Λίγες στιγμές και ελάχιστα γεγονότα στον ρου της ανθρώπινης ιστορίας μπορούν να συγκριθούν με αυτό που συνέβη στο Λένινγκραντ πριν από 80 –περίπου- χρόνια. Όταν οι κάτοικοι της πόλης άντεξαν σε μια από τις μεγαλύτερες πολιορκίες που έχουν υπάρξει ποτέ και αντιστάθηκαν για σχεδόν 900 μέρες στις επιθέσεις και τους βομβαρδισμούς των Γερμανών Ναζί. Από μόνη της η αυτοθυσία και η αυταπάρνηση για την «μητέρα-πατρίδα» δεν θα έφτανε πάντως, εάν οι Σοβιετικοί δεν είχαν οργανώσει μαεστρικά ένα σύστημα ανεφοδιασμού που καθόλου άδικα ονομάστηκε «Δρόμος της Ζωής».
Την προηγούμενη φορά που η ενδοχώρα βρέθηκε αντιμέτωπη με αντίστοιχο κίνδυνο, η χώρα λεγόταν ακόμη Ρωσία, είχε τσάρο, ενώ ακόμη και το όνομα της πόλης ήταν διαφορετικό. Αγία Πετρούπολη, όπως αποκαλείται και σήμερα. Τότε ήταν ο Ναπολέων και οι δυνάμεις του, τώρα τα στρατεύματα του Χίτλερ. Ωστόσο, το σχέδιο αντίστασης παρέμεινε πάνω-κάτω το ίδιο και περιελάμβανε τακτική υποχώρηση και μεταφορά των δραστηριοτήτων σε σημείο που δεν μπορούσε να φθάσει ο εχθρός προκειμένου να οργανωθεί η άμυνα και να προετοιμαστεί η τελική αντεπίθεση.
Η διαφορά στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν τα νούμερα. Όταν οι Γερμανοί στάθηκαν έξω από το Λένινγκραντ τον Αύγουστο του 1941 παρέταξαν 40 μεραρχίες πεζικού, 1.000 τανκς, 6.000 κανόνια, 19.000 πολυβόλα και πάνω από 1.000 αεροπλάνα. Μία εβδομάδα αργότερα ο επικεφαλής της άμυνας της πόλης, Βοροσίλοφ, που στη συνέχεια αντικαταστάθηκε από τον θρυλικό στρατηγό Ζούκοφ, έδινε το μήνυμα για όσα θα ακολουθούσαν. «Είναι ιερό μας καθήκον να θυσιαστούμε για να εμποδίσουμε τον εχθρό να πάρει το Λένινγκραντ. Είναι η πόλη της μεγάλης Οκτωβριανής Επανάστασης και θα αντέξει» διεμήνυσε στους πολίτες που στις 8 Σεπτεμβρίου είδαν να αρχίζει το δικό τους δράμα που θα μετατρεπόταν σε μια απίθανη ιστορία ηρωισμού.
Η πολιορκία διήρκησε μέχρι τις 27 Ιανουαρίου 1944, κράτησε δηλαδή 872 ολόκληρες ημέρες, με τους Γερμανούς να μην καταφέρνουν μέσα σε 2,5 χρόνια να πετύχουν αυτό που είχαν προβλέψει ότι θα συνέβαινε μέσα σε λίγες εβδομάδες. Μέσα στην πόλη έμειναν λίγες στρατιωτικές δυνάμεις και όσοι πολίτες μπορούσαν να κρατήσουν όπλο, την ίδια ώρα που οι υπόλοιποι προσπαθούσαν να διατηρήσουν τους «φυσιολογικούς» ρυθμούς ζωής.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το γεγονός ότι κατά την διάρκεια της πολιορκίας διοργανώνονταν ακόμη και συναυλίες ενώ από το πανεπιστήμιο της πόλης αποφοίτησαν πάνω από 2.500 άνθρωποι. Άλλωστε σε ψυχολογικούς όρους κάτι τέτοιο ήταν απαραίτητο για να παραμείνει σε υψηλό επίπεδο το φρόνημα του κόσμου που στο μεταξύ πέθαινε είτε από τα γερμανικά πυρά είτε από την πείνα και τις κακουχίες.
Υπολογίζεται ότι οι απώλειες των Σοβιετικών ήταν τεράστιες. Πάνω 650.000 άμαχοι άφησαν την τελευταία πνοή τους εκεί, ενώ μόλις 17.000 εξ αυτών σκοτώθηκαν στις μάχες… Η θυσία τους ωστόσο θα είχε αποδειχθεί μάταιη εάν δεν υπήρχε αυτός ο «Δρόμος της Ζωής» που έσωσε τους υπόλοιπους υπερασπιστές, την πόλη, την χώρα και σε τελική ανάλυση τον ίδιο τον πόλεμο.
Για να είμαστε δίκαιοι απέναντι στην αλήθεια οφείλουμε να παραδεχτούμε ότι για πολλούς εξ αυτών δεν υπήρχε άλλη επιλογή. Στις τάξεις του στρατού αλλά και ανάμεσα στους πολίτες υπήρχαν άτομα σε εντεταλμένη υπηρεσία. Σκοπός τους ήταν να ξετρυπώνουν τους λιποτάκτες και εντολή τους το να τους εκτελούν επί τόπου. Όλοι έπρεπε να ακολουθήσουν το σχέδιο προκειμένου να πετύχει.
Την ίδια ώρα στα μετόπισθεν απολύτως στρατηγική σημασία είχε η λίμνη Λαντόγκα που βρίσκεται στο πίσω μέρος του Λένινγκραντ. Στο σημείο εκείνο ο Κόκκινος Στρατός μπόρεσε να αντισταθεί στο ανηλεές σφυροκόπημα και στη συνέχεια να δημιουργήσει μια σταθερή βάση ανεφοδιασμού μέσα από την λίμνη. Τους μήνες που εκείνη ήταν καλυμμένη με πάγο, αμέτρητα φορτηγά και καμιόνια μετέφεραν τρόφιμα και πολεμοφόδια και επέστρεφαν πίσω από τις γραμμές άμυνας με τραυματίες. Υπολογίζεται ότι μόνο το ένα στα τρία κατόρθωνε να ολοκληρώσει το δρομολόγιό του. Για τους κατοίκους της πόλης, όμως, ακόμη και αυτά τα λίγα ήταν τεράστια εάν αναλογιστεί κανείς με τι υποχρεώθηκαν να τραφούν κατά την διάρκεια της πολιορκίας.
Τα άλογα και άλλα ζώα σφαγιάστηκαν, ενώ για να παρασκευαστεί ψωμί χρησιμοποιήθηκε ακόμη και άχυρο αφού το αλεύρι δεν ήταν αρκετό. Ακόμη και σάπιες πατάτες, βρώμη και βαμβακόσποροι υπέστησαν επεξεργασία και γέμισαν τα στομάχια των πεινασμένων… Ο χειμώνας του 1941 αποδείχθηκε μια κόλαση για όλους, οπότε οι προμήθειες που έφτασαν αργότερα έμοιαζαν με… μάννα εξ ουρανού. Όταν ο πάγος της λίμνης έλιωνε, αναλάμβαναν δράση τα πλοία. Ο στόλος της Λαντόγκα, αν και μικρός σε μέγεθος, δεν σταματούσε τα δρομολόγια από τα λιμάνια στη Νέα Λάντογκα, την Καμπόνα και το Οσίνοβετς, παρά τα λυσσαλέα χτυπήματα που δεχόταν από το πυροβολικό και την αεροπορία των Ναζί.
Και τα «θαύματα» δεν σταματούν εδώ. Ένα τέτοιο, αλλά μηχανικής, συνέβη μεταξύ της 25ης Απριλίου και της 18ης Ιουνίου του 1942. Μέσα σε αυτό το μικρότερο των δύο μηνών διάστημα οι Σοβιετικοί κατασκεύασαν έναν αγωγό μήκους 35 χιλιομέτρων, εκ των οποίων τα 26 κάτω από το νερό, μέσω των οποίων εφοδιαζόταν η πόλη με το αναγκαίο πετρέλαιο!
Όταν οι Γερμανοί άρχισαν την υποχώρηση, ουσιαστικά ο πόλεμος είχε σε μεγάλο βαθμό κριθεί. Το πέρασμά τους (ή το μη πέρασμα πιο σωστά) από τα ρωσικά εδάφη είχε παίξει καθοριστικό ρόλο στην ήττα τους, ενώ η νίκη των Σοβιετικών ήταν στην ουσία μια νίκη της ανθρωπότητας. Η οποία ωστόσο ήρθε με τεράστιο κόστος σε ανθρώπινες ζωές, ειδικά για αυτούς που μέτρησαν πάνω από 20.000.000 νεκρούς κατά την διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Τουλάχιστον η θυσία όλων αυτών (ανάμεσα στους οποίους ξεχωριστή θέση κατέχουν οι ηρωικοί υπερασπιστές του Λένινγκραντ) έπιασε τόπο χάρη κυρίως στον περίφημο «Δρόμο της Ζωής» που θα μνημονεύεται αιώνια και θα αποτελεί σημείο αναφοράς στην ιστορία του πλανήτη.