«Πότε δεν πίστευα ότι ο Spider-Man θα γίνει αυτό το παγκόσμιο σύμβολο που εξελίχθηκε. Εγώ όταν τον δημιουργούσα ήθελα απλά να πουλήσει τόσο ώστε να μην χάσω την δουλειά μου».
Σταν Λι (1922-2018)
Στην ιστορία των υπερηρωικών κόμιξ υπάρχουν δυο κομβικές δεκαετίες. Η μια είναι η δεκαετία του ’80 όταν τεράστια ονόματα του χώρου όπως ο Άλαν Μουρ και ο Φρανκ Μίλερ -με οχήματα τους Batman και Daredevil- «σκοτείνιασαν» το είδος, του προσέδωσαν πολιτικές και κοινωνικές προεκτάσεις, αφηγήθηκαν ιστορίες που μπορούσαν εύκολα να χαρακτηριστούν ρεαλιστικές: και όταν έχουμε να κάνουμε με χαρακτήρες που φοράνε μάσκες και τα βάζουν με «κακούς», ο χαρακτηρισμός «ρεαλιστική ιστορία» είναι αληθινό κατόρθωμα.
Η δεύτερη κομβική δεκαετία του είδους ωστόσο ήταν εκείνη του ’60. Διότι αν στα 80s οι υπερηρωικοί χαρακτήρες ενηλικιώθηκαν, στα 60s μετουσιώθηκαν ουσιαστικά σε χαρακτήρες. Πριν από αυτό ήταν απλά φιγούρες με κλισέ και εντελώς βασικά χαρακτηριστικά, κάτι σαν χαρακτήρες παραμυθιών που δεν έχουν την παραμικρή υπόσταση και υπάρχουν προσχηματικά, απλά για να εξυπηρετούν την υπόθεση και όχι να την κινούν. Η πραγματικότητα αυτή άλλαξε στα 60s. Ήταν τότε που τα υπερηρωικά κόμιξ έπαψαν να είναι παραμύθια περί σύγκρουσης του Καλού με το Κακού και μέσω των χαρακτήρων που εισήχθησαν μετασχηματίστηκαν σε μια αληθινή μυθολογία.
Ο άνθρωπος που είναι ο βασικός υπεύθυνος για αυτή την επανάσταση στον χώρο των υπερηρωικών κόμιξ την δεκαετία του ’60 λεγόταν Σταν Λι.
Στις αρχές της δεκαετίας του ’60, ο Σταν Λι δεν ήταν τίποτα παραπάνω από ένας ταλαντούχος σχεδιαστής κόμιξ που δούλευε ως μισθωτός στην Marvel. Συμπλήρωνε ήδη πάνω από μια εικοσαετία ως εργαζόμενός της: ήταν εκεί από το 1939, τότε που η τελευταία ονομαζόταν ακόμα Timely Comics. Ο θρύλος λέει πως ο 17χρονος Σταν Λι, που είχε έφεση στο σχέδιο, είχε βρει την δουλειά μέσω μιας αγγελίας.
Στις αρχές των 60s, ο Λι ήταν απλός μεροκαματιάρης της Marvel. Είχε την τιμή και την χαρά να κάνει αυτό που του αρέσει εν μέσω της λεγόμενης «Χρυσής Εποχής των Κόμιξ» και να εργάζεται στην εταιρεία που είχε τα δικαιώματα του διάσημου Captain America. Αλλά αν εκείνη την περίοδο κάποιος έλεγε στον Σταν Λι πως όταν θα πέθαινε το όνομά του θα ήταν συνώνυμο της Marvel, ο ίδιος μάλλον θα έβαζε τα γέλια.
Ο Σταν Λι δεν υπήρξε απλά ο άνθρωπος, του οποίου το μυαλό «γέννησε» τους πιο διάσημους υπερήρωες της Marvel όλων των εποχών αλλά εκείνος που με την μεθοδολογία του κράτησε την ταυτότητα της Marvel ανέπαφη. Η δεκαετία του ’60 άλλωστε έβρισκε την βιομηχανία των κόμιξ κορρεσμένη σε επίπεδο υπερηρωικών ιστοριών: μετά τα 40s και τα 50s, τις δεκαετίες που έγινε το μεγάλο μπαμ σε υπερηρωικό επίπεδο, η προβλεψιμότητα και η επανάληψη είχαν αρχίσει να ορίζουν τις περιπέτειες των υπερηρώων και η Marvel είχε αποφασίσει να αντιμετωπίσει αυτή την κατάσταση κάνοντας στροφή σε άλλα είδη ιστοριών όπως το γουέστερν και… το κοινωνικό δράμα (ναι, η Marvel στην αρχή των 60s είχε αποφασίσει να κάνει κόμιξ ιστοριών κοινωνικών δραμάτων). Για καλή της τύχη ωστόσο, έδωσε το ελεύθερο στον Σταν Λι να πειραματιστεί με την δημιουργία νέων υπερηρώων.
Με τον Τζακ Κίρμπι να σχεδιάζει τις εμπνεύσεις του, ο Λι δημιούργησε άμεσα ονόματα που σήμερα φαντάζουν βαριά σαν Ιστορία. Οι Fantastic Four υπήρξαν η απαρχή ενός ασύλληπτα εμνευσμένου σερί. Ο Hulk, o Thor και οι X-Men ακολούθησαν παρελαύνοντας από τις σελίδες των εκδόσεων της Marvel. Την μεγαλύτερη επιτυχία όμως, ο Λι την έκανε με έναν άλλο σχεδιαστή, τον Στιβ Ντίτκο: ήταν ο άνθρωπος που μετουσίωσε σε σχέδιο τον χαρακτήρα που σκέφτηκε ο Λι με το όνομα Spider-Man… Μαζί δημιούργησαν και τον Dr Strange.
Η γιγάντωση της Marvel μέσα από τους ήρωες του Σταν Λι υπήρξε θριαμβευτική. Οι χαρακτήρες του δεν ήταν οι τυπικοί μάτσο, μπρατσαράδες υπέρμαχοι της τάξης και της ασφάλειας αλλά κάτι πολύ παραπάνω από αυτό. Ήταν χαρακτήρες με προσωπικά προβλήματα, με προσωπικά κίνητρα που μετουσιώνονταν σε συλλογικά διακυβεύματα μέσα από τα πάθη τους και όχι εξαιτίας του ιδεαλισμού τους ή του πλασαρίσματος τους σε μανιχαϊστικά δίπολα τύπου Κακό vs Kαλό.
H Marvel έγινε ξαφνικά μια εταιρεία κόμιξ που δεν αφορούσε μόνο τα μικρά παιδιά. Διεύρυνε το κοινό της, έκανε την ίδια την ασχολία με τις συγκεκριμένες ιστορίες να είναι κάτι που αφορά πολλούς παραπάνω ανθρώπους. Ταυτόχρονα, ο Λι είχε την ιδιοφυία να αφουγκράζεται τα «θέλω» του αναγνωστικού κοινού, τις διαφωνίες του για τις ιστορίες, τις συμπάθειες και τις αντιπάθειές του και να τις ενσωματώνει με κλεισίματα του ματιού στις ιστορίες του: κανείς άλλος δεν κατάφερε να ανοίγει τόσο δημιουργικούς «διαλόγους» με τους αναγνώστες του.
Την δεκαετία του ’70, ο Λι αναβαθμίστηκε σε εκδότη της Marvel και το όνομά του έγινε ένα με αυτή. Άλλωστε μπορεί ο ίδιος να ήταν ταλαντούχος στο να σκέφτεται ελκυστικούς χαρακτήρες αλλά όλοι τους «έζησαν» τις μεγαλύτερες στιγμές τους μέσα από ιστορίες άλλων και όχι μέσα από ιστορίες του ίδιου του Σταν Λι. Στην θέση του οδηγού της Marvel, διεύρυνε τον ρόλο της, την εισήγαγε στην τηλεόραση και τον κινηματογράφο και κράτησε έναν γενικό έλεγχο όσον αφορά τις χάρτινες ιστορίες της ενώ συνέχισε να δημιουργεί πιο χαλαρά ιστορίες του αγαπημένου του Spider-Man.
Oι παλιότεροι θα θυμούνται τον Σταν Λι ως αφηγητή στις τηλεοπτικές σειρές κινουμένων σχεδίων «Spider-Man & His Amazing Friends» και «The Incredible Hulk», οι πιο νέοι στα cameo του στις live action ταινίες της Marvel – από το 2000 και την πρώτη ταινία X-Men μέχρι και σήμερα, δεν υπήρξε καμία ταινία της Marvel που να μην εμφανίστηκε μιμούμενος τον Χίτσκοκ που έκανε αντίστοιχα περάσματα στις ταινίες του.
Ο Σταν Λι, μια από τις πιο εμβληματικές φιγούρες της ποπ κουλτούρας, πέθανε πρόσφατα στα 95 του, μόλις δυο χρόνια μετά τον θάνατο της γυναίκας του και έρωτα της ζωής του, Τζοάν. Η nerd κουλτούρα δεν θα ήταν ποτέ ίδια χωρίς αυτόν και στο μεγάλο μουσείο των geek η προτομή του θα κατέχει κάποτε περίοπτη θέση.
RIP μεγάλε Σταν Λι.