Δεν υπάρχει αμφιβολία: η γλώσσα είναι ζωντανή, ευέλικτη, και για πολλούς μια καθημερινή πηγή διασκέδασης ή απογοήτευσης, αν είστε καθηγητής Γλωσσολογίας όπως ο Γιώργος Μπαμπινιώτης. Το ερώτημα, όμως, γιατί τα συντακτικά λάθη είναι πιο συχνά από τα ορθογραφικά, εγείρει μια ενδιαφέρουσα συζήτηση που ακροβατεί ανάμεσα στη φιλολογία και στην ψυχολογία της γλώσσας.
Η τηλεόραση, το ραδιόφωνο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν μεταφέρει την προφορική σύνταξη στο γραπτό λόγο, συχνά χωρίς την προσαρμογή που απαιτεί η τυπική γλώσσα. Τα συντακτικά λάθη συχνά προβάλλονται και διαιωνίζονται μέσα από τα ΜΜΕ, δημιουργώντας την ψευδαίσθηση ότι είναι αποδεκτά. Γιατί όμως τα συντακτικά λάθη ξεπερνούν τόσο πολύ τα ορθογραφικά;
Πρώτος λόγος: Η σύνταξη είναι περίπλοκη μηχανή
Η σύνταξη λειτουργεί σαν ένα σύνθετο γρανάζι στη μηχανή της γλώσσας. Δεν αρκεί να γνωρίζεις τη σωστή γραφή μιας λέξης — πρέπει να ξέρεις πώς να τη χρησιμοποιείς μέσα σε μια πρόταση, τι ρόλο παίζει και με ποια άλλα στοιχεία συνδυάζεται.
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα ανάφερε, μεταξύ άλλων, στο προφίλ του στο Facebook ο καθηγητής γλωσσολογίας κ. Γιώργος Μπαμπινιώτης:
Λάθος: «… να σφετεριστούν από την Ελλάδα.»
Σωστό: «… να γίνουν αντικείμενο σφετερισμού από…» ή «… να τα σφετεριστεί η Ελλάδα.»
Το ρήμα “σφετερίζομαι” είναι αποθετικό, πράγμα που σημαίνει ότι δεν έχει ενεργητική φωνή. Αυτό το συντακτικό λάθος απαιτεί γνώση για το πώς λειτουργούν οι τύποι των ρημάτων — γνώση που είναι πιο σύνθετη από την απλή απομνημόνευση μιας λέξης.
Δεύτερος λόγος: Οι αλλαγές στη γλώσσα και η επιρροή της καθομιλουμένης
Πολλές φορές η καθομιλουμένη εισάγει κατασκευές που ακούγονται σωστές αλλά στην πραγματικότητα παραβιάζουν κανόνες σύνταξης. Ένα κλασικό παράδειγμα είναι η χρήση της πρόθεσης “υπό”:
Λάθος: «2 βαθμοί υπό του μηδενός»
Σωστό: «2 βαθμοί υπό το μηδέν»
Όταν η πρόθεση “υπό” σημαίνει “κάτω από”, συντάσσεται με αιτιατική πτώση, όχι γενική. Η γενική πτώση, ωστόσο, έχει διεισδύσει στην καθημερινή χρήση, πιθανόν λόγω παρεξήγησης της επίσημης ή αρχαϊκής εκφοράς.
Τρίτος λόγος: Η ορθογραφία έχει κανόνες, η σύνταξη έχει αποχρώσεις
Οι κανόνες της ορθογραφίας είναι περισσότερο σταθεροί. Μόλις μάθεις ότι “καλός” γράφεται με “ο”, είναι δύσκολο να το ξεχάσεις. Η σύνταξη, όμως, περιλαμβάνει λεπτές αποχρώσεις που εξαρτώνται από τα συμφραζόμενα, τις προθέσεις και τις σημασιολογικές σχέσεις. Αυτό καθιστά τη σύνταξη ένα δυναμικό και περίπλοκο σύστημα, όπου η σωστή εκφορά είναι συχνά θέμα κατανόησης του πλαισίου.
Τέταρτος λόγος: Η υπερεκτίμηση της οικειότητας με τη γλώσσα
Οι περισσότεροι από εμάς θεωρούμε ότι γνωρίζουμε τη γλώσσα μας πολύ καλά — άλλωστε, τη μιλάμε καθημερινά! Αυτή η αίσθηση οικειότητας μας κάνει να παραβλέπουμε σύνθετες δομές. Πολλές φορές, χρησιμοποιούμε τη σύνταξη διαισθητικά, χωρίς να αναλογιζόμαστε αν είναι σωστή ή όχι.