Από τους νόμους που διέπουν τον κόσμο στην διάρκεια της ζωής του καθενός μας, υπάρχουν μερικοί που ήταν εκεί πριν από εμάς. Και θα είναι πάλι εκεί μετά από εμάς. Για να ζήσουν στο τώρα των επόμενων. Το χρέος είναι ένας από τους πιο αδίστακτους και αέναους νόμους. Με οποιαδήποτε έννοια κι αν διαβάσεις αυτή τη λέξη. Στην παράσταση Το Φιντανάκι έχει αρκετές από τις πιθανές εξηγήσεις.
Ο σκηνοθέτης Ανέστης Αζάς θέλησε να στήσει τις ιδέες του γύρω από την δυναμική του χρέους. Είτε ως υποχρέωση ηθική είτε ως υποχρέωση οικονομική. Ακόμα ακόμα και το χρέος στον ίδιο σου τον εαυτό. Το χρέος στην επιβίωση σου. Το σχεδόν αιωνόβιο έργο του Παντελή Χορν ανεβαίνει από τις αρχές του περασμένου Δεκεμβρίου στην Πειραματικής σκηνή του Εθνικού και έχει κάμποσες σημαντικές επισημάνσεις.
Το Φιντανάκι είναι περισσότερο δοσμένο στο υποκοριστικό του. Είναι μικρό σε μέγεθος, ηλικία και ισχύ απέναντι στο χρέος. Όσο κι αν το θέλει, δε γίνεται παρά να ηττηθεί. Από τη μία είναι το δικό του χρέος προς την οικογένεια και τον εαυτό του. Από την άλλη είναι το χρέος των ανθρώπων που βρίσκονται γύρω του και επηρεάζουν τη ζωή του.
Η Τούλα είναι το Φιντανάκι. Και είναι ερωτευμένη με τον Γιάγκο. Είναι έγκυος στο παιδί του. Μόνο που ο Γιάγκος είναι ένας παθιασμένος τζογαδόρος και ταυτόχρονα άνεργος. Υποτακτικός του χρήματος και των εθισμών του. Δεν γίνεται να επενδύσεις τη ζωή σου σε αυτόν. Αργά ή γρήγορα θα την τζογάρει κι αυτή.
Σε μια απ΄αυτές τις παλιές αυλές που περιτριγυρίζονται από τσίγκινα παραπήγματα που αποκαλούνται διαμερίσματα, ζουν μια σειρά ανθρώπων. Η Τούλα με τους γονείς της. Ο Γιάγκος. Η κυρά Κατίνα που έχει αναλάβει τον ρόλο της κουτσομπόλας και ανακατώστρας. Δύο μεγαλοαστοί της εποχής που ορέγονται τις ωραίες κοπέλες. Μια άτακτη γυναίκα. Όλοι τους γίνονται ένα στη φωνή της Κατίνας. Ενώνονται και διαιρούνται. Γιατί όλοι μας θέλουμε να δούμε μέσα από την κλειδαρότρυπα και να ανακατευτούμε στις άλλες ζωές. Να γίνουμε μαριονετίστες, κρυφοί διακινητές. Μόνο ένας όμως τολμάει να το κάνει αυτό στα φανερά.
Ένα ντόμινο που εκκινεί από το χρέος τους ενώνει. Ο Γιάγκος ψάχνει εναγωνίως λεφτά. Οι γονείς της Τούλας έναν τρόπο να καλυτερέψουν τη ζωή τους. Ο χασάπης που ερωτοτροπεί με την άτακτη Εύα θα θελήσει να την παντρέψει με τον Γιάγκο για να αποπροσανατολίσει τη γυναίκα του. Θα του τάξει και δουλειά. Ο Γιάγκος παρατάει κάθε δηλωμένο έρωτα για την Τούλα. Ένας πλούσιος αστός θέλει να παντρευτεί τη νεότερη Τούλα και εξαγοράζει την πίεση του με την οικονομική του επιφάνεια.
Οι όποιες επιθυμίες, τα όποια σχέδια καταργούνται. Το χρήμα έχει νικήσει. Το χρήμα της επιβίωσης; Μπορεί. Γιατί όντως είναι όλα ζήτημα επιβίωσης. Αλλά αν κερδίσει μια φορά το χρήμα, γιατί να μην κερδίσει στη δεύτερη; Ποιος λέει ότι η απληστία δεν θα έρθει;
Όλες οι παραπάνω γραμμές αφορούν τον ένα νόμο. Υπάρχει ακόμα ένας. Αυτός που λέει ότι ακόμα και στην ύστατη στιγμή θα βρεθεί εκείνος που θα κάνει τα πάντα για να τιμήσει την φύση του. Ο πατέρας της Τούλας δεν διανοείται η κόρη του να «αγοραστεί» και να μην είναι ελεύθερη. Προτιμάει να υποθηκεύσει την δική του ελευθερία. Για να μπορεί να την κοιτάζει περήφανα. Κι ας γελοιοποιείται με την ημίγυμνη περιφορά του στη σκηνή. Σε αυτό το σημείο είναι τρομερός ο Κώστας Κουτσολέλος.
Ευφυείς και αρκετές ιδέες του σκηνοθέτη Ανέστη Αζά. Όπως το σημείο που μιλάνε τραγουδώντας οι ηθοποιοί. Ή η υπεραπλότητα του σκηνικού. Ελάχιστα πράγματα. Κανείς να μην εστιάσει εκεί. Έξυπνη ιδέα η ηχητική υπόκρουση, η μελωδία με τις χαρτοπετσέτες-χρήματα που έτριβαν το μικρόφωνο. Το ίδιο ισχύει και για την μορφή χορού που είχε ο θίασος στα περισσότερα λόγια της Κατίνας.
Έτσι δημιουργείται μια πολυπλοκότητα, αλλά και μια σχέση ανάμεσα σε όλους. Είναι σαφές κι ότι ο σκηνοθέτης θέλησε να αποδυναμώσει αρκετά τα λεκτικά σημεία του σεναρίου. Να μην δώσει ευκαιρία να σταθούμε σε αυτά. Ας προωθηθούν τα άλλα. Το πέτυχε με αυτό το «ένα στόμα, μια φωνή».
Από κει και πέρα ένιωσα ότι δε μου κολλάει καθόλου το σημείο που οι χαρακτήρες βγαίνουν από το προσωπείο τους και συζητούν για το τι θα έκαναν στη θέση της Τούλας. Στην προσπάθεια τους να συνδέσουν την πραγματικότητα τους με το χρέος που ορίζει ως θεματικός άξονας την παράσταση, άφησαν λίγο πίσω τους το κοινό.
Σε κάθε περίπτωση το Φιντανάκι είναι μια κωμική τραγωδία. Μια ειρωνικά κωμική τραγωδία. Πώς αλλιώς να κοιτάξεις το χρήμα όταν βλέπεις πως η αντίσταση σου δεν θα αρκεί; Πώς να σταθείς αξιοπρεπής όταν η επιβίωση σε διαφεντεύει;