Συχνά προβεβλημένο ως το κορυφαίο εκπαιδευτικό σύστημα στον κόσμο, το φινλανδικό μοντέλο για δεκαετίες υπήρξε πρότυπο για ολόκληρη την Ευρώπη. Πλέον, όμως, όλες τα στοιχεία δείχνουν ότι περνά μια παρατεταμένη κρίση, με τις αρχές της χώρας να έχουν αντιληφθεί το πρόβλημα, αλλά να αδυνατούν να βρουν τις κατάλληλες λύσεις.
Η αλήθεια είναι πως ακόμη και την περίοδο που η Φινλανδία βρισκόταν πολύ υψηλά στους σχετικούς δείκτες, δεν ήταν λίγοι εκείνοι που από τότε έκρουαν τον κώδωνα του κινδύνου και προέβλεπαν δυσοίωνο μέλλον. Οι ανησυχίες τους, ωστόσο, καλύπτονταν από τις εντυπωσιακές επιδόσεις των μαθητών ηλικίας μέχρι 15 ετών, οι οποίες ήταν πολύ καλύτερες από εκείνες άλλων χωρών.
Άλλωστε σε αυτήν την ηλιακή ομάδα δίνεται παραδοσιακά και η μεγαλύτερη βαρύτητα, με τους μαθητές να απολαμβάνουν μια σειρά από ευεργετήματα ειδικά σχεδιασμένα ώστε να αναπτύξουν τις ικανότητές τους. Ξεκινώντας από τα 7 χρόνια τους τα παιδιά εντάσσονται σε ένα πλαίσιο όπου έννοιες όπως αποστήθιση κειμένων, παπαγαλία ή ακόμη και φροντιστήρια αποτελούν άγνωστες λέξεις.
Αντίθετα, στα ολοήμερα σχολεία οι μαθητές ενθαρρύνονται να είναι κατά βάση δημιουργικοί και να συμμετέχουν ακόμη και στον σχεδιασμό των δραστηριοτήτων ή του ωρολογίου προγράμματος σε συνεννόηση με τους δασκάλους και τους καθηγητές τους. Φυσικά όλα αυτά συμβαίνουν σε ιδιαίτερα προσεγμένους χώρους διδασκαλίας, με την χρήση σύγχρονων τεχνικών και οπτικοακουστικών μέσων. Παράλληλα απολαμβάνουν δωρεάν γεύματα εντός του σχολείου, όπως και ιατρική και οδοντιατρική φροντίδα δίχως χρηματική επιβάρυνση.
Μέσα σε αυτό το περιβάλλον και υπό αυτές τις συνθήκες προέκυψαν και τα εντυπωσιακά αποτελέσματα μέχρι τα τέλη του 20ου και τις αρχές του 21ου αιώνα, με βάση τα οποία η Φινλανδία σταθερά κατατασσόταν στις κορυφαίες θέσεις αξιολόγησης του εκπαιδευτικού συστήματος, κάνοντας την υπόλοιπη Ευρώπη να κοιτά με θαυμασμό το «θαύμα» της δημόσιας παιδείας στην χώρα.
Πλέον, όμως, οι ίδιοι οι Φινλανδοί είναι εκείνοι που προσπαθούν να καταλάβουν τι έχουν κάνει λάθος και το κάποτε άριστο σύστημά τους έχει βαλτώσει. Εκεί που παρατηρείται το μεγαλύτερο πρόβλημα δεν αφορά τόσο στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια βαθμίδα (αν και εκεί έχει αυξηθεί ο αριθμός των μαθητών που ολοκληρώνουν την υποχρεωτική εκπαίδευση δίχως να έχουν αναπτύξει την επιθυμητή ικανότητα ακόμη και ανάγνωσης) αλλά στα πανεπιστήμια.
Ένα μέτρο σύγκρισης μας δίνουν ορισμένα από τα στατιστικά στοιχεία των τελευταίων ετών. Για παράδειγμα, στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής σχεδόν το 90% των μαθητών που τελειώνουν το βασικό κομμάτι, εισάγεται την επόμενη χρονιά σε τριτοβάθμιες σχολές. Στην Φινλανδία αυτό το ποσοστό είναι μόλις το 20%, ενώ ακόμη πιο απογοητευτικό είναι μια άλλη διαπίστωση που αφορά αποκλειστικά την χώρα.
Σχετική έρευνα της Φινλανδικής Ομοσπονδίας Κοινωνικών Υποθέσεων και Υγείας (SOSTE) δείχνει ότι το επίπεδο εκπαίδευσης των νέων και εκείνων που πρόκειται να συνταξιοδοτηθούν είναι σήμερα περίπου το ίδιο. Δηλαδή το ποσοστό των ατόμων που σήμερα είναι από 60 έως 64 ετών και απλά έχουν τελειώσει την βασική υποχρεωτική εκπαίδευση είναι το ίδιο με τις ηλικιακές ομάδες μεταξύ 20 και 24 ετών. Ένα στοιχείο που δείχνει ότι ολοένα και περισσότεροι νέοι δεν μπαίνουν στα πανεπιστήμια και φυσικά δεν μπορούν να αποκτήσουν εξειδικευμένες γνώσεις πάνω σε σύγχρονα επαγγέλματα. Είναι χαρακτηριστικό ότι μελέτη του 2021 φανέρωσε ότι ο αριθμός των πολιτών της Φινλανδίας στις ηλικίες 25-34 που έχει πανεπιστημιακό τίτλο είναι οριακά μεγαλύτερος από αυτόν της Τουρκίας και κάτω από τον αντίστοιχο της Χιλής…
«Ο σημαντικότερος φυσικός πόρος της Φινλανδίας βρίσκεται ανάμεσα στα αυτιά των πολιτών. Η ανέλιξή μας από μια αγροτική περιθωριακή χώρα σε χώρα ανταγωνιστική και η πιο ευτυχισμένη του κόσμου, βασίστηκε στην εκπαίδευση και στο επίπεδο των δεξιοτήτων» είχε δηλώσει παλαιότερα για το θέμα ο Αλέξι Καλένιους, ειδικός της SOSTE, ενώ η μόνιμη γραμματέας του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού Ανίτα Λεχικόινεν παραδέχθηκε: «δεν είμαστε πλέον το πιο μορφωμένο έθνος. Οι νέοι μας δεν είναι πλέον οι πιο ενημερωμένοι».
Πλέον οι Φινλανδοί παρατηρούν στα δεδομένα τους στοιχεία που δείχνουν διαφορές μεταξύ των φύλων και οι μελέτες διαπιστώνουν ότι «οι διαφορές στα μαθησιακά αποτελέσματα που σχετίζονται με το κοινωνικό υπόβαθρο έχουν γίνει πιο έντονες από ό,τι παλαιότερα», όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά. Θέματα και διακρίσεις δηλαδή με τα οποία το ισχυρό κοινωνικό κράτος πίστευε ότι είχε ξεμπερδέψει οριστικά.
Το επόμενο διάστημα θα υλοποιηθεί μια σειρά μέτρων που στοχεύουν στην επίλυση του προβλήματος των ελάχιστων πτυχιούχων, με τους Φινλανδούς να επεκτείνουν την βασική και υποχρεωτική εκπαίδευση μέχρι τα 18, ενώ παράλληλα υπάρχουν σκέψεις για αλλαγές στον τρόπο εισαγωγής στα πανεπιστήμια που μέχρι πρόσφατα γινόταν με ξεχωριστές εξετάσεις για κάθε εκπαιδευτικό ίδρυμα. Ήδη οι σχολές τριτοβάθμιας εκπαίδευσης υποχρεωτικά δέχονται τους μισούς φοιτητές μόνο βάσει της βαθμολογίας τους στο σχολείο, δίχως επιπλέον εξετάσεις, καθώς έχει τεθεί ένας φιλόδοξος στόχος. Μέχρι το 2030 να φτάσει το ποσοστό των πτυχιούχων στο 50%, από το 42% που παραμένει κολλημένο την τελευταία δεκαετία, βάζοντας την Φινλανδία σε κατώτερη θέση σε σχέση με τον μέσο όρο των ανταγωνιστών της διεθνώς.