Η συγκεκριμένη εποχή του χρόνου, δηλαδή η Σαρακοστή αλλά και το Πάσχα που ακολουθεί, είναι συνυφασμένη με μια σειρά από έθιμα που συναντά κανείς σε πολλές περιοχές της Ελλάδας. Ορισμένα εξ αυτών, ίδια και απαράλλαχτα ή με τις κατά τόπους παραλλαγές τους, διατηρούνται ακόμη και σήμερα.
Ένα από αυτά, μάλλον ξεχασμένο πια για τον περισσότερο κόσμο, είναι και αυτό της «Κυρά-Σαρακοστής», η ύπαρξη του οποίου χάνεται στα βάθη του χρόνου, χωρίς κανείς να μπορεί να πει με απόλυτη βεβαιότητα ούτε το πότε ούτε το από πού ξεκίνησε.
Το μόνο σίγουρο είναι ότι επρόκειτο ουσιαστικά για ένα μικρό αυτοσχέδιο ημερολόγιο με την μορφή μιας κούκλας ή ζωγραφιάς το οποίο απεικόνιζε μια ηλικιωμένη γυναίκα. Και από αυτό ίσως εξηγείται και το γεγονός ότι ενώ οι μεγάλο το λάτρευαν, δεν συνέβαινε συχνά το ίδιο και με πολλά παιδιά, τα οποία και τρόμαζαν από αυτήν την γυναικεία φιγούρα.
Σε κάποιες περιπτώσεις, στις πιο απλές, ήταν μια χάρτινη ζωγραφιά, αλλά συνήθως οι παλιές νοικοκυρές προτιμούσαν να πλάθουν την «Κυρά-Σαρακοστή» με ζύμη, χρησιμοποιώντας μάλιστα πολύ αλάτι προκειμένου να αντέξει τις 7 εβδομάδες που μεσολαβούν από την Καθαρά Δευτέρα μέχρι την Κυριακή του Πάσχα.
Γι’ αυτό κιόλας η φιγούρα είχε 7 πόδια (και έτσι εξηγείται και ο φόβος των μικρών παιδιών) και στο τέλος κάθε εβδομάδας, ξεκινώντας από το Σάββατο μετά τα κούλουμα, έκοβαν και ένα!
Το τελευταίο κοβόταν πριν την Μεγάλη Εβδομάδα και σε ορισμένες περιοχές είχαν το έθιμο να το βάζουν στο ψωμί που ζύμωναν για την Ανάσταση. Φυσικά, σαν άλλο φλουρί, εκείνος που το έβρισκε στο κομμάτι του θεωρείτο όχι θα είχε τύχη το επόμενο διάστημα. Στις περιπτώσεις που η «Κυρά-Σαρακοστή» ήταν φτιαγμένη από χαρτί, το τελευταίο ποδαράκι χωνόταν σε ξερά σύκα και πάλι αυτός που θα το πετύχαινε είχε την ευλογία.
Σε άλλα σημεία της ελληνικής επικράτειες έκαναν μια διαφορετική παραλλαγή, φτιάχνοντας μια πάνινη κούκλα παραγεμισμένη με πούπουλα, στην οποία έμπηγαν φτερά τα οποία και αφαιρούσαν με τον τρόπο που περιγράψαμε πιο πάνω, ενώ αξίζει να αναφερθεί και το ποντιακό αντίστοιχο έθιμο. Εκεί έπαιρναν μια πατάτα ή ένα κρεμμύδι, κάρφωναν εκεί τα φτερά από κότα και το κρεμούσαν στο ταβάνι. Βέβαια σε αυτή την περίπτωση δεν λεγόταν «Κυρά-Σαρακοστή» αλλά «κούκουρας», που και πάλι όμως συνήθως δημιουργούσε και αυτός φόβο στα μικρά παιδιά!