H Σίντυ Χατζή είναι από τους λίγους ανθρώπους μέσα στην εποχή της πανδημίας που κατάφερε να ζήσει σε τέσσερις χώρες και δύο διαφορετικές ηπείρους τις κοσμοϊστορικές αλλαγές του πλανήτη και των κατοίκων του σε όλα τα επίπεδα, λόγω του κορωνοϊού. Η 24χρονη ανθρωπολόγος για ακαδημαϊκούς και επαγγελματικούς λόγους βρέθηκε να ταξιδεύει σε διάφορες γωνιές της Γης, μέσα σε μία περίοδο εγκλεισμού για μεγάλο μέρος των κατοίκων του πλανήτη και μας διηγήθηκε τις εμπειρίες της από τα 4 lockdown που έζησε στα δύο κύματα του ιού.
Η κάτοχος μεταπτυχιακού στις κοινωνικές επιπτώσεις του covid-19, είδε τον τίτλο του μεταπτυχιακού της να αλλάζει λόγω ανάγκης, έζησε δίμηνη ολική απαγόρευση κυκλοφορίας στη Σρι Λάνκα, επέστρεψε στην Ευρώπη και έχει πολλά να πει συγκρίνοντας τα μέτρα, τους ανθρώπους, τις κυβερνήσεις αλλά και τις θρησκείες των λαών.
Μέσα σε λίγους μήνες κατάφερε να βρεθεί από το Άμστερνταμ στην Μπαντούλα της Σρι Λάνκα, να γίνει viral στην τηλεόραση της χώρας με τη συμμετοχή της σε ρεπορτάζ για τη μελέτη της στους ντόπιους κατοίκους, έζησε το δεύτερο lockdown της οργανωμένης Γερμανίας στην Φρανκφούρτη και τώρα βιώνει το πιο σκληρό μέρος του δεύτερου κύματος του ιού στην Αθήνα.
Θέλεις να μας πεις λίγα λόγια για τις σπουδές σου που σε έφεραν εν μέσω πανδημίας να ταξιδεύεις σε 4 χώρες, 2 ηπείρους και να ζεις 4 διαφορετικά lockdown;
Ο τίτλος του μεταπτυχιακού μου είναι Ιατρική Ανθρωπολογία (Μedical Anthopology) στο Πανεπιστήμιο του Άμστερνταμ και κομμάτι της διπλωματικής για κάθε φοιτητή είναι η παρουσίαση μιας ανθρωπολογικής έρευνας. Ιδανικά κάθε φοιτητής θα πρέπει να ταξιδέψει και να κάνει την έρευνα στο πεδίο, στο μέρος που επιλέγει να μελετήσει. Εγώ είχα επιλέξει τη Σρι Λάνκα, ήθελα πολύ να πάω και είχα παρουσιάσει την πρόταση στο πανεπιστήμιό μου και θέμα της είχε τους ντόπιους κατοίκους της Σρι Λάνκα που ονομάζονται Βέντα.
Είχα αποφασίσει να μελετήσω τους ιθαγενείς και τα δικαιώματά τους στη γη και γι’ αυτόν τον λόγο είχα βρει έναν καθηγητή-μέντορα στη Σρι Λάνκα με τον οποίο μελετούσαμε και οργανώναμε την έρευνα αυτή. Όμως αυτή η έρευνα αυτή λόγω κορωνοϊού δεν έγινε.
Μπορείς να μας κάνεις μία σύντομη περιγραφή χωροχρονικά πώς ξεκίνησε όλη αυτή η περιπέτειά σου μέσα στην πανδημία, από το πρώτο ως το δεύτερο κύμα; Πώς αντιμετώπιζαν στην αρχή όλο αυτό το κοσμοϊστορικό γεγονός;
Από το Άμστερνταμ έφυγα 13 Μαρτίου και ήδη είχε ξεκινήσει η τρέλα του κορωνοϊού στην πόλη. Εξάλλου το Άμστερνταμ είναι μία άκρως τουριστική πόλη ολόκληρο τον χρόνο. Ο φόβος και η ανησυχία υπήρχε για ενάμιση περίπου μήνα από τα τέλη Ιανουαρίου αλλά όχι σε υψηλά επίπεδα, κανείς από τους τουρίστες ή τους Ολλανδούς δε φορούσε μάσκες, δεν κρατούσαν αποστάσεις αν και κρούσματα ιού υπήρχαν στη χώρα.
Η μόνη συζήτηση που υπήρχε ως τότε ήταν για την καταστροφική επίπτωση του κορωνοϊού στην Ιταλία αλλά ακόμα κανείς δεν το είχε πάρει ως θέμα που πρέπει άμεσα να λυθεί στο Άμστερνταμ. Τα μόνα προσωπικά παραδείγματα που είχα ήταν με τον φόβο για τον ιό, ο οποίος εκδηλώθηκε απ’ τη συγκάτοικό μου, ήταν όταν έπρεπε να νοικιάσουμε το διαμέρισμα σε φοιτήτριες με καταγωγή από την Ιταλία.
Εκείνη την περίοδο δούλευα ως part time ξεναγός και ερχόμουν συνέχεια σε επαφή με Ευρωπαίους τουρίστες. Ήταν τέλη Φεβρουαρίου όταν ξεκινήσαμε να συζητάμε σοβαρά τον φόβο της διασποράς του ιού αλλά παρόλα αυτά δεν υπήρχαν εξτρά μέτρα από το τουριστικό γραφείο που συνεργαζόμουν, ούτε νέες οδηγίες και κατευθυντήριες γραμμές.
Ετοιμαζόμουν να φύγω για Σρι Λάνκα, θα επέστρεφα το καλοκαίρι και προγραμμάτιζα με το γραφείο να δουλέψω μόλις επιστρέψω. Δεν είχαμε καταλάβει το συνταρακτικό και ιστορικό γεγονός την πανδημίας που δε θα μας επέτρεπε να επιστρέψουμε για πολύ καιρό στην κανονικότητά μας. Δε θεωρούσαμε ότι θα κρατήσει όλο αυτό, θα κάνει τον κύκλο του και κανονικά το καλοκαίρι θα δουλεύουμε ατέλειωτες ώρες λόγω του τεράστιου τουρισμού στην πόλη.
Το τουριστικό γραφείο είχε μία ανησυχία για τον Μάρτιο, ίσως και τον Απρίλιο, για τα πεσμένα νούμερα του τουρισμού όμως σχεδίαζε προγράμματα και ζητούσε διαθεσιμότητες από τους εργαζόμενους για τη full σεζόν του καλοκαιριού που υπολόγιζαν να έχουν. Αυτό με καθησύχαζε για την επιστροφή μου από τη Σρι Λάνκα ότι θα ‘χω δουλειά, θα μείνω να δουλέψω μία σεζόν, χωρίς να χρειαστεί να επιστρέψω στην Ελλάδα.
Φεύγεις από το Άμστερνταμ για Σρι Λάνκα. Πώς είναι οι πρώτες ημέρες και τι αλλαγές βλέπεις ανάμεσα στις δύο χώρες και τις δύο ηπείρους; Πώς ήταν τα πρωτόκολλα ασφαλείας σε κάθε χώρα;
Λίγο πριν φύγω για Σρι Λάνκα, μέσα Μαρτίου, έπρεπε να κάνω εμβόλια και στο ιατρικό κέντρο που βρέθηκα ρώτησα αν θα πρέπει να έχω μάσκα. Η διευθύντρια της κλινικής μου είπε ότι δε χρειάζεται να φορώ μάσκα αν δεν έχω τον ιό. Η μάσκα είναι για όσους έχουν τα συμπτώματα, για να μη κολλήσουν τους άλλους. Τόσους μήνες μετά, τώρα που γνωρίζουμε καλύτερα πώς λειτουργεί ο ιός, βλέπουμε πόσο προβληματικό ήταν αυτό σαν λογική αλλά και φαινόταν και η περιορισμένη γνώση για τα του ιού εκείνη την περίοδο ακόμα και από τους ειδικούς.
Θα ταξίδευα με αεροπλάνο από την Πολωνία με transit. Με συμβούλεψαν μόνο, στο πολύωρο ταξίδι με τρένο στη Σρι Λάνκα, να ανοίξω το παράθυρο αν κάποιος καθόταν δίπλα μου. Στην Πολωνία υπήρχε μεγαλύτερη προετοιμασία για τον ιό, με θερμομέτρησαν αρκετές φορές, όλοι φορούσαν μάσκα, μας πήραν τα στοιχεία από πού ταξιδεύουμε και πού πάμε.
Φτάνω στην πρωτεύουσα της Σρι Λάνκα το Κολόμπο και μαθαίνω από την ιδιοκτήτρια του χόστελ, η οποία γνώριζε λίγα ελληνικά αφού είχε δουλέψει στην Κύπρο νεότερη, ότι υπήρχαν δύο κρούσματα ντόπιων στη χώρα, που είχαν νοσήσει ήδη. Μέχρι εκείνο το σημείο, τα κρούσματα ήταν από Ιταλούς τουρίστες που έμπαιναν σε καραντίνα και είχαν ταξιδέψει έχοντας γνώση ή υποψίες ότι ταξιδεύουν μεταφέροντας τον ιό.
Μου μεταφέρθηκαν και οι πρώτες αντιδράσεις των ντόπιων για τους τουρίστες από την Ευρώπη οι οποίοι λειτουργώντας εγωιστικά έφερναν τον ιό σε μία χώρα με φτωχό σύστημα υγείας, απλά για να μη χαλάσουν τις διακοπές τους. Έφυγα την επόμενη ημέρα για την Μπαντούλα και ήταν η πρώτη φορά που προμηθεύτηκα μάσκα.
Το πρώτο lockdown το έζησες στην Μπαντούλα; Τι χαρακτηριστικά είχε σε σχέση με αυτά που γνωρίζουμε στην Ελλάδα;
Φτάνω στην Μπαντούλα και μου λένε ότι θα μείνω σε καραντίνα μόνο πέντε ημέρες. Υπολόγιζα ότι λίγες ημέρες μετά θα ξεκινούσα κανονικά την έρευνά μου καθώς τα κρούσματα ήταν ελάχιστα στη χώρα. Παρόλα αυτά ακριβώς την επόμενη ημέρα ανακοινώνεται lockdown και καθολική απαγόρευση κυκλοφορίας.
Η απαγόρευση κυκλοφορίας στη Σρι Λάνκα δε γινόταν με τη σχετική ελευθερία μέσω sms. Ήταν καθολική για μία εβδομάδα, κατά τη διάρκεια της οποίας είχες μία μέρα και κάποιες ελάχιστες ώρες σε αυτή για να βγεις και να ψωνίσεις ό,τι χρειάζεσαι. Δεν μπορούσες να βγεις για περπάτημα, ήταν αρκετά δύσκολο και περίεργο έχοντας στο μυαλό μου την καραντίνα όπως μου τη μετέφεραν φίλοι από την Ελλάδα και την Αλβανία.
Ενώ μας είχαν ειδοποιήσει ότι θα μείνουμε σε απαγόρευση κυκλοφορίας για 3 μέρες μέχρι να μετρήσουν τα κρούσματα, προφανώς ο αριθμός τους είχε αυξηθεί πολύ και η απαγόρευση πήρε παράταση για 15 ημέρες. Και μετά για ακόμα έναν μήνα. Μετά τις 60 ημέρες καθολικής απαγόρευσης τέθηκε το θέμα αντισυνταγματικότητας της απαγόρευσης για τόσο πολύ καιρό.
Θεωρήθηκε ότι υπήρξε έκτακτη ανάγκη για απαγόρευση πάνω από 60 ημέρες, αν είχε επίσημα θεωρηθεί αντισυνταγματικό θα έπρεπε να γίνουν εκλογές, κάτι που όπως καταλαβαίνεις δε θα μπορούσε να γίνει. Παρότι υπήρχαν συζητήσεις για τη νομιμότητα των μέτρων, ακόμα και σε μία τέτοια περίοδο, η απαγόρευση κυκλοφορίας και το lockdown κράτησε κάτι παραπάνω από 70 ημέρες και έληξε μέσα Μαΐου.
Η έρευνά σου επηρεάστηκε εφόσον όλα γύρω σου άλλαζαν;
Η έρευνά μου δεν μπορούσε να γίνει ούτε διαδικτυακά όπως οι φοιτητές στην Ευρώπη, το ίντερνετ για τη Σρι Λάνκα είναι ένα σπάνιο αγαθό, ακόμα και το τηλέφωνο είναι, πόσο μάλλον για μία μικρή πόλη όπως η Μπαντούλα, στην οποία βρισκόμουν. Εξάλλου το θέμα της έρευνάς μου ήταν οι ιθαγενείς της χώρας, οι οποίοι ζούσαν στη ζούγκλα και ο μόνος τρόπος μελέτης τους ήταν να τους συναντήσω κατά πρόσωπο.
Όλη η έρευνά μου είχε μπει στην άκρη και παρόλο που στην αρχή δεν ανησυχούσα για μια πιθανή καθυστέρηση λίγων εβδομάδων, βάζοντας την υγεία σε προτεραιότητα, αυτό άλλαξε στη συνέχεια. Δεν ήξερα καν αν έχει νόημα να περιμένω γιατί κανείς δεν ήξερε πότε θα τελειώσει αυτό. Από το πανεπιστήμιο του Άμστερνταμ μου είχαν προτείνει να επιστρέψω όμως εγώ δεν το έκανα. Ένιωθα πιο ασφαλής στη Σρι Λάνκα με πολύ λιγότερα κρούσματα. Από την αρχή της καραντίνας μέχρι τον Ιούλιο, επισήμως οι θάνατοι στη Σρι Λάνκα ήταν μόλις 11. Στην Μπαντούλα όπου ζούσα δεν είχαμε καθόλου κρούσματα. Δεν ήταν μόνο ακαδημαϊκό το θέμα πια αλλά θέμα ασφάλειας.
Με το που έγινε το lockdown στη Σρι Λάνκα τα ιδιωτικά κέντρα υγείας έγιναν δημόσια και τα τεστ γινόντουσαν δωρεάν. Υπήρχε όμως περιορισμένος αριθμός τεστ τα οποία γινόντουσαν μόνο σε ανθρώπους με σοβαρά συμπτώματα.
Υπήρξε κάποια στιγμή που έζησες από μέσα τον εφιάλτη του ιού;
Δύο εβδομάδες από τη στιγμή που μπήκα στη χώρα παρουσίασα πυρετό και πήγαν στο νοσοκομείο. Μου χορηγήθηκε παρακεταμόλη, μετρήθηκε ο πυρετός μου από τους νοσοκόμους και τους γιατρούς οι οποίοι ήταν υπερπροστατευμένοι. Με διπλές μάσκες, μάσκα ματιών, με ολόσωμες προστατευτικές στολές που έβλεπα μόνο στα ρεπορτάζ της τηλεόρασης. Το νοσοκομείο μύριζε χλωρίνη από χιλιόμετρα ενώ τρόμαξαν όταν με είδαν αλλά κάπως ηρέμησαν όταν έμαθαν ότι δεν είχα άλλα συμπτώματα, βήχα, πόνο αλλά μόνο πυρετό.
Μου είπαν ότι μπορώ να φύγω και να επιστρέψω σπίτι. Γύρισα και σε 2-3 μέρες ο πυρετός είχε πέσει και με επισκέφτηκε απεσταλμένος επόπτης του υπουργείου υγείας τέσσερις ημέρες μετά. Ο λόγος ήταν για να χαρτογραφηθούν όλα τα πιθανά κρούσματα καταγράφοντας όλα τα στοιχεία όσων νόσησαν και ειδικά όσων είχαν μπει στη χώρα.
Πώς λειτούργησε όλο αυτό το σύστημα χαρτογράφησης των ασθενών;
Ήταν πολύ σημαντική η χαρτογράφηση αυτή γιατί μετά από ένα μήνα υπήρχε επιβεβαίωση ξανά αν ήμαστε καλά, ξανά καταγραφή μας, κάτι που δεν είχε γίνει στην Ολλανδία που απλά έπαιρναν τα στοιχεία στο αεροδρόμιο. Θεωρώ ότι η Σρι Λάνκα κράτησε χαμηλά τα κρούσματά της λόγω αυτής της χαρτογράφησης ντόπιων και ξένων, σε συνδυασμό με το lockdown, το οποίο από μόνο του δε σε σώζει.
Το αδύναμο σύστημα υγείας τους ήταν δημόσιο αλλά γνώριζαν τα κενά του και αντιστάθμισαν τα κενά αυτά με πολλή οργάνωση. Κατά τη διάρκεια της απαγόρευσης εκτός από την αστυνομία περιπολούσε και ο στρατός. Οι μόνοι που έσπασαν την καραντίνα, όπως μετέδιδαν τα ΜΜΕ, ήταν ως επί το πλείστο εξαρτημένοι άνθρωποι που έψαχναν αλκοόλ ή ναρκωτικά.
Το αλκοόλ στη Σρι Λάνκα πωλείται μόνο σε κάβες, οι κάβες ήταν κλειστές, τα ανοιχτά σούπερ μάρκετ δεν πωλούσαν οπότε όποιος ήθελε να βρει αλκοόλ έπρεπε να σπάσει την καραντίνα και να ψάξει στη μαύρη αγορά. Περίπου το ίδιο γινόταν με τα τσιγάρα.
Υπήρξαν περιστατικά που θυμάσαι λόγω σπασίματος της καραντίνας να ξεκινάει υπερμετάδοση του ιού;
Θυμάμαι ένα περιστατικό με αστυνομία να κυνηγάει ομάδα τοξικομανών που είχαν σπάσει την καραντίνα, να έρχονται σε σύγκρουση και επαφή μεταξύ τους, ο ένας να κολλάει τον άλλο και προφανώς λόγω του υπέρμετρου ζήλου της αστυνομίας να μεταφέρουν τον ιό στις οικογένειές τους. Στο τέλος της ημέρας ο λόγος της καραντίνας δεν ήταν για να τρομοκρατεί τις μειοψηφίες ούτε για να το παίρνουν προσωπικά στρατός και αστυνομία και να μην τηρεί τα μέτρα.
Σε γενικές γραμμές ο κόσμος δεν φαινόταν να διαμαρτύρεται, με όσους μιλούσαν αγγλικά και μπορούσα να συζητήσω φαινόντουσαν να μην παραπονιούνται ιδιαίτερα. Το έπαιρναν ως δεδομένο, περίμεναν να κάνει τον κύκλο του και να περάσει έχοντας μεγάλη εμπιστοσύνη στην κυβέρνηση. Από το μεγαλύτερο κομμάτι του πληθυσμού. Κατά τη διάρκεια της καραντίνας υπήρξε εκτίμηση για τις μεγάλες προσπάθειες και τη διαχείριση της κυβέρνησης στην κρίση αυτή.
Με όσους μίλησα εκτίμησαν ότι πέρασαν χρόνο με τις οικογένειές τους και συνέχιζαν να πληρώνονται καθ’ όλη τη διάρκεια της καραντίνας. Δόθηκαν επιδόματα σε ανθρώπους που πληρούσαν τα κριτήρια της φτώχιας, αλλά και σε ανέργους.
Τι έγινε με τη συνέχεια της έρευνάς σου μέσα στην απαγόρευση;
Πλέον και να ήθελα να φύγω από τη χώρα δεν μπορούσα, είχαν απαγορευτεί οι πτήσεις και έψαχνα τρόπο να συνεχίσω και να ολοκληρώσω το μεταπτυχιακό μου. Έτσι όπως εξελίχθηκαν τα πράγματα είδα ότι το μοναδικό πράγμα που μπορούσα πια να μελετήσω ήταν ο κορωνοϊός. Συγκεκριμένα οι κοινωνικές συνέπειες του κορωνοϊού στη Σρι Λάνκα. Αυτός είναι και ο τίτλος της πτυχιακής μου που παρουσίασα τελικά.
Ήταν κάτι εν εξελίξει, κάτι που μαθαίναμε όλοι καινούρια πράγματα μέρα με τη μέρα και αυτό με τρόμαζε. Ήταν μία έρευνα που δεν είχε την προετοιμασία πολλών μηνών που χρειάζονται αυτές οι έρευνες, ούτε είχε το ενδιαφέρον ετών το οποίο έχουν οι αντίστοιχες έρευνες σε ακαδημαϊκό επίπεδο. Οπότε έλεγα πώς θα οργανώσω συνεντεύξεις με ντόπιους για ένα θέμα που δε γνώριζα ούτε εγώ ούτε οι γύρω μου τόσο καλά. Με είχε τρομάξει αλλά ήταν και η μόνη μου λύση.
Δεν μπορούσα να επιστρέψω στο αρχικό πλάνο έρευνάς μου γιατί οι αυτόχθονες είχαν μεταφερθεί ακόμα πιο βαθιά στη ζούγκλα και είχαν αφήσει τα χωριά τους τα οποία πριν τα επισκέπτονταν τουρίστες. Ήταν και το μοναδικό έσοδο των ανθρώπων αυτών, αλλά πλέον είχαν απαγορεύσει τις επισκέψεις τουριστών και είχαν χαθεί μέσα στη ζούγκλα.
Άρα από ανάγκη ξεκίνησα να μελετάω πια το θέμα του κορωνοϊού όχι μόνο για την ατομική μου προστασία αλλά και ως κάτι που μπορούσα να μελετήσω ανθρωπολογικά και κοινωνιολογικά. Να συγκρίνω την κατάσταση της Σρι Λάνκα με την Ελλάδα, την Ολλανδία και να οργανώνω συνεντεύξεις με τον μέντορα καθηγητή μου και όλους τους καθηγητές στο πανεπιστήμιο της Μπαντούλα. Με βοήθησαν όλοι πάρα πολύ, χωρίς τη βοήθεια αυτών δε θα μπορούσε να γίνει τίποτα. Αυτοί μου έδωσαν πολλές ιδέες, μου έφεραν όλες τις επαφές, με βοήθησαν να φτιάξω ένα σχεδιάγραμμα της έρευνας. Μόνη μου δε θα μπορούσα να τα καταφέρω, πήγαινα στα τυφλά και ξεκινάμε τελικά τις πρώτες τέσσερις συνεντεύξεις.
Τι άλλαξε στη χώρα όσο ετοιμαζόσουν για τη νέα πτυχιακή σου; Υπήρξαν αρνητές του ιού, της μάσκας, οπαδοί θεωριών συνωμοσίας όπως γινόταν στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ;
Από αυτό το σημείο οι μάσκες γίνονται υποχρεωτικές, τα χέρια πρέπει να πλένονται πιο συχνά αλλά δε δυσανασχετούν για τα μέτρα της κυβέρνησης. Δεν είχα δει αρνητές μάσκας αλλά η πρώτη και μόνη φορά που θυμάμαι να είδα κάτι που θύμιζε θεωρίες συνωμοσίας ήταν από έναν 25χρονο φοιτητή από το Αφγανιστάν, στην πρώτη μου συνέντευξη, ο οποίος μου δήλωσε πως ο ιός φτιάχτηκε σε εργαστήριο στην Κίνα, συνδέοντάς το με το γνωστό πλέον βίντεο TedeX του Μπιλ Γκέιτς.
Σίγουρα τον πρώτο καιρό υπήρχαν μύθοι για το πώς κυκλοφορεί ο ιός. Παράδειγμα ήταν η απαγόρευση των παγωτατζήδων, η απαγόρευση των κλιματιστικών και των ανεμιστήρων ώστε να διατηρούμε ένα όσο πιο ζεστό περιβάλλον γίνεται. Υποτίθεται η θερμότητα κατέστρεφε τον ιό. Όσο ζεστή και αν ήταν η Σρι Λάνκα, οι 42°C που είχα συναντήσει ή το να πίνουμε ζεστά τσάγια δεν κατέστρεφε τον ιό.
Πόσο πολύ εμπιστεύονται τη σύγχρονη ιατρική και τι άλλες μορφές συνάντησες στη Σρι Λάνκα;
Πολλοί κάτοικοι της Σρι Λάνκα εμπιστεύονται την παραδοσιακή ιατρική για να προστατευτούν, τη λαϊκή ιατρική. Αυτό αποτέλεσε και το δεύτερο μέρος της πτυχιακής μου, για το πώς χρησιμοποιήθηκε η παραδοσιακή ιατρική για να βοηθήσει στην κατάσταση με τον κορωνοϊό. Η Αγιουβέρδα, όπως τη λένε στη Σρι Λάνκα, είναι επικυρωμένος τρόπος ιατρικής με ειδικές κλινικές παραδοσιακής ιατρικής, οι οποίες είναι δημόσιες.
Δεν υποστηρίζουν ότι μπορούν να γιατρέψουν τον κορωνοϊό, δεν έχουν κάποιο εμβόλιο, αλλά υποστηρίζουν ότι μπορούν να κρατήσουν σε έναν έλεγχο τα συμπτώματά του. Με τσάγια, μείγματα και παραδοσιακές μεθόδους. Ήταν πάρα πολύ σημαντικό για τους ανθρώπους της χώρας και πίστευαν ότι η διατροφή τους συντελούσε στο να μένουν τα κρούσματα χαμηλά στη χώρα.
Τα πολύ καυτερά καρυκεύματα, το πολύ ζεστό τσάι βοηθάει την υγεία τους. Εννοείται πως αν νοσούσαν θα πήγαιναν σε βιοϊατρικα νοσοκομεία όμως θεωρούσαν ότι ο τρόπος ζωής τους θα κρατούσε σε ήπια μορφή τα συμπτώματα του ιού. Η παραδοσιακή ιατρική δεν έρχεται σε σύγκρουση με τη δυτική ιατρική, συνεργάζονται και μπορούν να πάρουν θετικά στοιχεία και από τα δύο είδη ιατρικής.
Νοσοκομείο παραδοσιακής ιατρικής στη Σρι Λάνκα.
Πώς βρήκες την Ολλανδία και το Άμστερνταμ όταν επέστρεψες, μετά το τέλος του πρώτου κύματος στην Ευρώπη;
Επέστρεψα και περίμενα ότι θα δω μέτρα στα επίπεδα της αυστηρότητας της Σρι Λάνκα αλλά έπαθα σοκ από το πόσο χαλαρά ήταν τα πράγματα στο Άμστερνταμ. Δεν υπήρχε πουθενά υποχρεωτική χρήση μάσκας παρά μόνο στο τραμ. Υπήρχε μόνο η αυτοδιάθεση σε όποιον ήθελε να φορέσει αλλά δεν είχε καμία σχέση με τη Σρι Λάνκα.
Η εστίαση ήταν ανοιχτή, τα μπαρ, τα μουσεία, το λιανικό εμπόριο, τα ΜΜΜ, το μόνο που είχε κλείσει ήταν τα κλαμπ. Υπήρχε μόνο πολύ λίγη δουλειά στον τουρισμό, ο οποίος υπέφερε αρκετά όλο το καλοκαίρι, με τουρίστες να ακυρώνουν πακέτα. Υπήρχαν μόνο τουρίστες από τα χερσαία σύνορα, κυρίως Γερμανοί.
Κατά τα άλλα η ζωή στην πόλη ήταν όπως την άφησα παρόλο τον μεγάλο αριθμό κρουσμάτων. Το μόνο που άλλαξε αρχές Αυγούστου ήταν η υποχρεωτική χρήση μάσκας μέσα στα σούπερ μάρκετ. Αρχές Οκτωβρίου λίγο πριν φύγω από το Άμστερνταμ έρχεται το δεύτερο lockdown στη χώρα, κλείνουν εστιατόρια, μπαρ αλλά ο κόσμος συνεχίζει να μη φοβάται.
Τι πιστεύεις ότι τους έκανε τόσο ψύχραιμους;
Οι Ολλανδοί έχουν απόλυτη εμπιστοσύνη στο σύστημα υγείας της χώρας. Εμπιστεύονται το ιατρικό προσωπικό, τις ιατρικές δομές της χώρας. Οπότε ξέρουν ότι δε θα περάσουν τόσο δύσκολα αφού το κράτος θα τους προσφέρει τα πάντα και θα το περάσουν πολύ πιο άνετα.
Ούτε το κράτος ενίσχυσε τον φόβο, μόνο μετά από κάποιο σημείο έκαναν τη μάσκα υποχρεωτική στα Μέσα.
Στη Γερμανία πώς βρέθηκες; Πώς ήταν η κατάσταση εκεί δεδομένου ότι την επισκέφτηκες ενώ το δεύτερο κύμα είχε έρθει στην Ευρώπη και ξεκινούσαν οι χώρες τα δεύτερα lockdown.
Bρέθηκα στην Φρανκφούρτη, δοκιμάζοντας εκεί την τύχη μου αφού δεν κατάφερα να βρω εργασία στο Άμστερνταμ. Εκεί συνάντησα περίπου την ίδια κατάσταση με το Άμστερνταμ. Τα μαγαζιά ανοιχτά, η εστίαση ανοιχτά, μάσκα φορούσαμε μόνο όταν μπαίναμε σε κλειστούς χώρους, αλλά η νυχτερινή ζωή συνεχιζόταν κανονικά, απλά χωρίς τουρίστες. Σαν να μη συμβαίνει τίποτα και στη Γερμανία.
Η απάντηση και για τους Γερμανούς ήταν η ίδια. Έχουν απόλυτη εμπιστοσύνη στο ισχυρό σύστημα υγείας. Θεωρούν ότι έχουν ένα από τα καλύτερα του κόσμου, προετοιμασμένο για να αντιμετωπίσει τέτοιες κρίσεις. Οπότε δε φοβόντουσαν να νοσηλευτούν.
Εσύ φοβόσουν; Και πού αισθάνθηκες περισσότερο φόβο; Στη Σρι Λάνκα ή στην Ευρώπη;
Πρώτη φορά που φοβήθηκα ήταν όταν επέστρεψα στο Άμστερνταμ από την Σρι Λάνκα. Μελετούσα τον αριθμό των κρουσμάτων που αυξάνονταν, τις στατιστικές της χώρας και ένιωθα ανασφάλεια για πρώτη φορά. Δεν είχα νοιώσει έτσι στην Μπαντούλα ακόμα και αν βρισκόμουν στο πεδίο και έπαιρνα συνεντεύξεις. Στο Άμστερνταμ ήταν η πρώτη φορά που όλοι αρχίσαμε να έχουμε γνωστούς οι οποίοι υπήρξαν κρούσματα του ιού.
Πότε γύρισες στην Ελλάδα και τι συνάντησες επιστρέφοντας κατά τη διάρκεια του δεύτερου lockdown, ίσως στην πιο δύσκολη περίοδο της χώρας στην πανδημία;
Όπως οι περισσότεροι νέοι αναγκάστηκα να διακόψω τα ακαδημαϊκά και επαγγελματικά μου σχέδια στην Ευρώπη, όπου ήλπιζα να δραστηριοποιηθώ αλλά τα lockdown σε Ολλανδία και Γερμανία δεν βοήθησαν. Μας άφησε στο κενό όλους τους απόφοιτους που προσπαθούσαμε να κάνουμε σχέδια.
Τι παρατήρησες στην Ελλάδα στο θέμα εμπιστοσύνης του κόσμου προς την κυβέρνηση και τα μέτρα;
Γυρνώντας στην Ελλάδα παρατηρώ ότι δεν υπάρχει εμπιστοσύνη του κόσμου στην κυβέρνηση, δεν έζησα το πρώτο lockdown αλλά ενημερωνόμουν από συγγενείς και φίλους. Η διάθεση του κόσμου να εμπιστευτεί έχει μειωθεί, το ίδιο και η υπομονή του. Δεν βιώνουν με τον ίδιο τρόπο τα δύο lockdown και είναι κατανοητό. Είχαν τον χρόνο να παρατηρήσουν τα λάθη, τις παραλήψεις και όσα η κυβέρνηση δεν κατάφερε να κάνει στους μήνες που είχε για να προετοιμαστεί.
Δεν πήρε κάποια μαθήματα, δεν προετοιμάστηκε σε σημαντικά προβλήματα όπως ο αριθμός και η πληρότητα των ΜΕΘ. Δεν επενδύθηκαν χρήματα σε ένα δεδομένα αδύνατο σύστημα υγείας, παρότι υπήρξε ένα αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα ανάμεσα στα δύο lockdown.
Σε αντίθεση με τη Σρι Λάνκα που υπήρχε σχεδόν τυφλή εμπιστοσύνη, εδώ υπάρχει κριτική από τον κόσμο που ξεχωρίζει τα λάθη της κυβέρνησης, τα σημεία που τα μέτρα έχουν κενά και τις παραλείψεις, πράγμα υγειές.
Πώς βλέπεις σαν ανθρωπολόγος τους αρνητές του ιού, της μάσκας αλλά και τους συνωμοσιολόγους στην Ελλάδα σε σχέση με την Ευρώπη;
Από αυτά που έχω δει οι αρνητές του ιού είναι περισσότεροι στην Ελλάδα από ό,τι στη Γερμανία και στην Ολλανδία. Η κριτική στην κυβέρνηση είναι λογική αλλά βλέπω ότι κάποιες μειοψηφίες προσπαθούν να την εκμεταλλευτούν.
Αντί να γίνει κριτική στο πώς το κράτος διαχειρίζεται την υγειονομική κρίση γίνεται ένα κριτικό άλμα και κριτικό σφάλμα στο «α δεν υπάρχει ιός». Ή υπάρχει ιός αλλά δεν είναι σοβαρό ή πίσω από όλα τα μέτρα υπάρχει κάτι άλλο. Μας ετοιμάζουν για κάτι άλλο που έρχεται, για κάτι που μαγειρεύεται στα παρασκήνια, πίσω από όλα τα μέτρα κρύβεται κάτι άλλο που θα μας υποδουλώσει, θα μας αποδυναμώσει. Αυτό είναι το σκεπτικό κάθε θεωρίας συνωμοσίας.
Γιατί πιστεύεις, ως επιστήμονας της ανθρωπολογίας, ότι γίνεται όλο αυτό σε τόσο μεγάλο ποσοστό;
Δεν μπορώ να δικαιολογήσω κανέναν που διαδίδει τέτοιες θεωρίες αλλά μπορώ να καταλάβω γιατί αυξάνονται αυτές οι θεωρίες. Καταλαβαίνω ότι κάτι τόσο πρωτόγνωρο και τρομακτικό δε δύναται να το αποδεχτούν όλοι τόσο εύκολα. Όταν δεν υπάρχουν βέβαιες απαντήσεις για το πότε θα τελειώσει όλο αυτό, πότε θα υπάρξει μία μορφή επιστροφή στην κανονικότητα, όταν υπάρχει τόσο άγνωστο και μυστήριο, ίσως είναι έφορο έδαφος για θεωρίες συνωμοσίας.
Οι άνθρωποι θέλουν απαντήσεις και αυτή η ανάγκη μπορεί να οδηγήσει πολλούς ανθρώπους να βρουν κάποιες τέτοιες θεωρίες θελκτικές.
Σούπερ μάρκετ στη Σρι Λάνκα κατά τη διάρκεια του lockdown. Στην είσοδο οι πελάτες πλένουν τα χέρια τους και θερμομετρούνται.
Μπορείς να κάνεις μία σύγκριση στον τρόπο της αστυνόμευσης και του τρόπου επιβολής των μέτρων του lockdown; Αλλά και πώς νοιώθεις εσύ σαν γυναίκα και Ευρωπαία πολίτης στην Αθήνα.
Το πρώτο πράγμα που παρατήρησα είναι πόσο μεγαλύτερη αστυνόμευση υπάρχει στην Ελλάδα αλλά και παρακολούθηση μέσω των sms κάθε κίνησης των πολιτών. Στη Γερμανία υπήρχαν αυξημένες περιπολίες αλλά ο κόσμος μπορούσε να βγει κανονικά, να κάτσει σε παγκάκια σε παρέες από το ίδιο σπίτι, με τα καταστήματα βεβαίως κλειστά.
Όταν έβγαινα σε Ολλανδία και Γερμανία φοβόμουν μήπως κολλήσω από τα αυξημένα κρούσματα, εδώ δεν τον έχω νοιώσει αυτόν τον φόβο. Νοιώθω όμως έναν φόβο για όλη αυτήν την αστυνομοκρατία. Όλο αυτό το σκηνικό μου δείχνει μία πόλη που δεν αναγνωρίζω από τη στιγμή που επέστρεψα. Δε νοιώθω συναισθηματικά και πρακτικά την Αθήνα σαν πόλη μου και σαν γυναίκα με τρομάζει αυτό που βλέπω τώρα.
Φοβάμαι ακόμα και να βγω με τη μητέρα η την αδερφή μου και να κάτσουμε σε παγκάκι μετά από περπάτημα γιατί γνωρίζω και βλέπω την αυθαιρεσία της αστυνομίας και δε θέλω να μπλέξω από το πουθενά.
Στο θέμα των θρησκειών μέσα στην πανδημία, πώς βλέπεις σαν ανθρωπολόγος να το αντιμετώπισαν οι λαοί και οι κυβερνήσεις των χωρών που έζησες; Είδες κάποια ατζέντα πίσω από αποφάσεις που αφορούσαν θρησκευτικά ζητήματα στη διαχείριση της κρίσης του ιού;
Ένα ζήτημα που προέκυψε στη Σρι Λάνκα είχε να κάνει με την ταφή των νεκρών. Η ταφή των νεκρών δεν απαγορεύεται σε καμία χώρα του κόσμου με τον Π.Ο.Υ. να δίνει οδηγίες για το πώς πρέπει να πραγματοποιούνται οι κηδείες και οι ταφές. Παρότι η Σρι Λάνκα συμφώνησε στην αρχή με αυτές τις οδηγίες, για δικούς της λόγους αποφάσισε να απαγορεύσει τις ταφές των νεκρών. Σύμφωνα με το διάγγελμα άνθρωποι που πέθαναν από κορωνοϊό ή υπάρχει υποψία ότι πέθαναν από αυτό θα πρέπει να καίγονται.
Αυτό είναι μεγάλο ζήτημα για τους μουσουλμάνους (περίπου 10% στη χώρα) καθώς σύμφωνα με τη θρησκείας τους αν δε ταφούν οι νεκροί τους αρνείται μία θέση στον παράδεισο. Είναι συγκεκριμένα έθιμα και βήματα που πρέπει να ακολουθηθούν ακριβώς με την κηδεία των μουσουλμάνων. Παρότι έκαναν οι ίδιοι βήματα πίσω στη διαδικασία της ταφής, περίμεναν να θάβουν κανονικά όπως όλος ο κόσμος τους νεκρούς τους.
Παρόλα αυτά η ισλαμοφοβία υπάρχει σε μεγάλο βαθμό στο κράτος της Σρι Λάνκα, ξεκινώντας σταδιακά μετά τους Δίδυμους Πύργους ως καχυποψία και φτάνοντας μέχρι σήμερα. Οι εξτρεμιστικές βουδιστικές οργανώσεις, της βουδιστικής θρησκευτικής πλειοψηφίας στην χώρα, προσπαθούν να καταπνίξουν τις μειονότητες, χριστιανούς, μουσουλμάνους. Το κίνημα της ισλαμοφοβίας έγινε σχεδόν επίσημο μετά το τρομοκρατικό χτύπημα στη χώρα το 2019.
Υπήρξε βίντεο από παρασκήνια πολιτικής εκπομπής στο οποίο εκπρόσωποι του κράτους παραδεχόντουσαν ότι ο λόγος που απαγορεύτηκαν οι ταφές των νεκρών από covid-19 ήταν για να δώσουν ένα μάθημα στους μουσουλμάνους, να καταλάβουν ότι αυτή είναι η χώρα μας και πρέπει να τους διδάξουμε ένα μάθημα, περιορίζοντας τα δικαιώματά τους στη χώρα.
Πώς έχει επηρεαστεί από τον κορωνοϊό και την καραντίνα ο απλός πιστός της κάθε θρησκείας;
Κάνοντας την ίδια ερώτηση στης συνεντεύξεις μου, για το αν έχουν επηρεαστεί θετικά ή αρνητικά από την καραντίνα, παρατήρησα ότι υπήρχαν διαφορετικές απαντήσεις από ανθρώπους που είναι μονοθεϊστές και από πιστούς πολυθεϊστικών θρησκειών.
Οι πρώτοι απαντούσαν κανονικά πως έχουν επηρεαστεί θετικά ή αρνητικά, μπορούσα να συνεννοηθώ, καταλαβαίναμε ο ένας τον άλλον. Όταν ρωτούσα την ίδια ερώτηση σε ινδουιστές και βουδιστές δεν μπορούσαν να καταλάβουν την ερώτηση.
Στη θρησκεία τους, την κουλτούρα τους, τον πολιτισμό τους δεν το έχουν καθόλου το άσπρο – μαύρο, το καλό-κακό. Δεν καταλάβαιναν το «θετικά ή αρνητικά» σαν ερώτηση, τόσο που αναγκάστηκα να αποσύρω την ερώτηση από τις επόμενες συνεντεύξεις. Δεν υπήρχε γι’ αυτούς το καλούπι θετικού ή αρνητικού για έναν ιό. Ο ιός είναι απλά ένα γεγονός που υπάρχει, θα περάσει σαν κύμα από πάνω μας με όσο το δυνατόν λιγότερες επιπτώσεις και θα τελειώσει.
Δεν υπήρχαν τα δύο άκρα στις απαντήσεις. Με επηρέασε θετικά, βρήκα τον εαυτό μου ή αρνητικά πχ με κατέστρεψε οικονομικά κτλ. Υπήρχε μία ψυχρότητα μπορώ να πω. Ένας ρεαλισμός. Όπως μου ανέφερε μία καθηγήτρια βουδιστικών σπουδών, δεν υπάρχει η κανονικότητα της ζωής πριν τον ιό. Δεν μπορεί κάποιος να πει ότι αυτό που ζούσες πριν είναι κανονικότητα και αυτό που ζεις τώρα όχι. Δεν μπορεί κάποιος να σου πει ότι ο τρόπος ζωής που ζούσες πριν ήταν ο σωστός και η νέα ρουτίνα ζωής είναι μία ανωμαλία. Ακόμα και αυτή η ζωή μπορεί να γίνει κανονικότητα, η ζωή είναι αλλαγή.
Τα έκτακτα μέτρα πιστεύεις ότι ήρθαν για να μείνουν; Μέτρα που θα επηρεάσουν μόνιμα και μετά το τέλος της πανδημίας τον τρόπο ζωής μας;
Όσον αφορά για το μέλλον ίσως είμαι πολύ αισιόδοξη αλλά θεωρώ ότι τα μέτρα θα βγουν εκτός ισχύς όταν κάθε είδος χρησιμότητας τους πάψει να υπάρχει. Νομίζω όλες οι χώρες που επηρεάστηκαν από τον ιό, χάνουν περισσότερα όντας σε lockdown από όσα κερδίζουν.
Οπότε, ίσως όχι για κάποιον ανθρωπιστικό λόγο, αλλά σίγουρα για λόγους κέρδους κι ανάπτυξης θα πρέπει από ένα σημείο και μετά να σταματήσει η εφαρμογή τέτοιων μέτρων. Ίσως κάποια στοιχεία παραμείνουν λόγω πρακτικότητας κι άνεσης όπως περισσότερες τηλεσυσκέψεις, τηλεσεμινάρια, κλπ.
Πχ: στη Σρι Λάνκα δεν είχαν delivery και online εκπαίδευση αλλά χρειάστηκε να τα φτιάξουν από το μηδέν λόγω του lockdown και φυσικά ως ένα βαθμό θα τα κρατήσουν.
Το επαγγελματικό μέλλον των νέων ανθρώπων όπως εσύ, με ακαδημαϊκό ή όχι υπόβαθρο, πώς το βλέπεις μετά το τέλος της πανδημίας;
Νιώθω ότι μας πήγε πιο πίσω από ό,τι φανταζόμασταν. Ότι ακόμη κι αν είχα διδαχτεί περί της σοβαρότητας των πανδημιών, λόγω των σπουδών μου, εγώ όπως και σχεδόν όλοι οι συμφοιτητές μου για αρκετό καιρό αδυνατούσαμε να συνειδητοποιήσουμε την ιστορική βαρύτητα και ιατρική κρισιμότητα της κατάστασης. Ποτέ δεν πίστεψα ότι τα σχέδιά μου θα έμπαιναν στον πάγο από τον ιό.
Φυσικά και μόνο μια τέτοια συζήτηση φαντάζει εγωκεντρική όταν σκεφτείς ότι υπάρχουν άνθρωποι που πεθαίνουν από αυτό. Το να καθυστερήσουν λίγο τα επαγγελματικά και προσωπικά μας σχέδια, συγκριτικά με ό,τι συμβαίνει, είναι μία μικρή ταλαιπωρία. Αλλά ως φρέσκια απόφοιτη προφανώς και το σκέφτομαι και μου προκαλεί φόβο.