«Μα πως είναι δυνατόν ο Θεός να σπατάλησε τα δώρα του σε αυτόν τον ξιπασμένο;», αναρωτιέται γεμάτος γνήσια ζήλια ο Σαλιέρι, που γνωρίζει πως «αυτός ο ξιπασμένος» είναι μια μουσική ιδιοφυΐα ενώ ο ίδιος μια μετριότητα.
Όταν ο Πίτερ Σάφερ έγραφε το «Αμαντέους» για το θέατρο, την ελεύθερη βιογραφία του Μότσαρτ και την ιστορία της κόντρας του με τον Σαλιέρι, δεν περίμενε ποτέ πως η δημιουργία του όχι μόνο θα διασκευαζόταν για τον κινηματογράφο αλλά θα γινόταν και μια από τις καλύτερες ταινίες των 80s. Ο Μότσαρτ παρουσιάζεται ιδιόρρυθμος και αλλαζόνας αλλά ταυτόχρονα γεμάτος ένταση και πάθος, σαν φωτισμένος από μια ανώτερη θεία έμπνευση και κάνει τον Σαλιέρι να πετάει διαρκώς χολή για το πρόσωπό του.
Όμως η ζωή σκαρώνει πολύ ωραία παιχνιδάκια καμιά φορά: ο Μάρεϊ Άμπραχαμ που «ζωντανεύει» τον κακιασμένο Σαλιέρι θα πάρει Όσκαρ ερμηνείας κερδίζοντας, στην πραγματική ζωή, τον συνυποψήφιό του Τομ Χαλς και αυτό θα είναι μόλις το ένα από τα συνολικά 8 Όσκαρ που θα πάρει το 1984, ο ιδιοφυής «Αμαντέους». Ανάμεσα σε αυτά και το βραβείο σκηνοθεσίας για τον μεγάλο Μίλος Φόρμαν, ο οποίος με εκείνη την ταινία άγγιξε μάλλον το δημιουργικό του ταβάνι.
Φυσικά, ο Τσέχος σκηνοθέτης που μας άφησε στα 86 του κάνοντας λίγο πιο φτωχή την παγκόσμια κινηματογραφική κληρονομιά, δεν μνημονεύεται για αυτή την ταινία. Και ας υπήρξε μια μεγάλη επιτυχία. Και ας είναι αντικειμενικά μια από τις πιο εμπνευσμένες ταινίες της δεκαετίας της. Με τα χρόνια κατέληξε να είναι ένα υποτιμημένο διαμάντι. Θάφτηκε κάτω από την έτερη ταινία-σήμα κατατεθέν του Φόρμαν.
Η «Φωλιά του Κουκού», γυρισμένη εννιά χρόνια πριν το «Αμαντέους», εξίσου βραβευμένη και αγαπημένη, μετουσιώθηκε με τα χρόνια στην απόλυτη ταινία του Τσέχου. Φυσικά, η αξία της δεν μπορεί να αμφισβητηθεί: μιλάμε για ταινιάρα ολκής με έναν Τζακ Νίκολσον να κάνει ερμηνευτικούς παπάδες.
Θα ήταν άδικο να μπούμε στη διαδικασία να βγάλουμε νικητή από τη σύγκριση ανάμεσα στις δυο χαρακτηριστικές ταινίες του Φόρμαν. Ωστόσο δεν μπορούμε παρά να αποκαταστήσουμε μια ιστορική αδικία: ο Μίλος Φόρμαν έχει πεθάνει και όλος ο κόσμος αναπολεί την «Φωλιά…». Ε, ίσως είναι η ώρα να μιλήσουμε και για το «Αμαντέους».
Ελάχιστες ταινίες έχουν καταφέρει να περιγράψουν με τόσο εμπνευσμένο τρόπο τις αντιφατικές διεργασίες που λαμβάνουν χώρα μέσα στο μυαλό μιας διαταραγμένης ιδιοφυΐας. Ο χαρακτήρας της ταινίας μεταβάλλεται αρμονικά, από σκοτεινός και διεστραμμένος σε ζωντανό, πολύχρωμο και γιορταστικό, θαρρείς και ακολουθεί τις μεταβολές που λαμβάνουν χώρα στην περίπλοκη ψυχοσύνθεση του κεντρικού πρωταγωνιστή. Ο κόσμος ίσα που κατάφερνε να προσαρμοστεί με το τρελό και παλαβό πνεύμα της ταινίας και μάλλον, αυτή η οριακή σχέση ανάμεσα στην ταινία και το κοινό της ήταν που την έκανε αντιληπτή ως αριστούργημα.
Τι και αν η ιστορία έχει να κάνει με την βιογραφία ενός ανθρώπου που συνέδεσε το όνομά του όσο ελάχιστοι με την κλασική μουσική; Δεν είναι καθόλου υπερβολή να ειπωθεί: η ψυχοσύνθεση αυτής της ταινίας είναι ο ορισμός του πανκ! Μια αληθινή ωδή στο πάθος για τη ζωή και κατ’επέκταση στο πάθος για τη μουσική και μια σπουδή πάνω στη ανθρώπινη τάση της αυτοκαταστροφής, ειδικά όταν έχουμε να κάνουμε με τύπους που λόγω της ιδιοφυΐας τους ξεφεύγουν από τη γενική τάση της ισότητας όλων των ανθρώπων: ο Αμαντέους είναι ευλογημένος αλλά ταυτόχρονα και καταραμένος, μοιάζει να μην μπορεί να διαχειριστεί το χάρισμά του. Γιατί παραμένει άνθρωπος και το χάρισμα του είναι θείο. Και πως μπορεί ένας άνθρωπος να διαχειριστεί το θείο χωρίς να φλερτάρει με την αυτοκαταστροφή;
Φυσικά, ο Φόρμαν είναι πολύ έξυπνος για να στήσει την ταινία μόνο πάνω στη χαοτική αλλά πέρα για πέρα γοητευτική προσωπικότητα του Αμαντέους και διαμορφώνει ένα από τα πιο καλοδουλεμένα δίπολα που έχουμε δει στη μεγάλη οθόνη. Ο Μολιέρι, θρήσκος και πειθαρχημένος, με την ψυχοσύνθεση του διαβασμένου και δουλευταρά μαθητή που νιώθει πως δικαιούται την πρόσβαση στις θεϊκές συνθέσεις και νιώθει αδικημένος που η ανταμοιβή του είναι αναντίστοιχη της προσπάθειάς του, είναι η προσωποποίηση της ζήλιας. Το μίσος θολώνει την κρίση του και τελικά, αν και αγαπάει όσο τίποτα τη μουσική, θα στραφεί εναντίον του ανώτερου επιπέδου της, αυτού που εκφράζει ο Αμαντέους. Διότι τελικά, ίσως να μην αγαπάμε τίποτα αν δεν συνδέεται μαζί μας με τον τρόπο που θέλουμε…
Συνείδηση εναντίον πάθους, πειθαρχία εναντίον αναρχίας, δυο διαφορετικοί κόσμοι συγκρούονται στη κόντρα Μολιέρου-Αμαντέους αλλά δεν υπάρχει καμία αμφιβολία για το νικητή: εξαρχής ο Αμαντέους έχει το πάνω χέρι και με αφηγηματική του βάση ένα καλοδουλεμένο και εξαιρετικά στημένο δίπλο, ο Μίλος Φόρμαν δημιουργεί μια ταινία που είναι καταδικασμένη να μείνει στο πάνθεον της κινηματογραφικής ιστορίας.
Και νωπή ακόμα την είδηση του θανάτου του, τιμάμε τη μνήμη του ξαναβλέποντας τον αριστουργηματικό «Αμαντέους» του…