Τιχουάνα, Μεξικό. Σαντιάγο, Χιλή. Λα Παζ, Βολιβία. Κίτο, Εκουαδόρ. Πόλη της Γουατεμάλα. Καράκας, Βενεζουέλα. Όχι, δεν είναι ένα παιχνίδι γεωγραφίας της Λατινικής Αμερικής. Είναι ένα παιχνίδι αστικών αναταραχών, ένα πρελούδιο επανάστασης.
Με τη Βενεζουέλα να είναι μια ειδική περίπτωση που βρίσκεται σε στρατιωτικό καθεστώς και καθεστώς αποκλεισμού από τις αρχές του έτους, έχουμε μια σειρά από ξεσπάσματα των λαών σε αρκετές χώρες της Λατινικής Αμερικής μέσα στον Οκτώβριο. Τότε τοποθετείται η αρχή τους και συνεχίζεται μέχρι σήμερα.
Το σκηνικό θυμίζει έντονα όσα συνέβησαν πριν από 35-40 χρόνια με τις δικτατορίες που εγκαθιδρύονταν και καταλύονταν η μία μετά την άλλη. Και μπορεί σήμερα να μην έχουμε περιπτώσεις Πινοσέτ ή Περόν, αλλά τα χαρακτηριστικά των αναταραχών δεν απέχουν πολύ απ΄ αυτά εκείνης της περιόδου. Άλλωστε, το τι ήταν αυτοί οι δικτάτορες μπορέσαμε να το μετρήσουμε σε όλο του το μέγεθος μόλις στις αρχές της χιλιετίας. Για το τι συμβαίνει τώρα, η ολοκληρωμένη εκτίμηση δεν πρόκειται να βγει πριν το 2030.
Τι συμβαίνει όμως; Ας δούμε τις περιπτώσεις μία προς μία.
Μεξικό: Ένα απέραντο κοιμητήριο ανώνυμων σωμάτων
Στη μεγαλύτερη χώρα της Κεντρικής Αμερικής έχουμε ένα λουτρό αίματος. Από τις αρχές του χρόνου πεθαίνουν κάθε μέρα 100 άτομα μέσο όρο. Μέχρι στιγμής η καταμέτρηση είναι στους 28.000 νεκρούς περίπου. Η Guardian κάνει λόγο μέχρι και για 40.000 αγνοούμενους.
Προσέξτε, δεν είναι νεκροί από κάποια επιδημία ή γηρατειά ή ασθένειες. Είναι νεκροί από σφαίρες, από δολοφονίες. Ο πόλεμος των ναρκωτικών είναι στο ζενίθ του και σημειώνει ρεκόρ 25ετίας. Από τότε που ανέλαβε την ηγεσία της χώρας ο Λόπεζ Ομπραδόρ, έχουν βρεθεί 500 σημεία ομαδικής ταφής και οι εκτιμήσεις κάνουν λόγο για 3.000 τέτοια!
Πιο συγκεκριμένα, στην πόλη της Τιχουάνα που είναι μια πόλη-επίκεντρο εμπορίου και παραγωγής, δεν ξέρεις πότε θα πέσει ο λαχνός σου για να φας τη σφαίρα στο κεφάλι. Είναι άπειρες οι μαρτυρίες ανθρώπων για φίλους και συγγενείς που τη μια μέρα τους μιλούσαν και την άλλη μέρα αναζητούσαν το νεκρό τους σώμα. Είναι επίσης καθημερινό φαινόμενο να εμφανίζονται πλαστικές σακούλες με τεμαχισμένα πτώματα.
Όλα ξεκίνησαν στις 18 Οκτωβρίου από μια άλλη πόλη, τη Σιναλόα. Εκεί βρίσκεται το ξακουστότερο καρτέλ, αυτό του διαβόητου El Chapo. Εκείνη την ημέρα έγινε αστυνομική και στρατιωτική έφοδος κατά την οποία συνελήφθη ο γιος του Γκούζμαν, ο Ολβίδιο. Αυτό ξεσήκωσε τους μισθοφόρους του καρτέλ που επιδόθηκαν σε ανταλλαγή πυρών για περίπου 4 ημέρες με τον στρατό και την αστυνομία. Στο τέλος της ημέρας ο Ολβίδιο είχε αφεθεί ελεύθερος για να καταπαυθούν τα πυρά κι ενώ είχαν πεθάνει 13 στρατιώτες.
Στην περιοχή Λα Μόρα, στα σύνορα με την Αριζόνα, μια ομάδα αντρών του καρτέλ επιτέθηκε με πυροβολισμούς σε γυναίκες και παιδιά, επειδή θεώρησαν ότι είναι από αντίπαλο καρτέλ. Στα σύνορα με τις ΗΠΑ μαίνεται ένας πόλεμος ανάμεσα στην οργάνωση La Linea από το Χουάρεζ και στο παράρτημα της Σιναλόα, τους Los Salazar.
Βολιβία: Η διαπόμπευση της δημάρχου
Στην πρωτεύουσα της χώρας, τη Λα Παζ, μυρίζει μπαρούτι. Μεταφορικά, αλλά ίσως και το κυριολεκτικό να μην αργήσει. Κι αυτό γιατί οι διαδηλώσεις είναι καθημερινές και το μεγαλύτερο όπλο της κυβέρνησης, η αστυνομία, έχει αρχίσει να στέκεται εναντίον της. Σε τρεις πόλεις της Βολιβίας οι αστυνομικές αρχές διακήρυξαν την αντιπολιτευτική τους στάση προς τον Έβο Μοράλες, με την κυβέρνηση να δηλώνει πως δεν σκοπεύει να στείλει το στρατό. Προς το παρόν.
Όλα ξεκίνησαν από τις εκλογές, όπου μια μεγάλη μερίδα του λαού ήθελε να βγάλει εκτός διακυβέρνησης τον Μοράλες μετά από 14 χρόνια – κανείς άλλος στο παρελθόν της χώρας δεν έχει προεδρεύσεις τόσο – και θεωρεί ότι η επανεκλογή του ήταν ένα καλοστημένο παιχνίδι. Ο Μοράλες συγκέντρωσε ποσοστό 47,08%, πέρασε στον δεύτερο γύρο με αντίπαλο τον Κάρλος Μέσα, αλλά σταμάτησε η καταμέτρηση ψήφων στο 83% και αυτοανακηρύχθηκε ξανά πρόεδρος.
Στο αγροτικό κέντρο της χώρας, τη Σάντα Κρουζ, υπάρχει απεργία από την περασμένη Τετάρτη. Στη Λα Παζ, στο κέντρο της πόλης, τα περισσότερα μαγαζιά έχουν κλείσει.
Η ένταση κορυφώθηκε όταν εξαγριωμένο πλήθος επιτέθηκε στην δήμαρχο Πατρίσια Άρσε της πόλης Βίντο και της ξύρισαν δημόσια το κεφάλι, ενώ στη συνέχεια την έλουσαν με κόκκινη μπογιά. Η εικόνα της να είναι κακοποιημένη στο οδόστρωμα και να προειδοποιεί για το τι μπορεί να πάθει η ίδια και τα παιδιά της, σοκάρει.
Με τον κύκλο αίματος να έχει περιοριστεί ευτυχώς στους τρεις νεκρούς, ο Μοράλες ανακοίνωσε ότι ήρθε σε συμφωνία για να επανεξεταστεί το αποτέλεσμα των εκλογών και αν αποδειχθούν παρατυπίες, θα πάει σε νέα ημέρα εκλογών.
Εκουαδόρ: Η «Ελλάδα» της Κεντρικής Αμερικής
Στις 3 Οκτωβρίου ο πρόεδρος της χώρας Λένιν Μορένο (διόλου τυχαίο το όνομα) ανακοίνωσε ότι η χώρα μπαίνει σε καθεστώς επιτήρησης από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο για να δανειστεί 10 δισεκατομμύρια δολάρια. Για να επιτευχθεί αυτή η συμφωνία, ανακοινώθηκαν αυξήσεις στη φορολογία του πετρελαίου και της αμόλυβδης βενζίνης. Αυτό ήταν η κόκκινη γραμμή του λαού.
Το πετρέλαιο έχει ευρεία χρήση στον πρωτογενή τομέα, στη βιομηχανία και τα πλοία, όπου εργάζεται η πλειονότητα του λαού. Αντιθέτως, η φορολογία για τα καύσιμα των αυτοκινήτων δεν πειράχτηκαν καθόλου. Ποιο είναι το πρόβλημα; Το πρόβλημα είναι ότι αυτοκίνητα, άρα και χρήση βενζίνης έχει μόνο το 25% του πληθυσμού, που λογίζεται ως το πλούσιο.
Για περίπου 10 ημέρες επικρατούσε το απόλυτο χάος στην πρωτεύουσα. Το Κίτο ήταν πεδίο πολέμου. Αυτό ανάγκασε την κυβέρνηση να μεταφέρει τις εργασίες της στο Γκουαγιακίλ. Στα μέσα Οκτωβρίου υπήρξε συμφωνία με τους εκπροσώπους των συνδικάτων και αποσύρθηκαν τα μέτρα σχετικά με τα καύσιμα και θα αναζητηθούν άλλες περικοπές για να ικανοποιηθεί το ΔΝΤ. Ποιος λέει όμως ότι δεν θα υπάρξουν πάλι τα ίδια;
Γουατεμάλα: Οιωνός δικτατορίας
Στην πρωτεύουσα της χώρας της Κεντρικής Αμερικής τα προβλήματα ξεκίνησαν νωρίτερα. Στις 3 Σεπτεμβρίου ήταν που επιτέθηκαν στον στρατό, σκότωσαν αρκετούς στρατιώτες, πολλούς τους πήραν αιχμαλώτους και κάποιοι κατάφεραν να ξεφύγουν. Στις 2 Οκτωβρίου ο πρόεδρος Τζίμι Μοράλες ανακοίνωσε ότι τρεις κοινότητες της χώρας θα περιέλθουν σε καθεστώς στρατιωτικού νόμου για τον επόμενο μήνα. Σε αυτό το διάστημα οι κοινότητες έγιναν 22 και είναι ένα ποσοστό 8% της χώρας.
Το αφήγημα της κυβέρνησης λέει ότι η επίθεση στους στρατιώτες έγινε από ναρκωτέμπορους που τους ανακάλυψαν κατά τη διάρκεια περιπολίας. Η πλευρά του λαού ισχυρίζεται ότι οι στρατιώτες άνοιξαν πυρ και στη συνέχεια τους επιτέθηκαν οι πολίτες. Στην περιοχή που ξεκίνησαν όλα, είχε συμβεί το πιο μεγάλο μακελειό του εμφυλίου πριν από 30 χρόνια.
Χιλή: Η μεγαλύτερη συγκέντρωση ανθρώπων και η εξαθλίωση
Όλοι μας γίναμε μάρτυρες της συγκέντρωσης ενός εκατομμυρίου πολιτών στο κέντρο του Σαντιάγο πριν από 15-20 μέρες. Στη Χιλή όλα ξέσπασαν όταν η κυβέρνηση ανακοίνωσε μεγάλες αυξήσεις στα μέσα μεταφοράς (3% στα εισιτήρια), με τον λαό να αντιδρά και να προκαλεί καταστροφές σε περίπου 50 σταθμούς. Φυσικά κάτω απ΄αυτό το μέτρο, υπήρχαν και υπάρχουν μια σειρά από χρόνια δεδομένα οικονομικών ανισοτήτων σε αυτή τη χώρα.
Στις 19 Οκτωβρίου η χώρα κηρύχθηκε σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης. Το παρατηρητήριο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων της Χιλής ανέφερε ότι από το 2010 έχουν καταγραφεί 319 περιπτώσεις κρατικής βίας και κατάχρησης εξουσίας. Το 45% εξ αυτών σημειώθηκε μέσα στον Οκτώβριο!
Η χρήση βίας από την αστυνομία και τον στρατό έχει μετατρέψει τη Χιλή σε Γάζα. Κι αυτό γιατί έχουν υπάρξει 160 περιστατικά σοβαρών τραυματισμών στο μάτι. Κατά τον πόλεμο Ισραήλ-Παλαιστίνης, ο αριθμός αυτός ήταν στο 154.
Δες και το ξεχωριστό μας κείμενο για τη Χιλή εδώ.
Αν κανείς προσθέσει στα παραπάνω τα όσα έχουμε μάθει για τη Βενεζουέλα, αλλά και το τι συμβαίνει στη Βραζιλία με τον Μπολσονάρου και τα προβλήματα οικονομίας που θα διογκωθούν κι άλλο στη σκιά της καταστροφής του Αμαζονίου, βλέπουμε μια ήπειρο σε επαναστατικό παροξυσμό.
Σίγουρα δεν είναι κάτι αντίστοιχο της Αραβικής Άνοιξης. Σύμφωνα με αναλυτές μιλάμε για κάτι που έχει στοιχεία του πρόσκαιρου και εδράζεται σε τρία βασικά αίτια: 1) την οικονομική ανισότητα που ισχύει για πολλές δεκαετίες, 2) τα διαρκή πολιτικά σκάνδαλα διαφθοράς και 3) τα αυξανόμενα κινήματα σε άλλες περιοχές του πλανήτη (Βαρκελώνη, Χονγκ Κονγκ) που λειτούργησαν ως bandwagon effect.
Θα αναρωτηθεί κάποιος: γιατί τώρα; Γιατί τώρα είναι το σημείο «μη παρέκει». Στα μέσα της περασμένης δεκαετίας όπου οι φτωχοί ήταν πάλι φτωχοί, δημιουργήθηκε μια επίφαση προοπτικής. Γεννήθηκε η ελπίδα για μια κάποια καλυτέρευση στη δεκαετία της μεγάλης εξέλιξης, όπως αυτή που διανύουμε. Αυτό δεν συνέβη ποτέ. Αντιθέτως, η ψαλίδα άνοιξε κι άλλο προς όφελος των λίγων πλουσίων.
Πόσο θα αντέξει η «Λατινική Άνοιξη»; Ορισμένοι μιλούν για μια διαδικασία κάθαρσης. Το σπυρί έσκασε, το πύον ξεχύθηκε, τώρα θα έλθει η επούλωση και ο καθαρισμός με οινόπνευμα.
Πιθανότατα να καταπνιγεί η Άνοιξη σύντομα, μιας κι εκεί υπάρχουν πάντοτε τα πλοκάμια των ΗΠΑ και μόνον. Στην Αραβική Άνοιξη υπήρχαν πάλι ΗΠΑ, αλλά υπήρχαν και υπάρχουν κι η Τουρκία με τη Ρωσία. Στη Λατινική Αμερική δεν είναι κανείς άλλος. Κι αυτό διευκολύνει το να καταπνιγούν οι επαναστάσεις πριν καν γίνουν θεωρία, όχι πράξη!