Είναι λογική η ευαισθησία των Αμερικανών στο ενδεχόμενο να βρεθεί ένας τρελός που θα χρησιμοποιήσει χημικά όπλα. Γι’ αυτό κι έδειξαν τόσο γρήγορα αντανακλαστικά σε περιπτώσεις όπως του Σαντάμ Χουσέιν (αν και αποδείχτηκε πως έλεγαν ψέματα) ή του Μπασάρ Αλ Άσαντ (αν και κάποιοι μίλησαν για προβοκάτσια). Βλέπεις, κάποτε, όχι πολύ καιρό πριν, οι ίδιοι έκαναν πειράματα με θανατηφόρα αέρια. Χρησιμοποιώντας ως πειραματόζωα δικούς τους στρατιώτες. Εκείνους που λόγω φυλής ή χρώματος θεωρούνταν πολίτες δεύτερης κατηγορίας…
Οι ρόλοι για το πείραμα που έλαβε χώρα τη δεκαετία του ’40 διανεμήθηκαν σύμφωνα με τις αντιλήψεις της εποχής, οι οποίοι σε μεγάλο βαθμό ισχύουν και σήμερα (απλά όχι τόσο απροκάλυπτα) στη δυνατότερη χώρα του κόσμου. Μαύροι, ασιάτες και λατίνοι μετατράπηκαν σε ινδικά χοιρίδια ώστε να ελεγχθούν οι επιπτώσεις που έχει στον οργανισμό το φονικό αέριο μουστάρδας. Οι λευκοί, παραμένοντας σε προστατευμένο περιβάλλον, έλεγχαν τα αποτελέσματα…
Το ένοχο μυστικό κι ο νόμος της σιωπής
Το πείραμα του στρατού ήταν τερατώδους διάστασης καθώς δεν αφορούσε κάποια μεμονωμένα περιστατικά ή περιορισμένο αριθμό οπλιτών. Συνολικά 60.000 στρατιώτες προσφέρθηκαν να λάβουν μέρος «εθελοντικά», αλλά σε αυτή τη διατύπωση θα μπορούσαν να μπουν άπειρα εισαγωγικά. Το «εθελοντικά» περιγράφει μόνο ένα κομμάτι -το λιγότερο δυσάρεστο- της υπόθεσης. Δεν καταγράφει το γεγονός ότι ουδείς από τους συμμετέχοντες είχε την παραμικρή ιδέα για τον κίνδυνο στον οποίο υπέβαλε τον εαυτό του. Δεν αναφέρει πουθενά πως το έκαναν με αντάλλαγμα δυο εβδομάδες άδειας μακριά από το μέτωπο. Ούτε, φυσικά, ότι μέρος της «ανταμοιβής» τους ήταν τύποι καρκίνου του δέρματος, λευχαιμία, εγκαύματα ή απλά μια ζωή γεμάτη αναπνευστικά προβλήματα, για τους πιο τυχερούς της υπόθεσης. Αν στα παραπάνω προσθέσουμε και τη «ρήτρα εμπιστευτικότητας» που μεταφραζόταν σε απειλή για ατιμωτική απόταξη από το στράτευμα όσων μιλούσαν, παίρνουμε μια ιδέα για την έκταση της ανηθικότητας σε αυτό το μνημείο ντροπής στην ιστορία των ΗΠΑ.
Άλλες εποχές, άλλα ήθη. Εκείνοι οι τύποι τίμησαν το δικό τους μέρος της συμφωνίας. Τίμησαν τη στολή, υπάκουσαν στις εντολές κι ουδέποτε άνοιξαν το στόμα τους για να περιγράψουν τους εφιάλτες που τους ακολούθησαν στο υπόλοιπο μέρος της ζωής τους. Κάποιοι από αυτούς το έπραξαν μόνο όταν η υπόθεση ήρθε στο φως και πλέον ελάχιστοι και σε πολύ προχωρημένη ηλικία είχαν απομείνει ζωντανοί.
Ρατσιστές με… αιτία
Μέχρι τότε η εμπλοκή των Αμερικανών στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο περιοριζόταν ουσιαστικά στις μάχες απέναντι στους Ιάπωνες στον Ειρηνικό. Αυτή ήταν και η αιτιολόγηση για την ύπαρξη τόσων πολλών ονομάτων όπως Καβασάκι, Ταναμάτσι, Οσάκι, Γιαμασίτα στη αισχρή λίστα. Αν και πολίτες των ΗΠΑ, φυλετικά ήταν πιο κοντά στον εχθρό. Επομένως υπήρχε η άποψη πως θα έδιναν μια πολύ καλή εικόνα των επιπτώσεων που θα είχε η έκθεση «κίτρινων» στα δηλητηριώδη αέρια. Επιπλέον ήταν και οι πιο αδύναμοι κρίκοι καθώς θα είχαν ένα παραπάνω κίνητρο να λάβουν μέρος στο πείραμα. Από φόβο να μην θεωρηθούν προδότες, σε ενδεχόμενη άρνησή τους, αλλά και με τη δίψα να αποδείξουν τον πατριωτισμό τους.
Άλλωστε δεν ήταν λίγοι οι Αμερικανοί πολίτες ιαπωνικής καταγωγής (ή γενικότερα «σχιστομάτηδες») που κατά τη διάρκεια του πολέμου δέχθηκαν «επίσκεψη» πρακτόρων του FBI που τους σύστησαν να κάψουν σε κοινή θέα βιβλία, ρούχα, δίσκους και προσωπικά αντικείμενα των γονιών και των παππούδων τους, αποκηρύσσοντας την κληρονομιά και το παρελθόν τους. Όσο για τους μαύρους και τους Πορτορικάνους, η εξήγηση είναι ακόμη απλούστερη. Όπως συνέβαινε συχνά σε ναρκοπέδια ή άλλες βρώμικες δουλειές, ο σκοπός ήταν να παραδοθούν ως τροφή στην πρώτη γραμμή, προφυλάσσοντας σε μια πιθανή επίθεση τους προνομιούχους -βάσει χρώματος- που βρίσκονταν στα μετόπισθεν.
Μισός αιώνας λησμονιάς, συγκάλυψης και επιλεκτικής μνήμης
Για μισό αιώνα το πείραμα παρέμενε επτασφράγιστο μυστικό, με κάθε σχετικό έγγραφο να φέρει τον χαρακτηρισμό «απόρρητο». Όταν τελικά αποχαρακτηρίστηκαν, δεν υπήρχαν πολλές αναφορές για να ψάξει κανείς. Ανάμεσα στις χιλιάδες σελίδες που αφορούσαν εκείνο το διάστημα θα έπρεπε κάποιος να είναι πολύ τυχερός για να πέσει πάνω τους και να ξετυλίξει το κουβάρι αυτής της ελεεινής περιόδου. Μόλις το 1991 αξιωματούχοι παραδέχτηκαν σε ακρόαση του υπουργείου Άμυνας ότι ο στρατός έκανε τέτοιου είδους πειράματα. Όχι μόνο με αέρια μουστάρδας, αλλά με άλλους χημικούς παράγοντες ή ιούς σαν αυτόν της σύφιλης. Ωστόσο δεν έκαναν την παραμικρή νύξη για επιλογή των ατόμων με βάση το χρώμα του δέρματός τους. Άλλωστε οι συνθήκες και τα αποτελέσματα της έρευνας παρέμεναν επίτηδες σε διασκορπισμένα χαρτιά και πουθενά δεν υπήρχαν όλα αυτά συγκεντρωμένα. Για να μην μπορέσει ποτέ κανείς να δει τη φρίκη στην πλήρη έκτασή της.
Η πρώτη που ανακάλυψε το ένοχο μυστικό που έδινε ακόμη πιο απάνθρωπη διάσταση στην κτηνωδία ήταν η Σούζαν Σμιθ. Μια ιστορικός ιατρικών αρχείων στο πανεπιστήμιο της Αλμπέρτα στον Καναδά. Δημοσίευσε τα αποτελέσματα σε άρθρο της στο «Journal of Law, Medicine & Ethics», αλλά δεν κατάφερε να προσελκύσει το ενδιαφέρον των media ή του κοινού. Το αμερικανικό κράτος δεν μπήκε καν στον κόπο να απαντήσει ή να απολογηθεί. Αυτό όμως δεν θα μπορούσε να κρατήσει για πάντα.
Έπιασαν δουλειά κανονικοί δημοσιογράφοι
Τουλάχιστον εκείνη η δημοσίευση λειτούργησε ως εφαλτήριο προκειμένου να πιάσει στα χέρια της την υπόθεση μια ομάδα μαχητικών δημοσιογράφων του μη κερδοσκοπικού οργανισμού NPR, που ουσιαστικά αποτελεί μια «πλατφόρμα», μια ένωση ραδιοφωνικών σταθμών στις ΗΠΑ. Έμειναν με το στόμα ανοιχτό καθώς ένωναν τα κομμάτια του παζλ και σιγά-σιγά συνειδητοποιούσαν την εικόνα. Μια ρατσιστικών προεκτάσεων αηδιαστική τακτική με την ανοχή (αν όχι τις ευλογίες και την παρότρυνση) των ανώτατων κλιμακίων της στρατιωτικής και πολιτικής ηγεσίας ενός τόπου που μάχεται εδώ και αιώνες για να «σκοτώσει» τη ρατσιστική φύση του. Τα αποτελέσματα έδειχναν πως δεν τα κατάφερε…
Η δημοσιογραφική έρευνα φανέρωσε μια άβολη και δυσάρεστη αλήθεια από την οποία δεν μπορούσε κανείς να κρυφτεί. Οι ΗΠΑ όφειλαν να απολογηθούν για τα κόντρα σε κάθε έννοια ιατρικής ηθικής πειράματα σε ανθρώπους. Όφειλαν μια απάντηση για τον φυλετικό διαχωρισμό που έστειλε τους «υποδεέστερους» στους θαλάμους τοξικών αερίων. Όφειλαν μια εξήγηση για τη συγκάλυψη που ακολούθησε και δίχως την παραμικρή αμφιβολία συνιστούσε ομολογία ενοχής.
Τους άφησαν στην τύχη τους
Εκείνο, όμως, που προκάλεσε ακόμη εντονότερο αποτροπιασμό ήταν η εγκατάλειψη των θυμάτων στην τύχη τους. Αφού τελείωσε ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος (χωρίς κανένα εμπλεκόμενα μέρη να χρησιμοποιήσει χημικά) ουδείς ασχολήθηκε με τους ανθρώπους που ρίσκαραν τη ζωή τους εν αγνοία τους. Που έκαναν ένα βήμα μπροστά πιστεύοντας ότι έτσι υπηρετούσαν την πατρίδα τους. Ακόμη και η Ένωση Βετεράνων αρνήθηκε να προσφέρει ουσιαστική βοήθεια. Η επίσημη αιτιολόγηση ήταν πως απουσία επίσημων αρχείων δεν ήταν δυνατό να εντοπίσει τα θύματα. Επιπλέον το αμερικανικό κράτος αποδέχεται ότι στρατιώτες του εκτέθηκαν σε χημικά μόνο στον πόλεμο του Βιετνάμ. Οπότε δεν αναγνωρίζει σε άλλους οποιοδήποτε δικαίωμα σε επίδομα, σύνταξη ή φαρμακευτική περίθαλψη. Αν το έκανε, θα αποδεχόταν εμμέσως την ενοχή του για όλες τις κατηγορίες. Και δεν ήταν διατεθειμένο να το κάνει.
Έτσι κι αλλιώς χρόνο με τον χρόνο ο αριθμός των επιζώντων έβαινε ολοένα μικρότερος. Σύντομα δεν θα υπήρχε κανένας που να είναι ζωντανός και σε θέση να περιγράψει τη φρίκη ή να δείξει στο κορμί και το ιατρικό αρχείο του τα αποτελέσματα των πειραμάτων. «Ήταν ένα πρόβλημα του χθες που θα εξαφανιζόταν αύριο», όπως χαρακτηριστικά δήλωσε ο πρώην διευθυντής της CIA, Πόρτερ Γκος.
Μια πληγή που δεν λέει να επουλωθεί
Η ομάδα που έφερε στο φως την υπόθεση βραβεύτηκε για τη δουλειά της, αλλά ακόμη σπουδαιότερα, έφερε την Αμερική προ των ευθυνών της. Ταυτόχρονα εξελισσόταν κι ένας τιτάνιος αγώνας να βρεθούν επιζώντες εκείνης της μακάβριας λίστας των 60.000 ονομάτων. Μπόρεσαν να έρθουν σε επαφή με τους ίδιους ή μέλη των οικογενειών τους σε 3.900 περιπτώσεις. Η Ένωση Βετεράνων σε περίπου 70 χρόνια είχε βρει μόλις 610. Ακόμη και σήμερα στην ιστοσελίδα του οργανισμού (npr.org) λειτουργεί μια βάση δεδομένων στην οποία μπορεί κάποιος να ανατρέξει για να ανακαλύψει εάν συγγενής του υπήρξε θύμα αυτού του απάνθρωπου πειράματος και της πλεκτάνης που ακολούθησε.
Τα παιδιά και τα εγγόνια εκείνων των δεκάδων χιλιάδων πειραματόζωων έχουν πολλούς λόγους για να μην εμπιστεύονται την κυβέρνησή τους. Η συγκεκριμένη υπόθεση δεν είναι η μόνη με χαρακτηριστικά την απουσία ηθικών φραγμών και την απόπειρα συγκάλυψης. Επιπρόσθετα, δεν ήταν η τελευταία για την οποία ουδείς λογοδότησε, ουδείς ανέλαβε την ευθύνη και ουδείς τιμωρήθηκε για την ανεπανόρθωτη βλάβη που προκάλεσε σε σώματα και ψυχές, αλλά και στο γόητρο μιας υπερδύναμης που κόπτεται για να ανθρώπινα δικαιώματα των πολιτών του κόσμου, όμως αδιαφορεί συστηματικά αυτά των κατοίκων της.
*Με πληροφορίες από npr.org, archive.org