Ο Βασίλι Αλεξάντροβιτς Αρχίποφ πέθανε σαν χθες, στις 19 Αυγούστου 1998. Έζησε 72 χρόνια. Όχι πάρα πολλά, με τα σημερινά δεδομένα, αλλά σίγουρα πολύ περισσότερα από όσο θα περίμενε κανείς για έναν άνθρωπο που βρέθηκε 2 φορές αντιμέτωπος με το ενδεχόμενο ενός πυρηνικού ολέθρου. Και μπορεί η ιστορία να μην του έχει επιφυλάξει καμιά περίοπτη θέση, αλλά σίγουρα θα όφειλε να το κάνει, αν σκεφτεί κανείς πως οι πράξεις του Σοβιετικού στρατιωτικού (που έφτασαν ακόμη και στην ανυπακοή, με τη μορφή βέτο) έσωσαν τον κόσμο από το ολοκαύτωμα.
«Καταραμένα» υποβρύχια
Το καλοκαίρι του 1961 ο Αρχίποφ τοποθετείται διοικητής σε υποβρύχιο. Και όχι σε όποιο κι όποιο, αλλά στο Κ-19, ένα νέας τεχνολογίας πυρηνοκίνητο θαύμα, στο οποίο συγκεντρωνόταν όλα τα στοιχεία που έδιναν στους Σοβιετικούς μια αίσθηση υπεροχής στον «Ψυχρό Πόλεμο» που μαινόταν με τις ΗΠΑ. Για τον 35χρονο -τότε- αξιωματικό του ναυτικού, αποτέλεσε αναγνώριση της πορείας του. Έχοντας λάβει μέρος στον πόλεμο απέναντι στους Ιάπωνες τον Αύγουστο του ’45 και στη συνέχεια αποφοιτώντας από τη σχολή της Κασπίας, ο νεαρός ήταν υπερήφανος γι’ αυτό το σημαντικό βήμα της καριέρας του.
Τα υποβρύχια δεν τον τρόμαζαν, καθώς είχε σχεδόν 15ετή προϋπηρεσία στους στόλους της Μαύρης Θάλασσας, της Βαλτικής, αλλά και στον βορρά. Ένιωθε -και όπως αποδείχθηκε ήταν- έτοιμος για την πρόκληση και την ευκαιρία που του παρουσιαζόταν, τη στιγμή που άλλοι συνάδελφοί του συνέχιζαν να αποφεύγουν τα υποβρύχια, γνωρίζοντας πως ο βαθμός έκθεσης σε κίνδυνο είναι υψηλότερος σε σχέση με ένα συμβατικό σκάφος.
Η διαρροή του Κ-19
Ο Αρχίποφ αντίκρισε κατάματα το ενδεχόμενο καταστροφής τον Ιούλιο του ’61, όταν μετά από μια περίοδο ασκήσεων στη Γροιλανδία, το Κ-19 παρουσίασε βλάβη στο σύστημα ψύξης του πυρηνικού αντιδραστήρα. Η διαρροή επηρέασε όλα τα συστήματα, με αποτέλεσμα να καταστεί αδύνατη η επικοινωνία με Μόσχα. Πλέον ο διοικητής του υποβρυχίου ήταν ο μόνος που θα έπρεπε να πάρει το βάρος και την ευθύνη μιας απόφασης. Τελικά, συστήθηκε μια επταμελής ομάδα μηχανικών που ανέλαβαν την επιδιόρθωση της βλάβης. Όλοι γνώριζαν πως επρόκειτο για αποστολή αυτοκτονίας, αλλά δεν υπήρχε καμία άλλη διαθέσιμη επιλογή. Εάν έλιωνε ο αντιδραστήρας οι επιπτώσεις θα ήταν ανυπολόγιστες, ενώ υπήρχε πάντα η ισχυρή πιθανότητα πίσω στη Σοβιετική Ένωση η απώλεια του υποβρυχίου να αποδιδόταν σε εχθρική ενέργεια, πράγμα που θα οδηγούσε σε πολύ επικίνδυνη κλιμάκωση. Ακόμη και στον πόλεμο.
Η απόφαση του Αρχίποφ να στείλει τους μηχανικούς του έσωσε τον κόσμο, όχι όμως και το πλήρωμά του.
Μέσα σε ένα μήνα από το γεγονός ολόκληρη η ομάδα που επιδιόρθωσε το πρόβλημα είχε χάσει τη ζωή της λόγω της έκθεσης στη ραδιενέργεια. Στο αμέσως επόμενο διάστημα άλλοι 15 ναύτες πέθαναν στα νοσοκομείο. Αν συνυπολογίσει κανείς και τα 11 άτομα που σκοτώθηκαν σε δυστύχημα κατά τη διάρκεια κατασκευής του υποβρυχίου, καταλαβαίνει γιατί το Χόλιγουντ (σε ταινία για τα περιστατικά που έλαβαν χώρα σε αυτό) το χαρακτήρισε «The Widowmaker». Όσοι πάντως πίστευαν στα σημάδια και τους οιωνούς, είχαν ανησυχήσει καθώς δεν έσπασε το μπουκάλι σαμπάνιας στην τελετή που παραδοσιακά γίνεται σε κάθε παρθενικό απόπλου πλοίου…
Ξανά τα ίδια και χειρότερα
Μερικούς μήνες αργότερα η μοίρα έστειλε τον Αρχίποφ σε άλλο ένα, ακόμη πιο τρομακτικό ραντεβού με την ιστορία και το θάνατο. Βρισκόμαστε στον Οκτώβρη του 1962, στην καρδιά του «Ψυχρού Πολέμου», όπως αυτός εξελισσόταν κατά τη διάρκεια της Κρίσης των Πυραύλων στην Κούβα. Το γεγονός με το οποίο η ανθρωπότητα φλέρταρε όσο ποτέ με το τέλος της. Τέσσερα υποβρύχια τύπου Β-59 συνοδεύουν τα σοβιετικά πλοία που μεταφέρουν τους πυραύλους. Γίνονται, όμως, αντιληπτά από την αμερικανική νηοπομπή που καταφέρνει να αποκόψει το ένα από αυτά από τα υπόλοιπα και στη συνέχεια του ρίχνει βόμβες βυθού προκειμένου να το αναγκάσει να ανέβει στην επιφάνεια.
Το «κρυφτούλι» συνεχίζεται για καιρό και στην προσπάθειά του να αποφύγει τα χτυπήματα το υποβρύχιο καταδύεται σε μεγαλύτερο βάθος, όπου πλέον η επικοινωνία καθίσταται αδύνατη. Πλέον οι αξιωματικοί βρίσκονται αντιμέτωποι με ένα φρικτό δίλημμα. Να απαντήσουν ή όχι; Βέβαιος πως στην επιφάνεια της θάλασσας μαίνεται πόλεμος, ο διοικητής του Β-59 αποφασίζει να εκτοξεύσει τορπίλες με πυρηνικές κεφαλές εναντίον του στολίσκου των ΗΠΑ. Ο κομισάριος του Κόμματος, που υποχρεωτικά βρισκόταν σε κάθε αποστολή, συναινεί και πλέον όλα κρίνονται από την ψήφο του Αρχίποφ. Αν πει και αυτός «ναι», το μόνο που απομένει είναι μια διαταγή και το πάτημα ενός κουμπιού. Αν και τυπικά ήταν υποδιοικητής του συγκεκριμένου σκάφους, λόγω της φήμης του μετά το περιστατικό με το Κ-19, φέρει τον τίτλο του διοικητή της μικρής νηοπομπής των τεσσάρων υποβρυχίων κι έτσι η ψήφος του θεωρείται ισότιμη.
Το δικό του βέτο δεν επιτρέπει στον ανώτερό του να υλοποιήσει το σχέδιό του.
Αντί για εντολή «πυρ», δίνεται εκείνη για ανάδυση. Όταν αυτό συμβαίνει, ο κόσμος έχει μείνει ο ίδιος. Δεν υπάρχει πόλεμος. Το πλήρωμα κοιτά ξανά με ευγνωμοσύνη τον Αρχίποφ. Όπως θα έπρεπε να κάνει και η ανθρωπότητα στο σύνολό της για τον αξιωματικό που δύο φορές έτυχε να βρεθεί στη σωστή θέση και να πάρει τη σωστή απόφαση.
Τιμές
Το 2006 ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ πρότεινε όλο το πλήρωμα του Κ-19 για μετά θάνατο απονομή του Βραβείου Νόμπελ Ειρήνης (με το οποίο είχε τιμηθεί ο ίδιος το 1990). Η πρότασή του δεν έγινε αποδεκτή κι έτσι αυτή η θυσία δεν έλαβε την αναγνώριση που της άξιζε. Ο Αρχίποφ συνέχιζε, πάντως, να ανεβαίνει την κλίμακα της ιεραρχίας, έχοντας αποκτήσει θρυλική φήμη στο σοβιετικό ναυτικό. Υπηρέτησε μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ’80 και πέρασε τα τελευταία χρόνια της ζωής του ήσυχα σε κάποιο προάστιο της Μόσχας.
Πέθανε στις 19 Αυγούστου του 1998, με το θάνατό του να αποδίδεται σε μεγάλο βαθμό σε επιπλοκές της υγείας του λόγω της έκθεσης σε ραδιενέργεια. Μόλις 9 μέρες μετά έφευγε από τη ζωή και ο διοικητής του Β-59 που θα είχε συνδέσει το όνομά του με την καταστροφή. Ευτυχώς η ανθρωπότητα επιβίωσε και μπορεί σήμερα να τον θυμάται. Λεγόταν Βαλεντίν Γκριγκορίεβιτς Σαβίτσκι και -ευτυχώς- υποχώρησε μπροστά στο σθένος και το πείσμα του Αρχίποφ.