Κάθε φορά που μια καινούρια ταινία Μπάτμαν κυκλοφορεί στις κινηματογραφικές αίθουσες, ένας ζωηρός διάλογος ξεκινάει τριγύρω της σχεδόν αυτόματα. Και σχεδόν κάθε φορά, τμήμα αυτού του διαλόγου είναι ένα μεγάλο ερώτημα: ποια είναι η καλύτερη Μπάτμαν ταινία όλων των εποχών;
Για χρόνια, το ερώτημα είχε μια ξεκάθαρα πλειοψηφική απάντηση και μια ξεκάρα μειοψηφική: οι περισσότεροι οπαδοί του Μπάτμαν αναγνώριζαν το «The Dark Knight» ως την κορυφή των εν λόγω ταινιών ενώ κάποιοι λιγότεροι έμεναν πιστοί στον γοτθικό εφιάλτη του Τιμ Μπάρτον που ακούει στο όνομα «Batman Returns» και που μέχρι ο Νόλαν να αναλάβει την επαναφορά του Σκοτεινού Ιππότη στο σιμεμά θεωρούταν η απόλυτη κορυφή στο είδος.
Το «The Batman» του Ματ Ριβς ήρθε τις τελευταίες μέρες με το σπαθί του να μπει στην εξίσωση. Απόλυτα δικαιολογημένα: η νουάρ κατάβαση του Σκοτεινού Ιππότη που ο Ριβς δεν φοβήθηκε να αποτυπώσει είναι μια ταινία που μιλάει μέσα στις καρδιές των πιο φανατικών οπαδών του Μπάτμαν, εκείνων που τόσα χρόνια ήθελαν όσο τίποτα να δουν μια τέτοια προσέγγιση του ήρωα στο Χόλιγουντ αλλά δεν περίμεναν ποτέ πως θα συμβεί αυτό εξαιτίας της χαρακτηριστικής ατολμίας των μεγάλων στούντιο.
Απόλυτα λογικά, η συζήτηση για την καλύτερη Μπάτμαν ταινία περιλαμβάνει πλέον και έναν τρίτο «παίκτη»: το «The Batman». Ωστόσο μέσα στην όλη διαφωνία υπάρχει και ένα μικρό αλλά φανατικό κοινό μιας άλλης ταινίας με τον εν λόγω ήρωα. Μιας ταινίας που δεν εντάσσεται ούτε στο παραμυθένιο σύμπαν του Τιμ Μπάρτον ούτε στο ρεαλιστικό του Κρίστοφερ Νόλαν και προέκυψε πολλά χρόνια πριν ο Ματ Ριβς καταπιαστεί με τον θρυλικό ήρωα.
Ήταν χειμώνας του 1993, ένα περίπου χρόνο αφού το «Batman Returns» είχε παικτεί στα σινεμά και περίπου δυο χρόνια πριν ο Τζόελ Σουμάχερ αναλάβει την επανασυγκρότηση των live action ιστοριών του Σκοτεινού Ιππότη, όταν κυκλοφόρησε στους κινηματογράφους μια animation ταινία που δανειζόταν το ίδιο σύμπαν με την θρυλική σειρά κινουμένων σχεδίων για τον Μπάτμαν. Ήταν το «Batman: Mask of the Phantasm» και αν και πέρασε απαρατήρητο, αφενός διότι απέτυχε να ανταγωνιστεί την «Λίστα του Σίντλερ» και το «Φιλαδέλφεια» που εκείνη τη χρονιά έσπαγαν ταμεία και αφετέρου γιατί τα κινούμενα σχέδια δύσκολα μπορούν να εκληφθούν ως ίσης σημασίας δημιουργίες με live action ταινίες, πρόκειται για μια δημιουργία που μέχρι και σήμερα θεωρείται από κάποιους η καλύτερη Μπάτμαν ταινία που κυκλοφόρησε ποτέ στις σκοτεινές αίθουσες.
Στο «Mask of the Phantasm» ο Σκοτεινός Ιππότης βρίσκεται να διερευνά την παρουσία ενός νέου κακοποιού στην Γκόθαμ Σίτι, μιας μυστηριώδους φιγούρας που μοιάζει με φάντασμα, εμφανίζεται και εξαφανίζεται μπροστά στα θύματά του μέσα από σύννεφα καπνού που την περιβάλουν και επιτίθεται στους μαφιόζους της Γκόθαμ Σίτι. Ταυτόχρονα, το alter ego του Μπάτμαν, ο Μπρους Γουέιν έχει να διαχειριστεί και το γεγονός ότι έπειτα από πολυετή απουσία, ο πάλαι ποτέ έρωτας της ζωής του, η Αντρέα Μπέμοντ με την οποία κάποτε είχε σχέση και προτού τον παρατήσει σκεφτόταν ακόμα και να αφήσει την ταυτότητα του Μπάτμαν για χάρη της, επιστρέφει στην Γκόθαμ.
Η επιστροφή της Αντρέα ταράζει τον Μπρους Γουέιν, τον επιστρέφει νοητά στο παρελθόν, τότε που μαζί της έφτασε στο σημείο να θεωρεί πως μπορεί να ξεπεράσει τα τραύματα του παρελθόντος του, να εγκαταλείψει ακόμα και περσόνα του Μπάτμαν για να ζήσει μαζί της. Αλλά ταυτόχρονα, ως ο καλύτερος ντετέκτιβ του κόσμου που είναι, ο Μπάτμαν προβληματίζεται με την σύμπτωση της ταυτόχρονης επιστροφής της Αντρέα με την έλευση στην πόλη του μυστηριώδους φαντάσματος. Άραγε, πρόκειται στα αλήθεια για σύμπτωση ή κάτι άλλο παίζει; Μήπως ο Μπάτμαν είναι κομματάκι υπερβολικός στις εκτιμήσεις του και δεν μπορεί να αποδεχθεί πως κάποια πράγματα είναι απλά τυχαία; Κάπου μέσα σε όλα αυτά, μπλέκεται και ο Τζόκερ, ο αιώνιος εχθρός του, και τα πράγματα περιπλέκονται για τα καλά.
Το «Mask of the Phantasm» μέσα από την ιστορία μυστηρίου που αφηγείται κάνει με σεμιναριακό τρόπο κάτι που αυτοδικαίως το τοποθετεί στο ίδιο επίπεδο με τις live action περιπέτειες του Μπάτμαν και μάλιστα προτού καν οι περισσότερες από αυτές δημιουργηθούν: βουτάει με τόσο αποφασιστικό τρόπο στην ψυχολογία αυτού του αντικειμενικά συμπλεγματικού ανθρώπου που λέγεται Μπάτμαν (ή Μπρους Γουέιν) που καταλήγει να αποτελεί ένα αληθινό ψυχογράφημα του τελευταίου.
Εδώ ο Μπάτμαν παρουσιάζεται ως κάποιος που είχε κάποτε την επιλογή να διαχειριστεί με άλλο τρόπο την απώλεια των γονιών του και αντί να καταλήξει ένας μασκοφόρος εκδικητής να ζήσει μια νορμάλ ζωή. Το δίλημμά του ωστόσο λύνεται με επώδυνο τρόπο για τον ίδιο: όταν χάνει την γυναίκα που αγαπάει και μένει μόνος και παρατημένος, το σκοτάδι τον ρουφάει για τα καλά, η επιλογή της ζωής του Μπάτμαν μοιάζει μονόδρομος για τον ίδιο.
Η ταινία εξελίσσεται σε δυο χρονικά επίπεδα: στο παρόν όπου είναι μια τυπική ιστορία Μπάτμαν με τον μοναχικό ντετέκτιβ να ερευνά την ιστορία της δολοφονικής φιγούρας με την μάσκα του φαντάσματος και στο παρελθόν όπου υπό μορφή flashback αντιλαμβανόμαστε μέσα από το παρελθόν του πως έγινε ο σημερινός άνθρωπος που είναι γεμάτος οργή και μοναξιά. Ντυμένο με 40s αισθητική -οι δημιουργοί του έχουν αποκαλύψει πως τόσο σε επίπεδο δομής σεναρίου όσο και σε επίπεδο αίσθησης εποχής έχουν ως βασική τους αναφορά τον «Πολίτη Κέιν»- το «Mask of the Phantasm» μας παρουσιάζει έναν Μπάτμαν από τις απαρχές του, από τις σελίδες των κόμιξ της δεκαετίας του ’40 όταν και εδραιώθηκε ως χαρακτήρας, έναν Μπάτμαν παραδομένο στη διπλή του φύση: είναι ένας εμμονικός και ικανότατος ντετέκτιβ και ταυτόχρονα, μια ψυχολογικά εύθραστη φιγούρα που εκτός από τους αρχετυπικούς αντιπάλους της έχει να αντιμετωπίσει και τους εσωτερικούς της δαίμονες.
Το πιθανότερο είναι πως η συζήτηση για τον «καλύτερο Μπάτμαν» δεν θα σταματήσει ποτέ. Το δεδομένο είναι ωστόσο πως πλάι στα γκόθικ παραμύθια του Μπάρτον, τις περιπέτειες του Νόλαν και το νουάρ στοιχείο του Ριβς που είμαστε τόσο τυχεροί που βλέπουμε αυτή την εποχή στο σινεμά, θα αξίζει πάντα μια θέση και ο Μπάτμαν του «Mask of the Phantasm», η ταινία που «έσκαψε» μέσα στην βαθιά ουσία του Σκοτεινού Ιππότη τόσο αποτελεσματικά που μια μικρή μερίδα «ψαγμένων» οπαδών δεν θα μπορέσει να σταματήσει ποτέ να την αγαπά.