To 2020 είναι μια χρονιά που σε λογοτεχνικό επίπεδο έφερε το ελληνικό κοινό για πρώτη φορά σε επαφή με την Ιταλίδα συγγραφέα Φραντζέσκα Μελάντρι, που είναι εδώ και μια δεκαετία από τις πιο άξιες εκπροσώπους της ιταλικής λογοτεχνίας.
Οι Εκδόσεις Καστανιώτη έφεραν στα ελληνικά το ένα από τα τρία μυθιστορήματά της, το Σωστό Αίμα («Eva Sleeps», «Piu Alto del Mare» τα άλλα δύο) και λίγο πριν ολοκληρωθεί η χρονιά, μας δόθηκε η ευκαιρία να συνομιλήσουμε μαζί της για τα όσα αφηγείται σε αυτό, αλλά και φυσικά για το πώς βλέπει τα όσα ζήσαμε στο τρέχον έτος.
– Η ακριβής μετάφραση του ιταλικού τίτλου στα ελληνικά είναι το Δίκαιο Αίμα ή Το Αίμα του Δικαίου. Η επιλογή της μετάφρασης από τις Εκδόσεις Καστανιώτη ήταν η χρήση του επιθέτου Σωστό, που ενδεχομένως περικλείει περισσότερα νοήματα ή ελευθερία ερμηνείας. Εσείς ποια ερμηνεία θέλετε να έχει;
Το να επιχειρήσω να δώσω τη δική μου ερμηνεία, ενώ ο στόχος είναι ο αναγνώστης να επιλέξει ο ίδιος ποια είναι τελικά η ταιριαστή στον ίδιο, είναι κάτι που δεν το θέλω. Αν πρέπει να απαντήσω, τότε θα έλεγα ότι ο τίτλος Sangue Giusto σημαίνει το δίκαιο, το σωστό, το θαυμαστό, το ισότιμο, το όμοιο, το τυποποιημένο και πολλές ακόμα επιθετικές ιδιότητες.
– Καθώς το βιβλίο αφορά σε μεγάλο βαθμό την πορεία του Ατίλιο Προφέτι στην περίοδο του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου και της φασιστικής Ιταλίας, περίοδος που όρισε τη μετέπειτα πορεία της χώρας, θέλω να ρωτήσω το εξής: το 2020 είναι μια χρονιά με κατακλυσμιαία γεγονότα και ιδίως στην Ιταλία λόγω των τόσων νεκρών στο ξεκίνημα της πανδημίας. Πιστεύετε ότι αυτή η χρονιά θα ορίσει τις επόμενες δεκαετίες της χώρας;
Δεν θέλω να μπω στη διαδικασία να προβλέψω τίποτα σχετικά με τέτοιας έκτασης και τόσο δυσάρεστα γεγονότα. Κι όποιος επιχειρεί να κάνει την παραμικρή πρόβλεψη, έστω και για το κοντινό μέλλον, τότε σίγουρα δεν αντιλαμβάνεται την πλήρη έκταση όσων έχουν συμβεί. Κανένας άνθρωπος μόνος του, ιδίως κάποιος που δεν βρίσκεται σε κέντρα αποφάσεων και πληροφόρησης, δε μπορεί να αποκτήσει μια γενική εικόνα για όλο αυτό που ζήσαμε αυτή τη χρονιά.
– Όπως διάβαζα το βιβλίο σας, έκανα δύο σκέψεις. Πρώτον, για κάποιο λόγο συνέδεσα την επιλογή του ονόματος του Ατίλιο Προφέτι (στην ιταλική μορφή το όνομα είναι Ατίλα) με τον Αττίλα τον Ούνο. Κι από αυτή τη σύνδεση, έφτασα στο σημείο να σκεφτώ ότι αυτό που αποκαλούμε «αίμα», διαμορφώνεται από μια μη υλική διάσταση, το παρελθόν. Είναι κάτι ηθελημένο αυτό από εσάς;
Κοιτάξτε…η ερμηνεία σας είναι ερμηνεία σας. Δεν μπορώ να πω ότι τη στιγμή που συνθέτω τους χαρακτήρες, υπάρχει μια τελική κατάσταση και επιδίωξη στο μυαλό μου. Στις περισσότερες περιπτώσεις δεν υπάρχει ούτε όταν έχει τελειώσει το βιβλίο. Άλλωστε, δε γράφω έχοντας ένα πλάνο για την εξέλιξη του κάθε ήρωα. Σε κάθε περίπτωση, αυτό που με ενδιαφέρει περισσότερο είναι οι χαρακτήρες των ιστοριών μου να επιδέχονται πολλών ερμηνειών και να προσφέρουν στον αναγνώστη το παιχνίδι με τις σκέψεις. Κι ας κάνει ο καθένας τους συνειρμούς που τον βολεύουν στην κατανόηση της ιστορίας.
– Απ΄αυτό που απαντάτε, δε μπορώ παρά να αναρωτηθώ και να σας ρωτήσω αν μέσα σας οι ιστορίες έχουν ποτέ μια τελεία. Ξαναγυρίζετε δηλαδή σε βιβλία σας για να φανταστείτε κάτι παραπάνω απ΄αυτό που γράψατε; Συνεχίζει να σας ανησυχεί δημιουργικά μια αφήγηση;
Τα βιβλία, τουλάχιστον για μένα, δεν είναι στείρα πράγματα που κάθεσαι, τα γράφεις, τα εκδίδεις και τελείωσαν. Η ζωή δεν έχει τελείες. Γιατί να έχουν λοιπόν τα βιβλία; Δεν πιστεύω ότι υπάρχει συγγραφέας μυθιστορημάτων που δεν έχει στο αρχείο του συνέχειες ιστοριών του που απλώς δεν θέλησε ή δεν έτυχε να εκδοθούν. Μην αγνοούμε ότι κάποιες φορές κι ο συγγραφέας θέλει να διατηρήσει ένα κομμάτι της ιστορίας του μόνο για εκείνον.
– Η ιστορία του Ατίλιο Προφέτι περιλαμβάνει πάρα πολλές ιστορικές αναφορές, κάτι που υποθέτω δεν είναι μόνο αποτέλεσμα εμπειρικών γνώσεων, αλλά και αρκετού διαβάσματος. Η σύνδεση της ιστορικής καταγραφής με τη φαντασία είναι περιοριστική;
Τα ιστορικά γεγονότα δεν περιορίζουν, αλλά – θα προτιμήσω αυτή τη λέξη – χαλιναγωγούν τη φαντασία. Αυτό δεν είναι απαραίτητα κακό ή καλό. Είναι απλά κάτι που σου δίνει η επιλογή σου να συμπεριλάβεις την Ιστορία στο βιβλίο σου. Για μένα τα όρια της Ιστορίας είναι χρήσιμα γιατί τροφοδοτούν περισσότερο τη φαντασία ώστε να βρει τρόπο να τα ενώσει με αυτό που δεν αναφέρει κάποια καταγραφή.
– Μιας και το αναφέρετε αυτό, είναι μια πραγματικότητα πως η επίσημη Ιστορία κάθε κράτους φωτίζει μια γενική και ενδεχομένως συμβολική εικόνα. Υπάρχουν όμως πάντοτε πολλές αθέατες πλευρές. Είναι ίσως ένα φορτίο για τον συγγραφέα που καταπιάνεται με τις αθέατες πλευρές. Είχατε στο μυαλό σας αυτό το φορτίο όσο γράφατε το Σωστό Αίμα;
Δεν ξέρω για τα άλλα κράτη και την Ελλάδα τι ισχύει, αλλά εδώ στην Ιταλία δεν υπάρχει μια επίσημη εκδοχή του παρελθόντος. Κι αυτή η συζήτηση δεκαετιών είναι ακριβώς όπως θα έπρεπε να είναι. Εν προκειμένω, το βιβλίο μου είναι κομμάτι μιας μεγαλύτερης εικόνας.
– Από όσα γνωρίζω, ένα βιβλίο όπως το διαβάζει ο αναγνώστης, έχει μια τελική μορφή. Αυτό σημαίνει ότι κάποτε είχε μια αρχική μορφή που πήρε κατευθύνσεις από τους πρώτους ανθρώπους που το διάβασαν, από φίλους, συγγενείς, τους εκδότες κλπ. Αυτό το βιβλίο, όπως έχει εκδοθεί, είναι κοντά στην αρχική του μορφή ή προσαρμόστηκε σε απόψεις και προτάσεις;
Πάντοτε κάνω αναθεωρήσεις σε πράγματα που έχω γράψει, αλλά δεν θα έλεγα ότι διαφοροποιούν το περιεχόμενο. Τα όποια σημεία αλλάζουν, είναι κυρίως στυλιστικά παρά περιεχομένου.
– Τι θέλετε να εξυπηρετήσετε όταν γράφετε; Να απευθυνθείτε σε κάτι μέσα σας ή να βρείτε μια ανταπόκριση από άλλους ανθρώπους σε συναισθήματα που περιγράφονται στην αφήγησή σας;
Γιατί πρέπει να είναι μόνο το ένα ή μόνο το άλλο; Νομίζω πως και τα δύο συνυπάρχουν σε μένα και, υποθέτω, σε κάθε συγγραφέα πεζού λόγου.
– Βρίσκετε την εποχή που ζούμε μια εποχή που προσφέρει αφθονία εμπνεύσεων σε έναν συγγραφέα; Όχι μόνο ελέω πανδημίας, αλλά και για προϋπάρχοντα ζητήματα όπως η κλιματική κρίση ή η απόλυτη κυριαρχία των social media.
Είναι πράγματι δύσκολη και εξαιρετικά συναρπαστική ταυτόχρονα η εποχή που βρισκόμαστε. Σε αυτό όμως εμφανίζεται μια προβληματική. Είναι ένα ζήτημα το κατά πόσο μπορεί τα όσα μεγάλα συμβαίνουν αυτή την περίοδο, μπορούν να αιχμαλωτίσουν κάποιον και όλη του η φαντασία και προσοχή να είναι στραμμένη σε αυτά, μην έχοντας χώρο για να παρατηρήσει όλα τα υπόλοιπα μικρά που συμβαίνουν.
– Η τελευταία μου ερώτηση αφορά στο κομμάτι της μετάφρασης. Πάντοτε με εντυπωσιάζει το πώς μια ιστορία γραμμένη σε μία γλώσσα, μπορεί να ταξιδέψει σε τόσες χώρες και να μεταφραστεί σε άλλες γλώσσες, κάτι που σημαίνει πως θα πρέπει να υπάρξουν προσαρμογές σε αρκετά πράγματα για να βγαίνει καλύτερο νόημα. Περνάει από το μυαλό σας ή ακόμα σας ανησυχεί η μεταφραστική επιμέλεια που μπορεί να έχει η ιστορία σας καθώς θα πάει από τα ιταλικά στα ελληνικά κτλ;
Είμαι κόρη μεταφράστριας, κάτι που με έκανε να έχω πολύ μεγάλο σεβασμό και αγάπη για αυτή τη δουλειά. Θεωρώ ότι ένας συγγραφέας που αποδέχεται το ταξίδι της ιστορίας του σε άλλες γλώσσες, δεν πρέπει να ανησυχεί για κάτι και οφείλει να αφήσει τον έλεγχο στους μεταφραστές, να δείξει εμπιστοσύνη σε αυτούς που θα διαχειριστούν το κείμενο του.
* Το βιβλίο Σωστό Αίμα κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Καστανιώτη σε μετάφραση της Άμπυς Ράικου. Μπορείτε να το αγοράσετε από εδώ.