Συνήθως το να σώσεις τον κόσμο είναι μια σκληρή, κοπιαστική δουλειά που περιλαμβάνει ένα σωρό επικίνδυνους ηρωισμούς και «καουμποϊλίκια». Ένας άνθρωπος, πάντως, τα κατάφερε χωρίς να κάνει απολύτως τίποτα. Ονομάζεται Στάνισλαβ Πετρόφ και χρειάστηκε να περάσουν περίπου 10 χρόνια ώσπου να ενημερωθούμε ότι με τις πράξεις του, το μακρινό 1983, ίσως αποτελεί το μόνο λόγο για τον οποίο το ανθρώπινο είδος υπάρχει ακόμα.
Το γεγονός
Είναι 26 Σεπτεμβρίου 1983 και ο αντισυνταγματάρχης (τότε) του στρατού της (τότε) Σοβιετικής Ένωσης παίρνει τη θέση του στο κέντρο επιχειρήσεων «Serpukhov-15». Ο ρόλος του είναι η εποπτεία του συστήματος «Oko», το οποίο αποτελεί το άγρυπνο μάτι που ελέγχει τον ρωσικό ουρανό υπό το φόβο ενός χτυπήματος από τις ΗΠΑ. Περίπου ένα τέταρτο μετά τα μεσάνυχτα συμβαίνει αυτό για το οποίο κάθε χειριστής είχε εκπαιδευτεί, αλλά κανένας δεν φανταζόταν πως θα συνέβαινε. Το κόκκινο φωτάκι προειδοποίησης αναβοσβήνει και δεν αφήνει περιθώρια παρερμηνείας. Τα στοιχεία του ραντάρ δείχνουν πως 5 βαλλιστικοί, διηπειρωτικοί πύραυλοι (προφανώς φέροντες πυρηνικές κεφαλές) έχουν εκτοξευθεί από τους Αμερικανούς και πλησιάζουν τη «μητέρα-πατρίδα». Ο Πετρόφ γνωρίζει πως έχει στη διάθεσή του 15 λεπτά για να ενημερώσει τους ανωτέρους του για το διαφαινόμενο χτύπημα και να κάνει την προσευχή του για έναν κόσμο που ετοιμάζεται να χαθεί, μετά από μισή ώρα.
Εάν κάνει το πρώτο, γνωρίζει ότι το Κρεμλίνο θα διατάξει ανάλογη κίνηση των σοβιετικών εναντίον των ΗΠΑ και από εκεί και πέρα το τέλος της ανθρωπότητας είναι λίγο περισσότερο από «ένα τσιγάρο δρόμος». Αποφασίζει να… μην κάνει τίποτα! Κι έτσι μετατρέπεται στον πιο απίθανο σωτήρα-σούπερ ήρωα που έχει γνωρίσει ο πλανήτης. «Έκανα απλά την δουλειά μου», δήλωσε πολλά χρόνια αργότερα. Και αυτή ήταν η αλήθεια. Έπραξε αυτό που έπρεπε με βάση το job description της θέσης του, αμφισβητώντας ευθέως τα μηχανήματα. Για καλή του (και καλή μας) τύχη, είχε δίκιο. Το σύστημα είχε μπερδευτεί λόγω ενός φαινομένου που σχετίζεται με το φως και «τύφλωσε» τους διαστημικούς δορυφόρους.
Εκείνα που προηγήθηκαν
Από τη στιγμή που ΗΠΑ και ΕΣΣΔ απέκτησαν πυρηνικά όπλα ο κόσμος είχε φτάσει κάμποσες φορές κοντά στον όλεθρο. Η πρώτη τέτοια καταγεγραμμένη ήταν στις 5 Νοεμβρίου 1956 κατά τη διάρκεια της Κρίσης της Διώρυγας του Σουέζ και το πιο έντονο φλερτ με το ολοκαύτωμα συνέβη τον Οκτώβρη του ’62 με τους πυραύλους που ήθελαν να εγκαταστήσουν οι Σοβιετικοί στην Κούβα. Σε κάθε περίπτωση, ο Ψυχρός Πολέμος περνούσε από διαρκείς φάσεις έντασης και αποκλιμάκωσης και το 1983 δεν ήταν καθόλου ελπιδοφόρα χρονιά. Από τον Μάρτιο κιόλας ο πρόεδρος Ρίγκαν είχε ανακοινώσει δημόσια το φιλόδοξο πρόγραμμα που βαφτίστηκε «Πόλεμος των Άστρων». Πίσω από τα λόγια του οι αντίπαλοι δεν διέκριναν μια αντιπυραυλική ασπίδα, όπως υποστήριζε, αλλά ένα επιθετικό όπλο. Ο πρώην πρόεδρος ήταν αποφασισμένος να τελειώνει με την Μόσχα κι εκείνη γνώριζε καλά τις προθέσεις του. Οι σχέσεις των δύο πλευρών βρισκόταν στο ναδίρ.
Σαν να μην έφτανε αυτό, μόλις 3 εβδομάδες νωρίτερα είχε συμβεί μια από τις πιο «άδικες» αεροπορικές τραγωδίες. Αεροσκάφος των Κορεατικών Αερογραμμών είχε περάσει στον εναέριο χώρο της Σοβιετικής Ένωσης. Η ένταση, η καχυποψία, τα λάθη και η έλλειψη ψυχραιμίας κι εμπιστοσύνης οδήγησαν στην κατάρριψή του. Πέρα από την κατακραυγή για το θάνατο 269 ανθρώπων, η κατάσταση στις σχέσεις μεταξύ των δύο υπερδυνάμεων έγινε χειρότερη από το γεγονός ότι ανάμεσα στους νεκρούς βρισκόταν 60 Αμερικανοί πολίτες, ο ένας μάλιστα πολιτικός. Αντιλαμβάνεται κανείς την ευκολία με την οποία θα μπορούσε να αντιδράσει το ίδιο σπασμωδικά και ο Πετρόφ.
Το περιστατικό μέσα από τα δικά του λόγια
«Η αναπαυτική πολυθρόνα μου έμοιαζε με τηγάνι που καίει. Τα πόδια μου έτρεμαν και δεν μπορούσα να σηκωθώ», εξομολογήθηκε πολλά χρόνια αργότερα. «Ήμουν πολύ νευρικός, αλλά βλέποντας πόσο μπερδεμένοι και πανικοβλημένοι ήταν οι υφιστάμενοί μου, κατάλαβα τι έπρεπε να κάνω. Άρχισα να φωνάζω και τους διέταξα να σταματήσουν. Αντιλήφθηκα πως οι αποφάσεις μου θα είχαν συνέπειες καθώς κανείς ποτέ στο παρελθόν δεν είχε βρεθεί στη θέση μου. Δεν είχε λάβει το σήμα που έβλεπα εγώ», συμπλήρωσε.
Εκείνο που έσωσε τον κόσμο ήταν το ένστικτο και η κοινή λογική. Κι ας ερχόταν κόντρα με τα στοιχεία που έδιναν τεχνολογικά θαύματα που κόστιζαν όσο ο προϋπολογισμός ενός κράτους. Μια επίθεση με πυρηνικά όπλα που θα στόχευε σε καθοριστικό χτύπημα δεν θα γινόταν με 5 ή 7 πυραύλους, αλλά με πολύ περισσότερους… Η ΕΣΣΔ του 80’ δεν είχε την παραμικρή σχέση με την Ιαπωνία του ’40. Οι Αμερικανοί δεν θα έριχναν πυρηνικά ως προειδοποίηση σε κάποιον που θα είχε τη δυνατότητα να απαντήσει με το ίδιο νόμισμα. Θα έπρεπε να αποτελείωναν το αντίπαλο δέος, χωρίς να του αφήσουν περιθώρια. Αυτή η σκέψη, αυτό το συμπέρασμα αποδείχτηκε σωστό, αν και ο Πετρόφ έμεινε με κομμένη την ανάσα μέχρι να περάσουν εκείνα τα λίγα λεπτά μέχρι το… τέλος, στην περίπτωση που είχε κάνει λάθος.
Εκείνα που ακολούθησαν
Αντίθετα από ό,τι θα περίμενε κανείς, ο Πετρόφ δεν γνώρισε ιδιαίτερες τιμές για την ευθυκρισία του. Ο στενός συναδελφικός κύκλος φυσικά τον συνεχάρη και μετά τα πρώτα ουφ ανακούφισης, ήρθαν τα χτυπήματα στην πλάτη και τα πλατιά χαμόγελα για το γεγονός πως όλοι είχαν παραμείνει ζωντανοί. Η μνημειώδης στρατιωτική (και σοβιετική) γραφειοκρατία και οι δαιδαλώδεις διαδικασίες της έβγαλαν το πόρισμα πως δεν είχαν συμπληρωθεί σωστά τα διάφορα έγγραφα που αφορούσαν το περιστατικό. Αργά αλλά σταθερά περιθωριοποιήθηκε σε εντελώς άσχετο πόστο, παρά το γεγονός ότι είχε αντιδράσει παραδειγματικά.
Ενδεχόμενη ανταμοιβή του θα σήμανε αυτόματα παραδοχή ότι πολλοί άλλοι δεν είχαν κάνει σωστά τη δουλειά τους. Και (τουλάχιστον φανερά) κάτι τέτοιο δεν θα γινόταν ποτέ. Η χώρα ήδη είχε μεγάλα προβλήματα λόγω της νοσηλείας του γ.γ του Κόμματος, Γιούρι Αντρόποφ, που δημιουργούσε ερωτηματικά για την εύρυθμη λειτουργία του κράτους…
Μια αναγνώριση μικρότερη της συνεισφοράς του
Στα μέσα της δεκαετίας του ’90, μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου και την κατάρρευση του Ανατολικού μπλοκ, άρχισαν να ανασύρονται παλιές ιστορίες από τις μέρες που το καθεστώς ήταν παντοδύναμο και είχε την ικανότητα να αποκρύπτει γεγονότα. Σε συνέντευξή του ο Γιούρι Βοτίντσεφ, συνταγματάρχης και προϊστάμενος της υπηρεσίας στην οποία βρισκόταν ο Πετρόφ, μίλησε για εκείνο το βράδυ. Προς τιμήν του δεν κράτησε για τον εαυτό του τη δόξα της σωτηρίας του κόσμου, αλλά αναφέρθηκε στα πραγματικά περιστατικά. Μάλιστα απολογήθηκε για όσα συνέβησαν στη συνέχεια, που τελικά οδήγησαν τον «σωτήρα του κόσμου» εκτός στρατεύματος. Και να φανταστεί κανείς ότι ο πατέρας, ο παππούς και ο προπάππους του υπήρξαν επίσης στρατιωτικοί. Μια οικογένεια απόλυτα αφοσιωμένη σ’ αυτή τη ζωή. Σ’ αυτή την πατρίδα. Σ’ αυτή την ιδεολογία.
Όταν η Δύση έμαθε γι’ αυτόν, τον αντιμετώπισε σαν ήρωα. Τιμήθηκε για τις πράξεις του, με ορισμένα βραβεία να συνοδεύονται και από κάποια μικρά χρηματικά ποσά. Ελάχιστα μπροστά σε αυτά που θα μπορούσε να είχε κερδίσει ένας απόφοιτος της Ανώτατης Σχολής Ραδιοτεχνολογίας και Αεράμυνας του Κιέβου. Κατά τη διάρκεια μιας τέτοιας εκδήλωσης στην Δρέσδη μίλησε μέσα από την καρδιά του.
«Ποτέ δεν είδα τον εαυτό μου ως ήρωα. Έκανα απλά τη δουλειά μου. Στην κυριολεξία. Η γυναίκα μου απλά έλεγε στα παιδιά μου πως η εργασία μου δεν είναι εύκολη. Αλλά αυτή ήταν η δουλειά μου. Δεν έκανα τίποτα παραπάνω από αυτό για το οποίο εκπαιδεύτηκα… Γνώριζα όλα τα προγράμματα. Ήξερα μαθηματικά και αλγόριθμους. Επίσης, καταλάβαινα πως ένας υπολογιστής δεν είναι δυνατόν να είναι πιο έξυπνος από αυτόν που τον έφτιαξε. Τα καταφέρνει καλύτερα στους μαθηματικούς υπολογισμούς, όμως ο άνθρωπος διαθέτει κάτι απαράμιλλο που βρίσκεται βαθιά μέσα στην ψυχή του. Κι εγώ εκείνο το βράδυ ένιωσα κάτι αντίστοιχο κι επέτρεψα στον εαυτό μου να αγνοήσει το κομπιούτερ, όχι αυτό που ένιωθα»…