενώ οι δρόμοι του χωριού άρχισαν να «σκάνε» και η άσφαλτος να ραγίζει και ακολούθως να κόβεται!
Σε ελάχιστα δευτερόλεπτα μετατοπίστηκαν προς την καρδιά του ορυχείου 80 εκατομμυρία τόνοι χώματος και σκεπάστηκαν άλλοι 28 εκατ. τόνοι λιγνίτη, παρασύροντας τα πάντα στην επιφάνεια. Μηχανήματα της ΔΕΗ που έφταναν στο ύψος μιας τετραώροφης οικοδομής σκεπάστηκαν κάτω από τον τεράστιο όγκο της κατολίσθησης, ταινιόδρομοι χιλιομέτρων σχίστηκαν και κρέμονταν στις μεταλλικές βάσεις τους, αγροτικές καλλιέργειες κόπηκαν στη μέση.
Το προηγούμενο απόγευμα ο πρόεδρος του χωριού Γιώργος Τσισμαλίδης είχε παρατηρήσει σε ένα δρόμο μια ρωγμή λίγων εκατοστών και ενημέρωσε το τεχνικό συνεργείο της ΔΕΗ. Περνώντας από το ίδιο σημείο τα μεσάνυχτα για να επιστρέψει στο σπίτι του, αντιλήφθηκε ότι η ρωγμή είχε ανοίξει στο ένα μέτρο. Τα σημάδια ήταν εκεί, όχι μόνο την παραμονή, αλλά για αρκετές ημέρες – αν θέλουμε να ακριβολογούμε για πολλά χρόνια. Τουλάχιστον ένα μήνα πριν οι τοπογράφοι της ΔΕΗ είχαν καταγράψει μια ασυνήθιστη μετατόπιση του υπεδάφους. Γι’ αυτό και είχε δοθεί εντολή να σταματήσουν οι εργασίες στον συγκεκριμένο τομέα του λιγνιτωρυχείου. Κανείς, όμως, δεν μπορούσε να προβλέψει τέτοιας έκτασης καταστροφή.
Κανείς εκτός από τους… κατοίκους που επί σχεδόν τρεις δεκαετίες υπέβαλαν αιτήματα για μετεγκατάσταση του οικισμού, λόγω γεωλογικών ρωγµών και των ζηµιών σε σπίτια του. Μετά την βιβλικής… αύρας κατολίσθηση, δημιουργήθηκαν τετελεσμένα και επισπεύστηκαν οι διαδικασίες για την αποδοχή του αιτήµατος. Τον Απρίλιο του ’19 υπογράφηκε η κοινή υπουργική απόφαση για την αναγκαστική απαλλοτρίωση του οικισµού, «για λόγους διακινδύνευσης των ιδιοκτησιών, της ζωής και της υγείας των κατοίκων».
Είχαν ήδη τεθεί σε εξέλιξη οι διαδικασίες για την μετεγκατάσταση του οικισμού στο Δήμο Εορδαίας της Κοζάνης. Η οριοθετηµένη περιοχή χωρίστηκε σε 301 οικόπεδα, όσες και οι µερίδες των δικαιούχων κατοίκων των Αναργύρων. Το συνολικό κονδύλι αποζημίωσης των κατοίκων ορίστηκε στα 42,4 εκατ. ευρώ και τα οικόπεδα αποφασίστηκε να παραχωρηθούν δωρεάν, µε την προϋπόθεση ανέγερσης νέας κατοικίας.
Εννοείται ότι οι περισσότερες οικογένειες είχαν εγκαταλείψει τον οικισμό τους πρώτους μήνες μετά την κατολίσθηση, εκείνες δε που κρίθηκε ότι τα σπίτια τους βρίσκονταν στην «κόκκινη ζώνη» τις πρώτες ημέρες. Η ΔΕΗ είχε αντιδράσει γρήγορα. Όσοι εγκατέλειψαν την πρώτη μέρα τα σπίτια τους μεταφέρθηκαν σε διαμερίσματα στην Πτολεμαΐδα, τα οποία είχαν νοικιαστεί από την επιχείρηση.
Η αντίδραση του κράτους ωστόσο κινήθηκε για άλλη μία φορά σε ρυθμούς… χελώνας. Περίπου τριάμισι χρόνια μετά, ο οικισμός στην Εορδαία δεν είναι έτοιμος, οι κάτοικοι δεν έχουν μπει ακόμα στα νέα σπίτια τους και ζουν την Πτολεμαΐδα ως «τουρίστες» και με ενοίκια που πληρώνει η ΔΕΗ. Όχι όλοι όμως. Κάποιοι έχουν παραμείνει πίσω στους Ανάργυρους, απρόθυμοι να εγκαταλείψουν τις αγροτικές και κτηνοτροφικές δουλειές τους, αλλά και τους υπερήλικες γονείς τους, που «αν μπουν στα διαμερίσματα χάθηκαν». Όπως δήλωσε ένας από τους κατοίκους το Σεπτέμβριο του 2019, «το 10% αυτών που πήγαν στα διαμερίσματα πέθαναν…»