Πρώην αστυνόμος. Γοητευτικός, γυναικάς, έξυπνος, ετοιμόλογος, εγωπαθής. Αλλά και με ένα μεγάλο «κουσούρι»: την υπέρμετρη υψοφοβία, που του προκαλεί τεράστιο ίλιγγο και που έχει γίνει αιτία να μην είναι πια μέλος του αστυνομικού σώματος. Θα προσκληθεί στο γραφείο ενός εφοπλιστή, παλιού του φίλου και θα του προταθεί μια αποστολή. Ο παλιός φίλος του ήρωά μας θέλει να προσλάβει κάποιον για να παρακολουθεί την γυναίκα του και ποιος θα μπορούσε να είναι πιο ικανός από έναν πρώην αστυνόμο και πιο εχέμυθος από έναν παλιό φίλο;
Ο ήρωάς μας θα δεχθεί την αποστολή, θα γίνει η σκιά αυτής της γυναίκας, θα κάνει τα πάντα για να μάθει τα μυστικά της αλλά, για κακή του τύχη, θα την ερωτευτεί. Και η συνειδητοποίηση πως σε αυτή την υπόθεση τίποτα δεν είναι αυτό που φαίνεται και πως ένα μεγάλο μύστικο μπλέκεται με άλλα, μεγάλα και μικρά μυστικά, σε συνδυασμό με τον παράφορο έρωτα που από το πουθενά προέκυψε στον ντετέκτιβ που πάσχει από ίλιγγο, θα κάνουν την φαινομενικά απλή υπόθεση έναν λαβύρινθο.
Οι μυημένοι θα διακρίνουν στην παραπάνω πλοκή το μοτίβο των κλασικών νουάρ και στους χαρακτήρες της, τις αρχετυπικές νουάρ φιγούρες: ο μάτσο αλλά μοναχικός ντετέκτιβ και η μοιραία, μυστηριώδης γυναίκα. Μόνο που το «Vertigo» του Άλφρεντ Χίτσκοκ απέχει πολύ από το να συγκριθεί με το οποιοδήποτε νουάρ. Για την ακρίβεια, απέχει πολύ από το να συγκριθεί με την οποιαδήποτε ταινία, τουλάχιστον μεταγενέστερή του: προγενέσταρα ίσως ο «Πολίτης Κέιν» να μπορεί να συγκριθεί σε επιδραστικότητα.
Διότι αν το αριστούργημα του Όρσον Ουέλς άλλαξε το σινεμά εισάγοντας την αφήγηση της μη γραμμικής δομής, το «Vertigo» του Άλφρεντ Χίτσκοκ επηρέασε περίπου όλο το σύγχρονο Χόλιγουντ και μάλιστα παντελώς ετερόκλητες δημιουργίες του. Για παράδειγμα, κοιτώντας κανείς την εναρκτήρια σεκάνς του «Vertigo» δεν μπορεί παρά να διακρίνει από που άντλησε έμπνευση για την πρώτη ψαρωτική του σκηνή στις ταράτσες το «Matrix» ή ποια είναι ακριβώς η πτυχή του κλασικού Χόλιγουντ που γουστάρει ο Κρίστοφερ Νόλαν και ποιους απαράβατους κανόνες του ακολουθεί σε κάθε ταινία του.
Είναι καταπληκτικό αλλά παρακολουθώντας το «Vertigo» δεν είναι υπερβολή να ειπωθεί πως λεπτό με το λεπτό μπορείς να διακρίνεις μεταγενέστερες αναφορές που εκτείνονται περίπου σε ολόκληρο το αμερικάνικο σινεμά. Αυτό και μόνο το στοιχείο θα ήταν αρκετό για να το κάνει να συγκαταλέγεται στις σημαντικότερες ταινίες όλων των εποχών. Όμως δεν είναι μόνο η επιδραστικότητα του «Vertigo» που το κάνει μια σπουδαία ταινία αλλά κυρίως, η απρόβλεπτη διαδρομή που ακολουθεί η ταυτότητά. Δεν μιλάμε εδώ απλά για μια υπόθεση με ανατροπές και απρόβλεπτες εξελίξεις (αυτά έτσι κι αλλιώς είναι δεδομένα στον Χίτσκοκ) αλλά για μια ταινία που μετουσιώνεται από τυπική ιστορία μυστηρίου σε ένα αληθινό ψυχαναλυτικό έπος.
Μόλις δυο χρόνια πριν το «Ψυχώ», την απόλυτη ταινία ψυχανάλυσης δηλαδή πάνω στην αντρική ψυχοσύνθεση και τη βαθιά συνάφεια της διαμόρφωσής της με την μητρική φιγούρα που «στοιχειώνει» το ανδρικό μυαλό, ο Χίτσκοκ κάνει στο «Vertigo» μια αληθινή κατάβαση στον ανδρικό ψυχισμό και κατ’ επέκταση στη σχέση του με την κοινωνική υφή της γυναικείας ταυτότητας. Η ματαιότητα μιας απαγορευμένης αγάπης γίνεται στα χέρια του μετρ του σασπένς η απόλυτη αφετηρία για να εξεταστεί η εγωπάθεια, η κτητικότητα αλλά και η εσωτερικευμένη ντροπή της «ατέλειας» (ο ίλιγγος στην προκειμένη περίπτωση) που καθορίζουν την αντρική αρρενωπότητα προτού αυτή εν τέλει κατευθυνθεί με ορμή και με περίσσευμα ανασφάλειας ενάντια σε όποια γυναίκα βρεθεί στο διάβα της.
Το «Vertigo» είναι ένα διαχρονικό σχόλιο πάνω στη μάχη των δύο φύλων αλλά όχι από μια ουδέτερη σκοπιά. Ο Χίτσκοκ δεν κρύβει ποτέ το ανδρικό του βλέμμα, δεν το καμουφλάρει και δεν το σχετικοποιεί. Και παρ’ όλα αυτά δεν το αθωώνει ποτέ, δεν το εξειδανικεύει, το προβάλλει αντίθετα ως συνειδητά επεκτατικό και καταπιεστικό: είναι γεμάτο αυτοπεποίηση και γεμάτο ανασφάλειες. Ποτέ ξανά η αρρενωπότητα δεν παρουσιάστηκε τόσο «τραυματισμένη» και ταυτόχρονα, τόσο αδιάλλακτη, τόσο διαβολική. Για την ακρίβεια, τόσο αδιάλλακτη και τόσο διαβολική όχι παρά αλλά ακριβώς εξαιτίας του τραυματισμού της…
Το αριστούργημα του Άλφρεντ Χίτσκοκ προβάλλεται αυτές τις μέρες στα θερινά σινεμά. Και επειδή όσο εύκολο είναι να δει κανείς μια τόσο κλασική ταινία από τον καναπέ του σπιτιού του άλλο τόσο επίφοβο είναι αυτή η πρόθεση να χαθεί μέσα σε συνεχόμενες αναβολές, η πειθάρχηση του σινεμά είναι η λύση για να βλέπουμε κλασικές ταινίες και μάλιστα, στο μέγεθος που τους αξίζει.