«Αριστούργημα», «μια από τις καλύτερες ταινίες των ’80s», «ένα ριζοσπαστικό έπος», θα πουν πολλοί.
«Υπερεκτιμημένο», «γεμάτο σεναριακά κενά και αδούλευτους χαρακτήρες, «επενδύει στην εύκολη συγκίνηση για να περάσει ένα ουτοπικό μήνυμα», θα πουν άλλοι τόσοι.
28 ολόκληρα χρόνια μετά την κυκλοφορία του στις κινηματογραφικές αίθουσες, ο «Κύκλος των Χαμένων Ποιητών», κατά πολλούς η πιο χαρακτηριστική ταινία του μεγάλου Ρόμπιν Ουίλιαμς, συνεχίζει να διχάζει και να χωρίζει τους θεατές σε φανατικούς οπαδούς και σνομπ εχθρούς.
Στην πραγματικότητα, η συζήτηση γύρω από τον «Κύκλο των Χαμένων Ποιητών» δεν είναι κινηματογραφική αλλά περισσότερο φιλοσοφική και πολιτική με κινηματογραφικές προεκτάσεις. Άλλωστε, η θέση για το αν ο «Κύκλος» είναι μια καλή ταινία ή όχι μοιάζει αδύνατο να αποσυνδεθεί από το φιλοσοφικό και πολιτικό του περιεχόμενο.
Ο σκηνοθέτης Πίτερ Γουάιρ είναι ανοιχτά ένας οπαδός του υπαρξισμού. Του φιλοσοφικού εκείνου ρεύματος δηλαδή που διατείνεται πως οι άνθρωποι είναι πάντα οι πιο καθοριστικοί υπεύθυνοι για τις ζωές τους. Πως όσο προκατασκευασμένο, όσο δοσμένο από πριν και αν είναι το περιβάλλον στο οποίο τοποθετούμαστε, όσο και αν οι προϋπάρχοντες κοινωνικοί κανόνες έρχονται να επιβληθούν πάνω μας, τελικά, στο τέλος της ημέρας είναι η βούλησή μας που καθορίζει τις ζωές μας.
Στο «Truman Show» του 1998, ο Γουάιρ ξεδίπλωσε με αριστουργηματικό τρόπο όλες τις υπαρξιστικές του αγωνίες εκμεταλλευόμενος το υποκριτικό ταλέντο του Τζιμ Κάρεϊ, που μέχρι εκείνη τη στιγμή έκανε καριέρα ως κακόγουστος κωμικός δείχνοντας πως όταν βγαίνει από μέσα του το πρότυπο του θλιμμένου κλόουν μπορεί να κάνει παπάδες.
Το «Truman Show» είναι μάλλον η νοητή, θεματική συνέχεια του «Κύκλου των Χαμένων Ποιητών». Η εξέλιξη μιας ανησυχίας που για τον Γουάιρ είχε ξεκινήσει να εκφράζεται περίπου 9 χρόνια πριν. Και αν το περιβάλλον του «Κύκλου» είναι πολύ πιο ρεαλιστικό, πολύ πιο καθημερινό σε σχέση με αυτό του «Truman Show», οι ομοιότητες είναι φανερές.
Το συντηρητικό περιβάλλον του πανεπιστημίου είναι ομοίως κλειστοφοβικό και ανάλογα καταπιεστικό με το απέραντο στούντιο ενός reality show ενώ στον πυρήνα αυτού του περιβάλλοντος ένας θλιμμένος κλόουν, ένας ευχάριστος και διασκεδαστικός αλλά φανερά μελαγχολικός χαρακτήρας είναι εδώ για να ηγηθεί του αγώνα της απελευθέρωσης.
Στον «Κύκλο των Χαμένων Ποιητών» ο Ρόμπιν Γουίλιαμς μεγαλουργεί σε έναν ρόλο που μοιάζει να κατασκευάστηκε αποκλειστικά για αυτόν (το γεγονός ότι δεν βραβεύτηκε με Όσκαρ για αυτή την ερμηνεία είναι από τα μεγαλύτερα σκάνδαλα της ιστορίας του θεσμού) και συνδέει για πάντα το παρουσιαστικό του με τον πιο ανορθόδοξο καθηγητή που είδαν ποτέ τα μάτια μας.
Ο κύριος Κίτινγκ του Ρόμπιν Γουίλιαμς, ο καθηγητής που έρχεται από το πουθενά στο σνομπ, μεγαλοαστικό και απόλυτα πειθαρχημένο περιβάλλον της ακαδημίας του Βερμόντ, δίνει στους μαθητές του τα καλύτερα μαθήματα που θα πάρουν στη ζωή τους: σκίστε τις σελίδες των άχρηστων σχολικών βιβλίων, κλείστε τα μάτια σας και γράψτε ποίηση, αδράξτε την ημέρα, ζήστε χωρίς να πειθαρχείτε.
https://www.youtube.com/watch?v=S6xyHna-NuM&t=2s
Τι κι αν στο περιβάλλον που εργάζεται όλα αυτά τον οδηγούν ολοταχώς στην απόλυση; Ο κύριος Κίτινγκ δεν μοιάζει να χαλιέται ιδιαίτερα. Άλλωστε είναι οι επιλογές του που τον καθορίζουν και τίποτα παραπάνω. Ο «Κύκλος των Χαμένων Ποιητών» είναι η αποθέωση του Ανθρώπου μέσα από την αποθέωση της απειθαρχίας. Διότι για τον Πίτερ Γουάιρ μόνο έτσι αναδύεται στα αλήθεια το ανθρώπινο πνεύμα.
Και στο τέλος; Τι μένει στο τέλος; Η ήττα και η απόλυση; Το ξεγύμνωμα όλων αυτών των ουτοπικών φιλοσοφιών; Όλα αυτά έγιναν για να απολυθεί τελικά ένας ξεροκέφαλος καθηγητής; Νίκησε η λογική και ηττήθηκε ο ψευτοηρωισμός; Ναι, η ταινία θέλει να μας κάνει να το πιστέψουμε. Η απότομη προσγείωση στην πραγματικότητα έρχεται να πέσει βαριά και κυνική πάνω από τα κεφάλια μας.
Όμως δεν είναι έτσι…
Τίποτα δεν έχει τελειώσει…
Η δύναμη της συλλογικής βούλησης θα είναι πάντα δυνατότερη από τον πιο στιβαρό θεσμό. Και όταν το συλλογικό «θέλω» θα αμφισβητήσει την προτροπή πως (για το καλό μας πάντα…) πρέπει να κάτσουμε σκυφτοί και μουγκοί στις καρέκλες μας, όταν ο ένας μετά τον άλλο και όλοι μαζί θα αρχίσουμε να σηκωνόμαστε και περήφανα και συλλογικά να υψωνόμαστε πάνω από τους θεσμούς που μας καταπιέζουν, η δύναμη των τελευταίων θα μοιάζει αστεία.
Οι δήθεν συνετοί και παντοδύναμοι θα μας διατάζουν εξοργισμένοι να κάτσουμε ξανά στις θέσεις μας, να υπακούσουμε ξανά, να σταματήσουμε να είμαστε απείθαρχοι (πάντα για το καλό μας). Όμως εμείς, ως ανθρωπότητα θα έχουμε πιο σοβαρά ζητήματα να ασχοληθούμε. Θα αγνοούμε τις διαταγές, θα υψωνόμαστε ως τα «θέλω» μας, θα κοιτάμε εκεί που θέλουμε, δεν θα ασχολούμαστε με τους ενοχλητικούς δεσμοφύλακες.
Και ο κύριος Κίτινγκ, ο απολυμένος κύριος Κίτινγκ, ο φαινομενικά ηττημένος κύριος Κίτινγκ, αυτή η συμβολική προσωποποίηση μιας συλλογικής ιδέας, θα μας σκάσει ένα χαμόγελο και περήφανος θα φύγει από την αίθουσα. Γνωρίζοντας πως πίσω του έχει σφυρηλατήσει ελεύθερους ανθρώπους. Γνωρίζοντας πως έστω και λίγο ο κόσμος είναι ένα πιο ελεύθερο μέρος εξαιτίας του.
https://www.youtube.com/watch?v=j64SctPKmqk
Ναι, η συζήτηση για το αν ο «Κύκλος των Χαμένων Ποιητών» είναι μια υπερεκτιμημένη ταινία ή ένα αριστούργημα δεν είναι μια κινηματογραφική συζήτηση αλλά μια πολιτική και φιλοσοφική συζήτηση.
Μην ακούτε όσους λένε πως ο «Κύκλος» είναι υπερεκτιμημένος. Είναι εκείνοι που δεν θα σηκωθούν ποτέ από τις καρέκλες τους.
Δείτε τον «Κύκλο» και αδράξτε την ημέρα…