Πριν από εφτά περίπου χρόνια, σε μια συνέντευξη Τύπου που γινόταν στο πλαίσιο του κινηματογραφικού φεστιβάλ Καννών, ο Λαρς Φον Τρίερ είχε κάνει μια δήλωση που έμελλε να τον ακολουθεί για πάντα σε όλη την καριέρα του.
«Στην αρχή νόμιζα ότι ήμουν Εβραίος. Ύστερα ανακάλυψα ότι ήμουν ναζί. Καταλαβαίνω τον Χίτλερ. Συμπάσχω μαζί του λιγάκι. Οκ. Είμαι ναζί», είπε ο Δανός στα πλαίσια της προώθησης του «Melancholia», της ταινίας που είχε βγάλει εκείνη την περίοδο.
Οι δηλώσεις του αυτές υπήρξαν η αιτία να αποκλειστεί από τις Κάννες για αρκετό καιρό προτού το ιστορικό φεστιβάλ τον δεχθεί εκ νέου και πάλι πίσω φέτος για την νέα του ταινία, το «The House that Jack built», ένα φιλμ που έχει στο επίκεντρο της πλοκής του έναν serial killer και το οποίο κάνει πρεμιέρα στην Ελλάδα αυτές τις μέρες.
Είχαν μεσολαβήσει δεκάδες δηλώσεις του Τρίερ στις οποίες είχε τονίσει πως τα λόγια του σε εκείνη την περίφημη συνέντευξη Τύπου στις Κάννες είχαν παρεξηγηθεί, πως άλλο είπε και άλλο εννοούσε, πως στην πραγματικότητα δεν είναι ναζί και το όνομα του βγήκε τσάμπα.
Παράλληλα, οι φωνές που έλεγαν πως ο Τρίερ είναι ένας πολύ εκκεντρικός καλλιτέχνης που γουστάρει να προβοκάρει και η συγκεκριμένη περίπτωση υπήρξε απλά μια ατυχής προβοκάτσια, λειτούργησαν υπερασπιστικά για τον ίδιο.
Αυτού του τύπου η υπεράσπιση δεν ήταν κάτι καινούριο για τον Τρίερ. Οι ταινίες του άλλωστε έχουν πολλές φορές χαρακτηριστεί σεξιστικές, ρατσιστικές, μισογύνικες, θρησκόληπτες και συντηρητικές. Και πάντα, οι προσεκτικοί αναλυτές του μας διαβεβαίωναν πως στην πραγματικότητα ο Τρίερ ήθελε να πει κάτι άλλο από αυτό που φαινόταν σε πρώτη ανάγνωση, πως ήθελε να προβοκάρει και να προκαλέσει και δεν εννοεί αυτά που άπαντες αντιλαμβανόντουσαν στα νοήματα των ταινιών του αλλά τα εντελώς ανάποδα.
Πρόσφατα, ο Τρίερ μίλησε στο περιοδικό «Σινεμά» και αναφέρθηκε σε εκείνη την περίφημη συνέντευξη Τύπου που τον στιγμάτισε ως ναζιστή. Ο Τρίερ είπε πως η παρεξήγηση προκλήθηκε λόγω του μεταφραστή που δεν μετέφερε σωστά την δήλωσή του. Είπε πως η φράση «είμαι ναζί» σε ένα τμήμα της δανέζικη αργκό σημαίνει «είμαι Γερμανός». Και ήθελε απλά να δηλώσει πως έχει γερμανικές ρίζες με αυτή του τη φράση. Αυτό ήταν όλο…
Ο Τρίερ σε αυτή την περίπτωση θυμίζει τον πατροκτόνο που καθώς απολογείται στο δικαστήριο ζητά επιείκεια επειδή έχει πεθάνει ο πατέρας του. Στην ευρωπαϊκή κουλτούρα άλλωστε η ταύτιση ενός Γερμανού με έναν ναζί αποτελεί στιγματισμό για μια ολόκληρη εθνική κατηγορία και όποιος γνωρίζει τα βασικά για το πως λειτουργεί ο ρατσισμός (προφανώς όχι ο ρατσιστής Τρίερ) ξέρει πως ακόμα και σε λεκτικό επίπεδο η ταύτιση αυτή είναι κομβικό σημείο συγκρότησης του σύγχρονου ρατσισμού. Το αυτογκόλ του Τριερ είναι μεγατόνων: επιχειρώντας να εξηγήσει πως δεν είναι ναζιστής επιβεβαίωσε πως είναι ρατσιστής. Και μάλιστα, δεν το πήρε καν χαμπάρι.
Το «The House that Jack built», η νέα του ταινία, κουβαλάει ευθέως την αδυναμία του Τρίερ να κατανοήσει πως η τάση του να τρολάρει και να προκαλεί σαν ανώριμος έφηβος που θέλει να σπάσει πλάκα μέσα στην αίθουσα διδασκαλίας δεν τον απαλλάσσει αυτόματα από τις κατηγορίες που του αποδίδονται.
Όπως για παράδειγμα, το να λες μισογύνικα αστεία για άντρες που δέρνουν τις γυναίκες τους δεν σε κάνει απαραίτητα και εσένα έναν άντρα που δέρνει τη γυναίκα του αλλά σίγουρα σε κάνει κάποιον που αντιλαμβάνεται τον μισογυνισμό σαν αστείο, άρα έναν τύπο μισογύνη.
Ο Τρίερ στο «The House that Jack built» απελευθερώνει τον μισογυνισμό του. Και φυσικά όλες τις υπόλοιπες πτυχές του εαυτού του που τον κάνουν συντηρητικό. Αλλά κατά βάση τον μισογυνισμό του. Ακολουθεί την πορεία ενός serial killer που το βασικό του χόμπι είναι να σκοτώνει γυναίκες. Και κάθε αποτύπωση επί της οθόνης αυτής της τελετουργίας του βασικού χαρακτήρα είναι μια παραλλαγή της σεξιστικής δικαιολόγησης του βιασμού μέσα από την φράση «τα ήθελε και αυτή».
Οι γυναίκες του Τρίερ έτσι όπως αποτυπώνονται επί οθόνης είναι κάτι ηλίθιες και ανίκανες τύπισσες που με την συμπεριφορά τους «ενθαρρύνουν» τον τρελό και παλαβό serial killer να τις σκοτώσει. Ή τέλος πάντων, αυτή είναι η εκδοχή του ίδιου του ήρωα για τα πεπραγμένα του, όπως κάνει ξεκάθαρο σε κάποια στιγμή η ίδια η ταινία και όχι απαραίτητα τα πράγματα έτσι όπως έγιναν: ο Τρίερ θεωρεί πως ένα σαδιστικό κρεσέντο μισογυνισμού μπορεί να σχετικοποιηθεί αν απλά πετάξει μια φράση που να ξεκαθαρίζει πως ο βασικός του χαρακτήρας είναι μισογύνης. Ή αν απλά μας γνωστοποιήσει πως ο ίδιος αντιλαμβάνεται τη πραγματικότητα μέσα από ένα δικό του φαντασιακό πλαίσιο.
Η ρηχότητα του Τρίερ, που δεν λέει να καταλάβει πως τα τρικάκια του στιλ «χαχα, σας την έσκασα, άλλο καταλάβατε και άλλο εννοούσα», η ελαφρότητα δηλαδή του περιεχομένου σε αντιδιαστολή με το βαρύγδουπο περιτύλιγμα, απλά επιβεβαιώνει πως αντιλαμβάνεται την αντιπάθεια του στις γυναίκες ως κάτι φυσικοποιημένο, ως μια τάση που η political correct εποχή μεγαλοποιεί -και έτσι τρολάρει την political correct εποχή- χωρίς να υπάρχει λόγος.
Όμως όσες φορές και αν πεις «χεχε, δεν είμαι μισογύνης αλλά ακούστε ένα μισογύνικο αστειάκι» απλά θα επιβεβαιώνεις πως ναι, είσαι μισογύνης (sic).
Φυσικά, το «The House that Jack built» έχει και άλλα προβλήματα. Ο Τρίερ άλλωστε είναι ένας κακός αφηγητής, αδυνατεί να εντάξει οργανικά τους σχολιασμούς του μέσα στην πλοκή της ταινίας και έτσι τους εκθέτει μέσα από προσχηματικούς διαλόγους.
Στο «The House that Jack built» θέλει να πει διάφορα για την φύση της τέχνης και της δημιουργίας αλλά επειδή αδυνατεί να τα πει μέσα από την πλοκή, καταλήγει να διακόπτει την πλοκή και να πετάει (και καλά) εκκεντρικές ντοκιμαντερίστικου τύπου παρενθέσεις που απλά λειτουργούν ως άγαρμπο exposition: θα ξέραμε αν οι σχολιασμοί του πάνω στο ζήτημα της καλλιτεχνικής δημιουργίας είναι ενδιαφέροντες ή όχι αλλά μας τους εκθέτει με τόσο βαρετό τρόπο που δεν τον ακούμε καν.
Ο κατά τα άλλα υποτιθέμενος τολμηρός, ριζοσπάστης και προβοκάτορας Τρίερ τέλος, καταλήγει ένα πραγματικό γατάκι μπροστά στην τόλμη των πραγματικά μεγάλων δημιουργών του τρόμου όταν πρέπει να εμβαθύνει στον χαρακτήρα του πρωταγωνιστή του.
Είναι ανήμπορος να εκθέσει την περίπλοκη ψυχοσύνθεση του ήρωα που εκτός από ένας άνθρωπος που κάνει αποτρόπαιες πράξεις είναι και κάποιος άρρωστος, κοινωνικά ανάπηρος και περιθωριοποιημένος τύπος. Αν θέλει κανείς σφαιρική αποτύπωση της κοινωνικής παρουσίας ενός τέτοιου τύπου και ανάλυση των συνθηκών που τον δημιούργησαν ας δει τις ταινίες των κανονικών δημιουργών horror ταινιών.
Ο Τρίερ είναι απλά ένας τουρίστας του είδους που νομίζει ότι με την υποτιθέμενη εκκεντρικότητά του θα υπερβεί και θα εξελίξει τους κανόνες του αλλά προφανώς, είναι ανίκανος να το κάνει.
Εντάξει, σε σπλάτερ επίπεδο και όσον αφορά την αποτύπωση της βίας, καλή είναι η ταινιούλα του. Έχει και καλές ερμηνείες. Ας το παραδεχθούμε αυτό.