Στη Σουηδία τα εισάγουν ετησίως κατά τόνους. Δεν επαρκούν για τις ενεργειακές ανάγκες, καθώς η μαζική ατμοποίηση τους είναι το πρώτο στάδιο στην παραγωγή θερμότητας και ηλεκτρικής ενέργειας. Σουηδία, οκ., είναι σαφές, δεν μπορούμε να γίνουμε. Αλλά από κάπου δεν είναι καιρός να κάνουμε μια αρχή; Το πρώτο, απαραίτητο, βήμα είναι να πάψουμε να θεωρούμε άχρηστο αυτό που οι πιο προηγμένοι της Γης εισάγουν για να καταναλώσουν! Να επαναπροσδιορίσουμε κοινώς την προσέγγιση και αντίληψη μας για τον όρο «σκουπίδια». Μια φράση που σε πείσμα των καιρών και της εξέλιξης, παραμένει ολότελα παρεξηγημένη στην Ελλάδα.
Όχι σε όλη όμως. Υπάρχει ένας Δήμος της χώρας, όπου τα απορρίμματα αντιμετωπίζονται με την οικολογική και τεχνολογική αντίληψη που τους… αρμόζει. Ως κάτι εξαιρετικά χρήσιμο, που μπορεί και πρέπει να μετατραπεί σε πρώτη ύλη.
Είναι ο Δήμος Ηρακλείου, ο οποίος τον περασμένο Οκτώβριο κατέθεσε μία από τις 312 προτάσεις που υποβλήθηκαν στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή απ’ όλη την ήπειρο, στο πλαίσιο του προγράμματος «Αστικές καινοτόμες δράσεις».
Απ’ αυτές τις προτάσεις εγκρίθηκαν μόλις 16 και η εν λόγω του Δήμου Ηρακλείου αξιολογήθηκε ως δεύτερη καλύτερη στη σχετική κατάταξη! Eξασφαλίζοντας χρηματοδότηση ύψους 3,3 εκατ. ευρώ από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ).
Ένας ελληνικός φάκελος δεύτερος σε «βαρύτητα» σε όλη την Ευρώπη μεταξύ 316 τέτοιων, σε δράσεις που αποσκοπούν σε πολλαπλά περιβαλλοντικά οφέλη και τεράστια εξοικονόμηση πόρων. Ακούγεται πολύ καλό για να είναι αληθινό…
Μιλώντας όμως με τον ιθύνοντα νου αυτού του προγράμματος, τον αντιδήμαρχο Ανακύκλωσης και Καθαριότητας Ηρακλείου, Χάρη Μαμουλάκη, αντιληφθήκαμε ότι είναι και απολύτως εφικτό να πιάσει τόπο κάθε… σεντ από αυτά τα 3,3 εκατ ευρώ. Διότι διακρίναμε έναν αυτοδιοικητικό παράγοντα, που δεν συμβιβάζεται με τις επιβλαβείς -για το περιβάλλον και την οικονομία- πρακτικές δεκαετιών.
Πολιτικός Μηχανικός ο ίδιος και Πρόεδρος του Ενιαίου Συνδέσμου Διαχείρισης Απορριμμάτων Κρήτης (Ε.Σ.Δ.Α.Κ.), δείχνει αποφασισμένος να φέρει νέα ήθη και έθιμα κατ’ αρχήν στην Κρήτη, στο ζήτημα της σωστής διαχείρισης αποβλήτων.
«Δεν είναι εύκολο να αλλάξεις στρεβλές συνήθειες δεκαετιών. Είναι υποχρέωση όμως να παραδώσουμε στα παιδιά μας ένα περιβάλλον καλύτερο απ’ ότι παραλάβαμε από τους γονείς μας. Στην Ελλάδα δεν έχουμε αντιληφθεί ακόμη την αξία των απορριμμάτων, τον αστείρευτο πλούτο τους. Θεωρούμε ότι ο κύκλος ζωής των προϊόντων κλείνει με την απόρριψή τους στους κάδους και στις χωματερές. Ωστόσο, θάβοντας και καίγοντάς δεν είναι μόνο ότι επιβαρύνουμε το περιβάλλον. Δεν είναι μόνο ότι πληρώνουμε πολλά εκατ. ευρώ σε πρόστιμα, παραβιάζοντας τις κοινοτικές οδηγίες. Στερούμαστε και τη δυνατότητα να αποκομίσουμε τα αποδεδειγμένα πολλαπλά οφέλη που αποδίδουν».
Κάπου εδώ, μπαίνουν μοιραία στην κουβέντα τα παραδείγματα χωρών, όπως η προαναφερόμενη Σουηδία. «Οι προηγμένες χώρες επενδύουν χρόνια τώρα στα σκουπίδια, έχοντας δημιουργήσει μάλιστα ολόκληρες βιομηχανίες για την ορθή διαχείριση και αξιοποίησή τους. Έτσι, όχι μόνο προστατεύουν το περιβάλλον και την ποιότητα ζωής των πολιτών, αλλά δημιουργούν και παράγουν κεφάλαιο. Δυστυχώς και σε αυτό το επίπεδο είμαστε πολύ πίσω», μας λέει ο κ. Μαμουλάκης.
«Είναι ανάγκη να φύγουμε από το μοντέλο ”παραγωγή-κατανάλωση-απόρριψη” και να περάσουμε σε ένα μοντέλο προόδου: να βλέπουμε τα προϊόντα σαν μια ευκαιρία να δημιουργήσουμε αξία, όχι όταν κλείσουν τον κύκλο τους, αλλά σε κάθε φάση της ωφέλιμης ζωής τους. Η διαλογή στην πηγή και η κυκλική οικονομία είναι οι διαδικασίες μέσω των οποίων θα το επιτύχουμε. Και θα το καταφέρουμε, καθώς μοιραζόμαστε κοινό όραμα με τον Δήμαρχο κύριο Βασίλη Λαμπρινό».
Τι σημαίνουν όμως οι έννοιες διαλογή στην πηγή και κυκλική οικονομία, τις οποίες συχνά ακούμε, αλλά ενδεχομένως δεν κατανοούμε την ακριβή σημασία τους;
«Διαλογή στην πηγή σημαίνει να διαχωρίζουμε τα απορρίμματα ανάλογα την κατηγορία τους στην πηγή που δημιουργούνται, π.χ. στην κουζίνα ενός επαγγελματικού χώρου, ή ενός νοικοκυριού. Κυκλική οικονομία σημαίνει ότι εκεί που τελειώνει η χρήση ενός προϊόντος και γίνεται απόρριμμα, μπορεί – και πρέπει – να αρχίσει ένας νέος κύκλος για το προϊόν αυτό, μέσα από την ανακύκλωση, την μείωση της σπατάλης πόρων και την επαναχρησιμοποίησή του. Οι ξένοι το λένε reduce-reuse-recycle, που σημαίνει επαναχρησιμοποίηση-επισκευή-ανανέωση. Αυτή είναι η πεμπτουσία της φιλοσοφίας μας. Τίποτα δεν πάει χαμένο – όλοι βγαίνουμε κερδισμένοι. Είτε μέσω της ανακύκλωσης, είτε μέσω της κομποστοποίησης, είτε με άλλους τρόπους, τα απορρίμματα για έναν σύγχρονο Δήμο πρέπει να αποτελούν αξιοποιήσιμο υλικό. Είναι χαρακτηριστικό ότι στην Ελλάδα ανακυκλώνουμε μόνο το 19%-20% των αστικών αποβλήτων, όταν το αντίστοιχο ποσοστό στις υπόλοιπες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης ανέρχεται στο 41,8%».
Το πρόγραμμα του Δήμου Ηρακλείου, που αξιολογήθηκε ως δεύτερο καλύτερο πανευρωπαϊκά είναι το «A2UFood». Πρόκειται για μία δράση μεγάλης κοινωνικής ωφέλειας, καθώς προβλέπει την Αξιοποίηση του περισσεύματος τροφής των χώρων μαζικής εστίασης ως πρώτη ύλη για την παρασκευή φαγητού και τη διάθεσή του μέσα από το Ειδικό – Εναλλακτικό Εστιατόριο του Δήμου Ηρακλείου.
Θα αφορά αποκλειστικά βέβαια το φαγητό που μένει αδιάθετο και άθικτο στις κουζίνες των εστιατορίων και όχι φαγητό που έχει σερβιριστεί.
Στον ίδιο φάκελο κατατέθηκε το πρόγραμμα «Life – Food for Feed», που ως εξόχως καινοτόμο «τρέχει» αυτή τη στιγμή στο Ηράκλειο πιλοτικά σε πανευρωπαϊκό επίπεδο!
Η ιδέα, που εφαρμόζεται ήδη, είναι η μετατροπή των υπολειμμάτων των τροφίμων των ξενοδοχείων σε ζωοτροφές. Κεντρικό στοιχείο της διεργασίας του F4F, είναι η παστερίωση των υπολειμμάτων τροφίμων, μέσα από μια τροποποιημένη και ενισχυμένη διεργασία ηλιακής ξήρανσης. Της ηλιακής ξήρανσης προηγείται διαδικασία συλλογής με οχήματα ψυγεία, χειροδιαλογής και τεμαχισμού των υπολειμμάτων.
Το πρόγραμμα υλοποιείται από τον Ε.Σ.Δ.Α.Κ. με τη συνεργασία του Τ.Ε.Ι. Κρήτης (Τμήμα Τεχνολόγων Γεωπόνων), του Χαροκόπειου Πανεπιστημίου (Τμήμα Γεωγραφίας), του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών (Τμήμα Επιστήμης Ζωικής Παραγωγής και Υδατοκαλλιεργειών) και του Ελεύθερου Πανεπιστημίου Βερολίνου (Freie Universität Berlin – Κτηνιατρική Σχολή). Για την ώρα τα συνεργαζόμενα ξενοδοχεία είναι 5.
Η διαδικασία είναι πρωτοποριακή για τα Ευρωπαϊκά δεδομένα και ιδανική για περιοχές με μεγάλη τουριστική ανάπτυξη, οι οποίες διαθέτουν μεγάλο όγκο σε τρόφιμα. Μεταξύ άλλων προορίζεται να αποφέρει μεγάλη μείωση κόστους στις κτηνοτροφικές μονάδες, με ό,τι αυτό συνεπάγεται στην αγορά και τους καταναλωτές.
Πέραν αυτών, ο Δήμος Ηρακλείου «τρέχει» αυτή τη στιγμή ή προετοιμάζει άλλα 4 σημαντικά Ευρωπαϊκά προγράμματα.
Πιο φιλόδοξο απ’ όλα είναι το Περιβαλλοντικό Πάρκο Κυκλικής Οικονομίας – ECO Park, που αν ευοδωθεί θα αλλάξει για τα καλά το χαρακτήρα όλη της πόλης και θα αποτελέσει πρότυπο έργο για όλη την Ελλάδα. Η πρόταση, με συνεργασία του Δήμου Ηρακλείου και του Ε.Σ.Δ.Α.Κ., είναι να αναπτυχθεί και να αναβαθμίσει μια περιοχή μεγαλύτερη των 270 στρεμμάτων στη Νέα Αλικαρνασσό, βόρεια της Βιομηχανικής Περιοχής (όσοι την έχουν επισκεφτεί αντιλαμβάνονται για τι μεγέθους αναβάθμιση μιλάμε).
Το σχέδιο είναι να φιλοξενεί σε μια ενιαία έκταση πολλές διαφορετικές χρήσεις, να είναι ανοιχτό σε επισκέψεις σχολείων, συλλόγων και φορέων και να αναπτύσσει διάφορες δράσεις προώθησης της κυκλικής οικονομίας. Βασικός στόχος ο συνδυασμός της περιβαλλοντικής διαχείρισης με την ενημέρωση – εκπαίδευση- καινοτομία καθώς και την αναψυχή του πολίτη.
Στο άμεσο μέλλον θα λειτουργήσουν στο Ηράκλειο οι κομποστοποιητές της γειτονιάς, η πιο άμεση δηλαδή μορφή μετατροπής των απορριμάτων σε λίπασμα.
Ο κάθε κάτοικος της συγκεκριμένης γειτονιάς θα έχει ηλεκτρονική κάρτα με την οποία θα ανοίγει τον κομποστοποιητή του, θα ζυγίζεται και θα του «πιστώνεται» το βάρος των οργανικών υπολειμμάτων που απορρίπτει, αποφέροντας του στην πορεία, μείωση στα δημοτικά τέλη.
Στόχοι του προγράμματος είναι μεταξύ άλλων η μείωση των οργανικών απορριμμάτων που καταλήγουν στους κάδους, η εξοικονόμηση πόρων από τα δρομολόγια των απορριμματοφόρων και τα έξοδα διαχείρισης των απορριμμάτων, η προστασία του περιβάλλοντος και η δημιουργία ισχυρών κινήτρων στους δημότες να αναπτύξουν το πρόγραμμα διαλογής στην πηγή.
Σε δράση από το… μέλλον (μιλώντας πάντα για ελληνικά δεδομένα) ακούγεται και το αυτόνομο ρομποτικό σύστημα ανακύκλωσης αστικών απορριμμάτων, που επίσης χρηματοδοτήθηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Σε εξέλιξη βρίσκεται και το σχέδιο της Βιώσιμης Αστικής Ανάπτυξης που στοχεύει στην ενίσχυση της ανακύκλωσης και της επαναχρησιμοποίησης των υλικών. Η εθνική νομοθεσία έχει ενσωματώσει από το 2012 τη σχετική ευρωπαϊκή οδηγία του 2008, σύμφωνα με την οποία τα αστικά απόβλητα πρέπει να αξιοποιούνται ώστε να εξοικονομούνται πρώτες ύλες και ενέργεια.
Την έχει ενσωματώσει, αλλά δεν την έχει υιοθετήσει…
Το παρωχημένο μοντέλο της ταφής των απορριμμάτων, που εφαρμόζεται ακόμα στην Ελλάδα, της εξασφαλίζει άλλη μία αρνητική πρωτιά. Τα πρόστιμα εξακολουθούν να πέφτουν βροχή από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για σοβαρές παραβάσεις της περιβαλλοντικής νομοθεσίας, καθώς η χώρα μας είναι η τελευταία της Ε.Ε. που χρησιμοποιεί χωματερές και θάβει σκουπίδια.
«Σύμφωνα με τον ΣΕΒ, η παραγωγή απορριμμάτων στην Ελλάδα αγγίζει τους 5 εκατομμύρια τόνους ετησίως, εκ των οποίων περίπου μόνο 1 εκατομμύριο ανακυκλώνεται. Τα υπόλοιπα καταλήγουν στους ΧΥΤΑ. Απ’ αυτά, 3 εκατομμύρια τόνοι αφορούν δυνητικά ανακυκλώσιμα και βιοαποικοδομήσιμα υλικά. Μπορούν δηλαδή να γίνουν ενέργεια. Η μεταφορά τους στους ΧΥΤΑ κοστίζει 135 εκατομμύρια ευρώ. Η αξία των ανακυκλώσιμων υλικών ανέρχεται στα 200 εκατομμύρια ευρώ, εκ των οποίων τα 150 εκατομμύρια ευρώ χάνονται λόγω κακής διαχείρισης, ενώ μόλις τα 50 εκατομμύρια επιστρέφουν στην πραγματική οικονομία», μας λέει ο κ. Μαμουλάκης.
Τον ρωτήσαμε αν οι πολίτες του Ηρακλείου ανταποκρίνονται σε αυτές τις δράσεις και αν είναι ο ίδιος ικανοποιημένος από τη διάθεση συμμετοχής τους στα προγράμματα.
«Μέχρι στιγμής αυτό που εισπράττω είναι ότι αφήνουμε σιγά – σιγά πίσω μας την κακή νοοτροπία του χθες και δρούμε, συνειδητά σήμερα, για ένα καλύτερο αύριο. Στα προγράμματα που ήδη «τρέχουν», η ανταπόκριση είναι κάτι παραπάνω από εξαιρετική. Από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι η επιτυχία που έχει η Τσάντα Πολλαπλών Χρήσεων που βγάλαμε στον Ε.Σ.Δ.Α.Κ. με στόχο την κατάργηση από την καθημερινότητά μας της πλαστικής σακούλας. Φτιάξαμε 11.000 τσάντες οι οποίες διατέθηκαν σε χρόνο ρεκόρ και το επόμενο διάστημα μοιράζουμε άλλες 11.000 στους Δήμους – μέλη μας στις Π.Ε. Ηρακλείου, Ρεθύμνου και Λασιθίου».
Και ναι, η πλαστική σακούλα δεν είναι καθόλου «αθώα», όπως νομίζουν πολλοί. Το μέτρο χρέωσής της στοχεύει στον περιορισμό χρήσης της, καθώς είναι ιδιαίτερα επιβαρυντική για το περιβάλλον.
«Ένα στα δύο απορρίμματα στον βυθό της θάλασσας στην Ελλάδα είναι πλαστικές σακούλες και ένα στα τέσσερα ψάρια ανοιχτής θαλάσσης μπορεί να περιέχει μικροπλαστικά. Αν συνεχίσουμε έτσι, προβλέπεται ότι έως το 2050 θα υπάρχουν πιο πολλά πλαστικά στη θάλασσα παρά ψάρια. Μπορούμε να τις αντικαταστήσουμε με τις Τσάντες Πολλαπλών Χρήσεων και προάγουμε την ατομική ευθύνη μέσω αυτού του μέτρου. Είναι πολύ σημαντικό να νιώθει ο πολίτης ότι συμμετέχει σε όλο αυτό. Με την ευθύνη αποβάλουμε την αμεριμνησία και τον ωχαδερφισμό, “χτίζοντας” την απαραίτητη αυτοσυνειδησία».
Ο Χάρης Μαμουλάκης είναι πολιτικός μηχανικός, αντιδήμαρχος Ηρακλείου και πρόεδρος του Ε.Σ.Δ.Α.Κ., με όλες αυτές τις αρμοδιότητες και πατέρας τριών παιδιών, ενώ με κάποιο τρόπο βρίσκει το χρόνο να θυμάται τις… ένδοξες μέρες του μπροστά από μια σκακιέρα.
Μήπως τελικά ο συνδυασμός κρητικής… κουζουλάδας και στρατηγικής σκέψης ενός πρώην σκακιστή προοιωνίζεται να αναδείξει το Ηράκλειο σε πρότυπο διαμόρφωσης περιβαλλοντικής συνείδησης;
«Ξα του», που λένε και στο χωριό του…