Δεν νοείται να υπάρχει άνθρωπος που να θέλει να έχει οποιαδήποτε σχέση με το σινεμά και να μην έχει δει το Memento. Εάν ανήκεις σε αυτή την κατηγορία, καταρχάς θα έπρεπε να ντρέπεσαι και κατά δεύτερο, μην χάνεις άλλο χρόνο διαβάζοντας αηδίες. Δες το απόψε και μπες στον κόσμο μιας από τις σπουδαιότερες ταινίες της εποχής της. Ένα φιλμ που μοιάζει με ταξίδι από εκείνα που κάποιος μπορεί να κάνει μια φορά στη ζωή του και να μην τα επαναλάβει ποτέ.
Σε ένα από τα αμέτρητα βίντεο κλαμπ των αρχών της χιλιετίας κάποιος τύπος πιάνει στα χέρια του το dvd που γράφει Memento και διαβάζει το plot. «Ο Λίοναρντ πάσχει από μια μορφή αμνησίας που τον κάνει να μην θυμάται τι έχει συμβεί πριν από 15 λεπτά. Προσπαθεί να σχηματίσει μια εικόνα του παρελθόντος με σημειώσεις πάνω σε φωτογραφίες πολαρόιντ και τατουάζ στο σώμα του, ενώ ταυτόχρονα αναζητά το δολοφόνο της γυναίκας του». Μμμμ…. Νταξ… Δεν ψήνεσαι τρομερά. Πρωταγωνιστούν: Γκάι Πιρς (κάτι μου λέει το όνομα αλλά δεν θυμάμαι τώρα, λες να έχω κι εγώ αμνησία;) και Κάρι-Αν Μος (αααα το γκομενάκι από το Matrix). Σκηνοθεσία: Κρίστοφερ Νόλαν (ποιος είναι αυτός, ούτε η μάνα του δεν τον ξέρει). Διάρκεια: 113 λεπτά. Αφήνεις το dvd στην άκρη και νοικιάζεις κάτι άλλο. Το Memento γίνεται για σένα η καλύτερη ταινία που δεν είδες ποτέ…
Αν ο Νόλαν την γύριζε σήμερα, δεν θα έπαιζαν τέτοια σκηνικά
Αναγνωρισμένος ως ο κορυφαίος της γενιάς του, είναι βέβαιο πως θα δημιουργούσε ορδές θεατών που θα πλακώνονταν για ένα εισιτήριο. 23 χρόνια πριν, όμως, δεν έβρισκε καν διανομέα στις ΗΠΑ. Οι μεγάλες εταιρίες θεωρούσαν πως το φιλμ ήταν αρκετά βαρύ και δυσνόητο (ένδειξη της εκτίμησης που τρέφουν για το IQ του κοινού τους) και το προσπέρασαν. Μέχρι που η Newmarket αποφασίζει να πάρει το ρίσκο. Λίγες εβδομάδες μετά έχει βγάλει 25 εκατ. δολάρια. Μαγκιά της!
Τα συστατικά της επιτυχίας
Ένα καλό σενάριο είναι για τα φιλμ ό,τι η βάση για την πίτσα. Αν είναι για πέταμα και τα καλύτερα υλικά να βάλεις πάνω, θα καταλήξει σκυλοτροφή. Εκτός αν την πετύχεις παγωμένη στην κουζίνα μετά από κραιπάλη. Αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία. Στο Memento το σενάριο (που είναι του ίδιου του Νόλαν, πάνω σε μια ιδέα του αδελφού του) χρησιμοποιεί ένα ιδιοφυές τρυκ. Ξεκινάει από το τέλος.
Η πρώτη σκηνή είναι και η απόλυτη κορύφωση. Μια δολοφονία που έρχεται ως τιμωρία. Από εκείνο το σημείο και μετά ο χρόνος χάνει τη γραμμική του υπόσταση. Ξεκινά μια παλινδρόμηση μεταξύ του σήμερα και του χθες, η οποία γίνεται αντιληπτή από τον θεατή μέσα από τη συνεχή εναλλαγή μεταξύ έγχρωμων και ασπρόμαυρων σκηνών. Μεταφέροντας στην οθόνη τις ακριβείς σκέψεις που είχε στο χαρτί, ο Νόλαν δημιουργεί αριστουργηματικά ένα μοναδικό παζλ. Έναν γρίφο απαιτητικό για τον θεατή, που δεν μπορεί να κάνει τίποτα άλλο από το να μοιραστεί με τον πρωταγωνιστή την ίδια αγωνία για το αν τα «στοιχεία» που ακολούθησε ήταν σωστά ή όχι. Απαιτητικό; Όσο δεν φαντάζεσαι. Ιντριγκαδόρικο; Εννοείται. Οι καλύτερες δύο ώρες της ζωής σου εδώ και καιρό; Πολύ πιθανό.
«Δράκους» αλλού, όχι εδώ
Οι βαθύτεροι γνώστες της τέχνης του σινεμά θα το χαρακτηρίσουν «νεο-νουαρ». Και το «ατμοσφαιρικό θρίλερ» μπορεί να σταθεί σαν ορισμός. Ή ακόμη και το «περιπέτεια καταδίωξης», σε μια πιο απλοϊκή προσπάθεια απόδοσης της ταυτότητάς του. Μπαρμπούτσαλα. Είναι απλά μια ταινία που όμοιά της πολύ δύσκολα βρίσκεις. Η πάθηση του πρωταγωνιστή αποτελεί και την κινητήρια δύναμη που την σπρώχνει και την χώνει βαθιά μέσα στο πετσί του θεατή. Μια μορφή αμνησίας που προκύπτει μετά από ένα έντονο στρεσογόνο περιστατικό και δεν επιτρέπει στον ασθενή να δημιουργήσει νέες αναμνήσεις μετά από αυτό. Yup, that exists, λέει η επιστήμη.
Αυτή η ρεαλιστική αποτύπωση της κατάστασης και η αγωνιώδης προσπάθεια αποκωδικοποίησης εικόνων, γεγονότων (συχνά αντικρουόμενων μεταξύ τους) είναι που μεταφέρει τον θεατή στην καρδιά της δράσης. Σταματά να είναι ο παθητικός δέκτης που τρώει ποπ κορν στον καναπέ του και γίνεται ο τύπος που αναζητά την αλήθεια για το έγκλημα που τον έχει στοιχειώσει. Ένα RPG video game που έρχεται να δοκιμάσει τις αντοχές του και να του σηκώσει την τρίχα κάγκελο χωρίς να καταφεύγει σε «δράκους». Όσα συμβαίνουν, συμβαίνουν επειδή είναι πιθανό να συμβούν. Απλά νιώθεις τυχερός που δεν συμβαίνουν σ’ εσένα.
Το ηθικό υπόβαθρο
Όσο μπροστά στα μάτια μας εκτυλίσσεται μια άκρως ενδιαφέρουσα «περιπέτεια» η οποία ρολάρει δίχως κενά και κοιλιές, το πραγματικό δράμα είναι αυτό που έρχεται σε δεύτερο επίπεδο. Η αμφισβήτηση. Όσο ο χρόνος μεταφέρεται προς τα πίσω και καινούρια (αλλά στην ουσία παλιότερα) κομμάτια μπαίνουν στη θέση τους, τόσο αλλάζει η αντίληψη της πραγματικότητα. Η οποία είναι δυναμική όπως και η κάθε «αλήθεια». Μια αδιάκοπη μεταβολή. Ένα ασταμάτητο ρόλερ κόστερ όπου κάθε διαφορετική οπτική οδηγεί σε απόλυτη ανατροπή εκείνου που θεωρούσαμε δεδομένο και σίγουρο όσο ο θάνατος.
Κι όταν η ταινία θα έχει τελειώσει, εσύ θα έχεις μείνει μ@λ@κ@ς από τα συνεχόμενα χτυπήματα που σου σκάει η πλοκή μέχρι το τρομερό φινάλε (και που δεν την είχες νοικιάσει πριν από 15 χρόνια). Το απρόσμενο τέλος είναι η αρχή της ιστορίας. Το γεγονός που αποτέλεσε τη γενεσιουργό αιτία.
Και τότε ο καθένας αντιλαμβάνεται πόσο λάθος έκανε όταν επέτρεψε στον εαυτό του να βγάλει τόσο βιαστικά και κατηγορηματικά συμπεράσματα. Αναρωτιέται πώς είναι δυνατό να ξεγελάστηκε έτσι. Κι απλά ελπίζει πως ό,τι βλέπει και θεωρεί αληθινό στα άτομα γύρω του είναι όντως έτσι ή αν έχει πέσει απλά θύμα της ανάγκης των ανθρώπων να προτιμούν τις εξηγήσεις που φαντάζουν οι πιο βολικές και οι λιγότερο επώδυνες. Όπως λέει και στο φιλμ «δεν θέλεις την αλήθεια όταν μπορείς να φτιάξεις τη δική σου».
ΠΡΕΠΕΙ να την δείτε για όλους τους παραπάνω λόγους, αλλά βασικά επειδή είναι ταινιάρα. Πολύ υποτιμημένη σε σχέση με την αξία της. Κι ένα κενό στην κουλτούρα όσων δεν της έχουν χαρίσει 113 λεπτά από τη ζωή τους. Μην χάσεις την ευκαιρία σου.