Με θυμάμαι πολλά χρόνια να διαβάζω ένα βιβλίο. Δεν με θυμάμαι ποτέ να μεταφράζω ένα. Και πώς να γίνει αυτό, αφού δεν είμαι μεταφραστής. Γι΄αυτό το λόγο έλεγα αρκετές φορές μέσα μου ότι αν υπάρχει κάτι καλύτερο από το να διαβάζεις ένα βιβλίο, αυτό είναι να το μεταφράζεις. Είναι ένα ιερό χρέος να μην επηρεάσεις ως και καθόλου το μήνυμα που περνάει ένας συγγραφέας. Κι αν αυτό σου φαίνεται απλό όταν πάμε από τα αγγλικά στα ελληνικά, δεν είναι καθόλου όταν αφορά κουλτούρες πολύ πιο μακρινές μας. Όπως η λατινοαμερικάνικη. Ή όπως η σουηδική. Ο Βαγγέλης Γιαννίσης έχει όλες τις απαντήσεις.
Εδώ και χρόνια στις Εκδόσεις Διόπτρα, ο Βαγγέλης είναι μεταφραστής σουηδικής λογοτεχνίας κυρίως, ενώ παράλληλα γράφει και τα δικά του βιβλία. Η μεταφραστική του ιδιότητα είναι αυτή που μας εκτυλίσσεται στις απαντήσεις του.
– Ποια είναι η διαδικασία που ακολουθείς για να μπορέσεις να αποδώσεις σωστά την αρχική διατύπωση του συγγραφέα, ιδίως όταν μιλάμε για γλώσσες όπως τα σουηδικά, μια αρκετά μακρινή γλώσσα σε σχέση με εμάς, με πολλές ιδιαιτερότητες και εκφράσεις που δεν επιδέχονται ακριβούς μετάφρασης;
Το μεγαλύτερο κομμάτι του κειμένου θα έλεγα πως ρέει δίχως ιδιαίτερη δυσκολία. Ωστόσο, υπάρχουν πάντοτε μερικές φράσεις, οι οποίες θα σε κάνουν να ιδρώσεις για ώρες. Οι λύσεις, συνήθως, είναι δύο: είτε μεταφράζεις προσαρμόζοντας στα ελληνικά (για παράδειγμα, αντικαθιστάς μία σουηδική παροιμία με μία ελληνική) ή μεταφράζεις σχεδόν αυτολεξεί και στη συνέχεια χρησιμοποιείς μία υποσημείωση, προκειμένου να εξηγήσεις στον αναγνώστη αυτό που διάβασε. Ανάλογα με το κείμενο, αποφασίζω για τη λύση που θα επιλέξω.
– Είναι ο μεταφραστής ένας δεύτερος συγγραφέας του ίδιου βιβλίου;
Θα έλεγα πως αν ο συγγραφέας είναι ο πατέρας ενός παιδιού, ο μεταφραστής είναι σίγουρα ο θείος του. Προσωπικά, νιώθω περήφανος για τα βιβλία που έχω μεταφράσει και όλα με έχουν βοηθήσει να γίνω καλύτερος και στο κομμάτι της συγγραφής.
– Απ΄όσα βιβλία έχεις μεταφράσει ποιο είναι αυτό που σε δυσκόλεψε περισσότερο;
Κι όμως, δεν ήταν ένα βιβλίο από τα Σουηδικά, αλλά ένα από τα Αγγλικά: ήταν η Σιωπή των δέντρων, της Mo Hayder, το πρώτο βιβλίο της το οποίο είχα τη χαρά να μεταφράσω. Η γλώσσα που χρησιμοποιεί είναι ζωντανή, άλλες φορές λυρική, άλλες του πεζοδρομίου, διανθισμένη με αστυνομική ορολογία και ως εκ τούτου, αρκετά δύσκολη.
– Όταν διαβάζεις το πρωτότυπο και μετά διαβάζεις αυτό που έχεις μεταφράσει, βλέπεις σημασιολογικές διαφορές ή σου αποκαλύπτονται διαφορετικά ορισμένα νοήματα;
Ανάλογα το βιβλίο. Έχουν συμβεί και τα δύο. Πολλές φορές, στην πρώτη ανάγνωση του μεταφρασμένου κειμένου φαίνονται και οι διαφορές στην ερμηνεία του βιβλίου από τον μεταφραστή, όπως και οι εν λόγω σημασιολογικές διαφορές.
– Για να γράψεις εσύ το δικό σου βιβλίο πρέπει να πάρεις έναν άλλο ρόλο, αυτό του συγγραφέα. Υπάρχουν στο μυαλό σου δικλείδες από την ιδιότητα του μεταφραστή που σε οδηγούν σε διαφορετική αντιμετώπιση της αφήγησης σου;
Επειδή τα βιβλία που γράφω διαδραματίζονται στη Σουηδία, πάντοτε φροντίζω να σκέφτομαι ως Σουηδός ενώ παίρνω το ρόλο του συγγραφέα. Παράλληλα, η μετάφραση με έχει βοηθήσει στην ανάλυση του κειμένου και αυτό μέ έχει βοηθήσει να αναπτύξω καλύτερα τον τρόπο με τον οποίο γράφω.
– Αν θυμάσαι ή σου έχει συμβεί, έχεις δει μεταφράσεις που να θαύμασες ή το αντίθετο; Να σου «χάλασαν» το νόημα;
Θαυμάζω πραγματικά τη μετάφραση του Οδυσσέα, του Joyce για την Ιώβειο υπομονή του μεταφραστή να αποδώσει στα Ελληνικά το τεράστιο και πολύπλοκο αυτό έργο. Το ίδιο ισχύει και για τη μετάφραση του (εξαντλημένου στα Ελληνικά) House of leaves του Danielewski.
– Οι Έλληνες μεταφραστές έχουν ένα πολύ μεγάλο εύρος σε γλώσσες που ξέρουν και μεταφράζουν. Είναι από τους καλύτερους που υπάρχουν παγκοσμίως;
Αναμφίβολα υπάρχουν εξαιρετικοί μεταφραστές στη χώρα μας, παγκοσμίου επιπέδου.
* Ο Βαγγέλης Γιαννίσης είναι συγγραφέας και μεταφραστής στις Εκδόσεις Διόπτρα.
Έχει γράψει τα βιβλία: Το μίσος (2014), Το κάστρο (2016), Ο χορός των νεκρών (2017) και Η Σκιά (2018).
Από τα μεταφρασμένα, στις 6/6 κυκλοφόρησε το Μάτι στο σκοτάδι της Μο Hayder, ενώ περσινά είναι Η Τελετουργία (πάλι της Mo Hayder) και το Σε λεπτό πάγο της Camilla Grebe.
Βρες τα βιβλία που έχει μεταφράσει και γράψει ο Βαγγέλης Γιαννίσης στις Εκδόσεις Διόπτρα.