Ο κινηματογράφος είναι κίνημα. Αλλάζει, εξελίσσεται, βελτιώνεται, αλληλεπιδρά. Καθορίζεται από το κοινό, αλλά το καθορίζει εξίσου. Διαφοροποιείται ανάλογα με την εποχή και σε μεγάλο βαθμό ετεροκαθορίζεται από αυτή.
Αυτός είναι και ο λόγος που η αξία μιας ταινίας στο μυαλό του κινηματογραφικού κοινού δεν είναι πάντα ενιαία ανεξαρτήτως εποχής.
Πέρα από ορισμένες αριστουργηματικές δημιουργίες που έχουν καταφέρει να διατηρούν μια διαχρονικότητα όσον αφορά την αξία τους, οι περισσότερες ταινίες είτε αποτυγχάνουν να μιλήσουν στο κοινό της και μετά ξεχνιούνται είτε καταφέρνουν να πετύχουν στην εποχή και μετά ξεπερνιούνται.
Όμως υπάρχει και μια άλλη κατηγορία ταινιών. Είναι εκείνες που είναι μπροστά από την εποχή τους- με την κυριολεκτική έννοια. Και ακριβώς επειδή είναι μπροστά από την εποχή τους δεν μπορούν να εκτιμηθούν σε αυτή. Πάνε άπατες, θεωρούνται ασήμαντες και, τελικά, περνάνε τα χρόνια και σιγά-σιγά το κοινό της εκτιμάει, περνάνε μερικά χρόνια ακόμα και φτάνουν να θεωρούνται αριστουργήματα.
Για παράδειγμα αυτές οι τρεις:
O άνθρωπος από την Μαντζουρία (1962)
Ο Τζον Φράνκενχάιμερ υπήρξε ένας σκηνοθέτης που εκτιμήθηκε ελάχιστα στην εποχή του. Χρόνια πολλά μετά την κυκλοφορία των ταινιών του εκείνες αποκτούσαν μια cult φήμη και ένα φανατικό κοινό. Αυτό το φαινόμενο παρατηρήθηκε σε μπόλικες ταινίες του Φράνκενχάιμερ αλλά πιο χαρακτηριστική από όλες ήταν «Ο άνθρωπος από την Μαντζουρία» του 1962. Ένα πολιτικό και στρατιωτικό θρίλερ που έκοβε την ανάσα, αλλά θάφτηκε κάτω από τον απόηχο της δολοφονίας του Κένεντι καθώς τα όσα έλεγε αποτελούσαν έναν ιδιότυπο αλληγορικό σχολιασμό της τότε πολιτικής επικαιρότητας των ΗΠΑ.
Το κοινό θα το εκτιμήσει αναδρομικά- μάλιστα θα γυριστεί και ένα ριμέικ το 2004 με τον Ντένζελ Ουάσιγκτον, που όμως δεν μπορεί να συγκριθεί με την αρχική. Σήμερα, «Ο άνθρωπος από την Μαντζουρία» θεωρείται μια από τις καλύτερες ταινίες της δεκαετίας του ’60. «Είναι το μόνο φιλμ που αρχικά πάτωσε και τελικά χαιρετήθηκε ως ένα χαμένο κλασικό αριστούργημα, χωρίς καν να προλάβει να κάνει ποτέ επιτυχία», θα πει 25 χρόνια μετά την κυκλοφορία του ο σεναριογράφος της ταινίας.
Το μοναδικό; Όχι.
Blade Runner (1982)
Είναι δυνατόν μια από τις πιο επιδραστικές ταινίες επιστημονικής φαντασίας όλων των εποχών να αντιμετωπίστηκε τόσο αδιάφορα στην εποχή της; Είναι δυνατόν η ταινία-θρύλος, που στις συνειδήσεις των οπαδών του Sci Fi φιγουράρει μονίμως στις υψηλότερες θέσεις με τις καλύτερες του είδους, να υπήρξε τόσο παταγώδης αποτυχία; Και όμως: όταν ο κόσμος είδε στην αφίσα του «Blade Runner» τον Χάρισον Φορντ να κραδαίνει ένα πιστόλι φαντάστηκε πως η ταινία θα έχει κάτι από τον action χαρακτήρα των Star Wars ή του Ιντιάνα Τζόουνς.
Το υπαρξιακό και αργόσυρτο νουάρ ξένισε τους πάντες. Ακόμα και την ίδια την παραγωγή της ταινίας που ανάγκασε τον σκηνοθέτη Ρίντλεϊ Σκοτ να προσθέσει voice over και μια επεξηγηματική σκηνή στο αρχικό υλικό διότι η ταινία «ήταν ακαταλαβίστικη»!
Περίπου δέκα χρόνια μετά την αποτυχία της ο Σκοτ έβγαλε στη δημοσιότητα την δική του, αρχική εκδοχή, χωρίς το voice over και χωρίς την τελευταία σκηνή και αποκήρυξε την εκδοχή που είχε βγει στο σινεμά. Δεν χρειάζεται να αναφέρουμε πολλά παραπάνω πράγματα για το πόσο μεγάλη ταινία θεωρείται σήμερα το «Blade Runner.
Τα παιδιά των ανθρώπων (2006)
Το 2006 ο Αλφόνσο Κουαρόν έβγαλε μια ταινία που μιλούσε για ένα όχι και τόσο μακρινό μέλλον στο οποίο η ανθρωπότητα είχε μείνει στείρα. Τα παιδιά είχαν σταματήσει να γεννιούνται για περίπου 20 χρόνια και οι άνθρωποι άρχιζαν προσαρμόζονται με το γεγονός ότι η φυλή τους φτάνει στο τέλος της. Οι τρομοκρατικές επιθέσεις ήταν καθημερινό φαινόμενο στις παγκόσμιες μητροπόλεις και οι πρόσφυγες ήταν παράνομες υπάρξεις που κλεινόντουσαν μέσα σε τεράστια στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Και μέσα σε όλο αυτό το χαμό μια ομάδα ακτιβιστών επιχειρούσε να κρύψει από το καθεστώς την πρώτη γυναίκα έγκυο μετά από χρόνια.
Τα «παιδιά των ανθρώπων» ήταν μια άβολη, δυσάρεστη ταινία. Οι προβλέψεις της για το μέλλον έμοιαζαν τόσο κοντινές και τόσο αληθοφανείς που ο κόσμος απέτυχε να δει σε αυτή μια ταινία αληθινής φαντασίας και απέφυγε να ακούσει το κοινωνικό της σχόλιο. Δώδεκα χρόνια μετά, η παγκόσμια κατάσταση είναι διαμορφωμένη με τέτοιο τρόπο που το υποτιμημένο αριστούργημα του Κουαρόν πλέον αποκτά αναδρομικά τους οπαδούς που δεν απέκτησε κατά την περίοδο της κυκλοφορίας του και άπαντες παρακαλάνε να μην πέσει μέσα και στην εκτίμησή του περί στειρότητας…